ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಸರ್ವಃ ಸಂಸಾರಃ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲಲಕ್ಷಣಃ ಸತ್ತ್ವರಜಸ್ತಮೋಗುಣಾತ್ಮಕಃ ಅವಿದ್ಯಾಪರಿಕಲ್ಪಿತಃ ಸಮೂಲಃ ಅನರ್ಥಃ ಉಕ್ತಃ, ವೃಕ್ಷರೂಪಕಲ್ಪನಯಾ ಊರ್ಧ್ವಮೂಲಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೫ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿನಾ,ತಂ ಅಸಂಗಶಸ್ತ್ರೇಣ ದೃಢೇನ ಚ್ಛಿತ್ತ್ವಾ' 'ತತಃ ಪದಂ ತತ್ಪರಿಮಾರ್ಗಿತವ್ಯಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೫ । ೩), (ಭ. ಗೀ. ೧೫ । ೪) ಇತಿ ಉಕ್ತಮ್ತತ್ರ ಸರ್ವಸ್ಯ ತ್ರಿಗುಣಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ ಸಂಸಾರಕಾರಣನಿವೃತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತೌ ಪ್ರಾಪ್ತಾಯಾಮ್ , ಯಥಾ ತನ್ನಿವೃತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾತ್ ತಥಾ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ , ಸರ್ವಶ್ಚ ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಃ ಉಪಸಂಹರ್ತವ್ಯಃ, ಏತಾವಾನೇ ಸರ್ವವೇದಸ್ಮೃತ್ಯರ್ಥಃ ಪುರುಷಾರ್ಥಮ್ ಇಚ್ಛದ್ಭಿಃ ಅನುಷ್ಠೇಯಃ ಇತ್ಯೇವಮರ್ಥಮ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕ್ಷತ್ರಿಯವಿಶಾಮ್ಇತ್ಯಾದಿಃ ಆರಭ್ಯತೇ
ಸರ್ವಃ ಸಂಸಾರಃ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲಲಕ್ಷಣಃ ಸತ್ತ್ವರಜಸ್ತಮೋಗುಣಾತ್ಮಕಃ ಅವಿದ್ಯಾಪರಿಕಲ್ಪಿತಃ ಸಮೂಲಃ ಅನರ್ಥಃ ಉಕ್ತಃ, ವೃಕ್ಷರೂಪಕಲ್ಪನಯಾ ಊರ್ಧ್ವಮೂಲಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೫ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿನಾ,ತಂ ಅಸಂಗಶಸ್ತ್ರೇಣ ದೃಢೇನ ಚ್ಛಿತ್ತ್ವಾ' 'ತತಃ ಪದಂ ತತ್ಪರಿಮಾರ್ಗಿತವ್ಯಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೫ । ೩), (ಭ. ಗೀ. ೧೫ । ೪) ಇತಿ ಉಕ್ತಮ್ತತ್ರ ಸರ್ವಸ್ಯ ತ್ರಿಗುಣಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ ಸಂಸಾರಕಾರಣನಿವೃತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತೌ ಪ್ರಾಪ್ತಾಯಾಮ್ , ಯಥಾ ತನ್ನಿವೃತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾತ್ ತಥಾ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ , ಸರ್ವಶ್ಚ ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಃ ಉಪಸಂಹರ್ತವ್ಯಃ, ಏತಾವಾನೇ ಸರ್ವವೇದಸ್ಮೃತ್ಯರ್ಥಃ ಪುರುಷಾರ್ಥಮ್ ಇಚ್ಛದ್ಭಿಃ ಅನುಷ್ಠೇಯಃ ಇತ್ಯೇವಮರ್ಥಮ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕ್ಷತ್ರಿಯವಿಶಾಮ್ಇತ್ಯಾದಿಃ ಆರಭ್ಯತೇ

ಪ್ರಕರಣಾರ್ಥಮ್ ಉಪಸಂಹೃತಮ್ ಅನುವದತಿ -

ಸರ್ವ ಇತಿ ।

ತಸ್ಯ ಅನೇಕಾತ್ಮತ್ವೇನ ಹೇಯತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ -

ಕ್ರಿಯೇತಿ ।

ನಿರ್ಗುಣಾತ್ ಆತ್ಮನಃ ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಾಚ್ಚ ತಸ್ಯಾ ಹೇಯತಾ, ಇತಿ ಆಹ -

ಸತ್ತ್ವೇತಿ ।

ಅನರ್ಥತ್ವಾಚ್ಚ ತಸ್ಯ ತ್ಯಾಜ್ಯತ್ವಮ್ , ಅನರ್ಥತ್ವಂ ಚ ಅವಿದ್ಯಾಕಲ್ಪಿತತ್ವೇನ, ಅವಸ್ತುನೋ ವಸ್ತುವತ್ ಭಾನಾತ್ ಇತ್ಯಾಹ -

ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।

ನ ಕೇವಲಮ್ ಅಷ್ಟಾದಶೇ ಸಂಸಾರೋ ದರ್ಶಿತಃ, ಕಿಂತು ಪಂಚದಶೇಽಪೀತ್ಯಾಹ -

ವೃಕ್ಷೇತಿ ।

ಚಕಾರಾತ್ ಉಕ್ತಃ ಸಂಸಾರಃ ಅನುಕೃಷ್ಯತೇ ।

ಸಂಸಾರಧ್ವಸ್ತಿಸಾಧನಂ ಸಮ್ಯಕ್ ಜ್ಞಾನಂ ಚ ತತ್ರೈವ ಉಕ್ತಮ್ ಇತ್ಯಾಹ -

ಅಸಂಗೇತಿ ।

ವೃತ್ತಮ್ ಅನೂದ್ಯ ಅನಂತರಸಂದರ್ಭತಾತ್ಪರ್ಯಮ್ ಆಹ -

ತತ್ರ ಚೇತಿ ।

ಉಕ್ತಃ ನಿವರ್ತಯಿಷಿತಃ ಸಂಸಾರಃ ಸತಿಸಪ್ತಮ್ಯಾ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ । ಸರ್ವೋ ಹಿ ಸಂಸಾರೋ ಗುಣತ್ರಯಾತ್ಮಕಃ । ನ ಚ ಗುಣಾನಾಂ ಪ್ರಕೃತ್ಯಾತ್ಮಕಾನಾಂ ಸಂಸಾರಕಾರಣೀಭೂತಾನಾಂ ನಿವೃತ್ತಿಃ ಯುಕ್ತಾ, ಪ್ರಕೃತೇಃ ನಿತ್ಯತ್ವಾತ್ ಇತಿ ಆಶಂಕಾಯಾಂ, ಸ್ವಧರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಾತ್ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಗುಣಾನಾಮ್ ಅಜ್ಞಾನಾತ್ಮಕಾನಾಂ ನಿವೃತ್ತಿರ್ಯಥಾ ಭವತಿ, ತಥಾ ಸ್ವಧರ್ಮಜಾತಂ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ ಇತಿ ಉತ್ತರಗ್ರಂಥಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತತ್ತದ್ವರ್ಣಪ್ರಯುಕ್ತಧರ್ಮಜಾತಾನುಪದೇಶೇ ಚ ಉಪಸಂಹಾರಪ್ರಕರಣಪ್ರಕೋಪಃ ಸ್ಯಾತ್ , ಇತಿ ಆಹ -

ಸರ್ವಶ್ಚೇತಿ ।

ಉಪಸಂಹೃತೇ ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರೇ ಯದ್ಯಪಿ ಸರ್ವೋ ವೇದಾರ್ಥಃ ಸ್ಮೃತ್ಯರ್ಥಶ್ಚ ಸರ್ವಃ ಉಪಸಂಹೃತಃ, ತಥಾಪಿ ಮುಮುಕ್ಷುಭಿಃ ಅನುಷ್ಠೇಯಮ್ ಅಸ್ತಿ ವಕ್ತವಯಮ್ ಅವಶಿಷ್ಟಮ್ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಏತಾವಾನಿತಿ ।

ಅನುಷ್ಠೇಯಪರಿಮಾಣನಿರ್ಧಾರಣವತ್ ಉಕ್ತಶಂಕಾನಿವರ್ತನಂ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥೋಪಸಂಹಾರಶ್ಚ ಇತಿ ಏತತ್ ಉಭಯಂ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ।