శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
సహజం కర్మ కౌన్తేయ
సదోషమపి త్యజేత్
సర్వారమ్భా హి దోషేణ
ధూమేనాగ్నిరివావృతాః ॥ ౪౮ ॥
నను నైవం వైశేషికైః అభావస్య సమ్బన్ధః కల్ప్యతేద్వ్యణుకాదీనాం హి ద్రవ్యాణాం స్వకారణసమవాయలక్షణః సమ్బన్ధః సతామేవ ఉచ్యతే ఇతి ; సమ్బన్ధాత్ ప్రాక్ సత్త్వానభ్యుపగమాత్ హి వైశేషికైః కులాలదణ్డచక్రాదివ్యాపారాత్ ప్రాక్ ఘటాదీనామ్ అస్తిత్వమ్ ఇష్యతే మృద ఎవ ఘటాద్యాకారప్రాప్తిమ్ ఇచ్ఛన్తితతశ్చ అసత ఎవ సమ్బన్ధః పారిశేష్యాత్ ఇష్టో భవతి
సహజం కర్మ కౌన్తేయ
సదోషమపి త్యజేత్
సర్వారమ్భా హి దోషేణ
ధూమేనాగ్నిరివావృతాః ॥ ౪౮ ॥
నను నైవం వైశేషికైః అభావస్య సమ్బన్ధః కల్ప్యతేద్వ్యణుకాదీనాం హి ద్రవ్యాణాం స్వకారణసమవాయలక్షణః సమ్బన్ధః సతామేవ ఉచ్యతే ఇతి ; సమ్బన్ధాత్ ప్రాక్ సత్త్వానభ్యుపగమాత్ హి వైశేషికైః కులాలదణ్డచక్రాదివ్యాపారాత్ ప్రాక్ ఘటాదీనామ్ అస్తిత్వమ్ ఇష్యతే మృద ఎవ ఘటాద్యాకారప్రాప్తిమ్ ఇచ్ఛన్తితతశ్చ అసత ఎవ సమ్బన్ధః పారిశేష్యాత్ ఇష్టో భవతి

కార్యస్య అత్యన్తాసత్త్వానభ్యుపగమాత్ కారణసమ్బన్ధః స్యాత్ ఇతి శఙ్కతే -

నన్వితి ।

సతామేవ ద్వ్యణుకాదీనాం కారణసమ్బన్ధం శఙ్కితం దూషయతి -

న సమ్బన్ధాదితి ।

అనభ్యుపగమమేవ విశదయతి -

నహీతి ।

సదేవ కారణం కార్యాకారమ్ ఆపద్య కార్యవ్యవహారం నిర్వహతి ఇతి అభ్యుపగమాత్ నాస్తి సమ్బన్ధానుపపత్తిః ఇతి ఆశఙ్క్య అపరాద్వాన్తాత్ మైవమ్ ఇత్యాహ -

న చేతి ।

కార్యస్య కారణసమ్బన్ధాత్ పూర్వం సత్త్వాభావే పరిశేషసిద్ధమ్ అర్థం దర్శయతి -

తతశ్చేతి ।

తత్ర చ అనుపపత్తిః ఉక్తా ఇతి శేషః ।