श्रीमच्छङ्करभगवत्पूज्यपादविरचितम्

ब्रह्मसूत्रभाष्यम्

श्रीवाचस्पतिमिश्रप्रणीता

भामतीव्याख्या

change script to देवनागरी ಕನ್ನಡ తెలుగు

ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:

ப்ரத²ம: பாத³:

யுஷ்மத³ஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரயோர்விஷயவிஷயிணோஸ்தம:ப்ரகாஶவத்³விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வயோரிதரேதரபா⁴வாநுபபத்தௌ ஸித்³தா⁴யாம் , தத்³த⁴ர்மாணாமபி ஸுதராமிதரேதரபா⁴வாநுபபத்தி: — இத்யத: அஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரே விஷயிணி சிதா³த்மகே யுஷ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரஸ்ய விஷயஸ்ய தத்³த⁴ர்மாணாம் சாத்⁴யாஸ: தத்³விபர்யயேண விஷயிணஸ்தத்³த⁴ர்மாணாம் ச விஷயே(அ)த்⁴யாஸோ மித்²யேதி ப⁴விதும் யுக்தம் । ததா²ப்யந்யோந்யஸ்மிந்நந்யோந்யாத்மகதாமந்யோந்யத⁴ர்மாம்ஶ்சாத்⁴யஸ்யேதரேதராவிவேகேந அத்யந்தவிவிக்தயோர்த⁴ர்மத⁴ர்மிணோ: மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்த: ஸத்யாந்ருதே மிது²நீக்ருத்ய ‘அஹமித³ம்’ ‘மமேத³ம்’ இதி நைஸர்கி³கோ(அ)யம் லோகவ்யவஹார: ॥
வ்யாக்யா
ஆஹ — கோ(அ)யமத்⁴யாஸோ நாமேதி । உச்யதே — ஸ்ம்ருதிரூப: பரத்ர பூர்வத்³ருஷ்டாவபா⁴ஸ: । தம் கேசித் அந்யத்ராந்யத⁴ர்மாத்⁴யாஸ இதி வத³ந்தி । கேசித்து யத்ர யத³த்⁴யாஸ: தத்³விவேகாக்³ரஹநிப³ந்த⁴நோ ப்⁴ரம இதி । அந்யே து யத்ர யத³த்⁴யாஸ: தஸ்யைவ விபரீதத⁴ர்மத்வகல்பநாமாசக்ஷதே । ஸர்வதா²பி து அந்யஸ்யாந்யத⁴ர்மாவபா⁴ஸதாம் ந வ்யபி⁴சரதி । ததா² ச லோகே(அ)நுப⁴வ: — ஶுக்திகா ஹி ரஜதவத³வபா⁴ஸதே, ஏகஶ்சந்த்³ர: ஸத்³விதீயவதி³தி ॥
வ்யாக்யா
கத²ம் புந: ப்ரத்யகா³த்மந்யவிஷயே அத்⁴யாஸோ விஷயதத்³த⁴ர்மாணாம் ? ஸர்வோ ஹி புரோ(அ)வஸ்தி²த ஏவ விஷயே விஷயாந்தரமத்⁴யஸ்யதி; யுஷ்மத்ப்ரத்யயாபேதஸ்ய ச ப்ரத்யகா³த்மந: அவிஷயத்வம் ப்³ரவீஷி । உச்யதே — ந தாவத³யமேகாந்தேநாவிஷய:, அஸ்மத்ப்ரத்யயவிஷயத்வாத் அபரோக்ஷத்வாச்ச ப்ரத்யகா³த்மப்ரஸித்³தே⁴: । ந சாயமஸ்தி நியம: — புரோ(அ)வஸ்தி²த ஏவ விஷயே விஷயாந்தரமத்⁴யஸிதவ்யமிதி । அப்ரத்யக்ஷே(அ)பி ஹ்யாகாஶே பா³லா: தலமலிநதாதி³ அத்⁴யஸ்யந்தி । ஏவமவிருத்³த⁴: ப்ரத்யகா³த்மந்யபி அநாத்மாத்⁴யாஸ: ॥
வ்யாக்யா
தமேதமேவம்லக்ஷணமத்⁴யாஸம் பண்டி³தா அவித்³யேதி மந்யந்தே । தத்³விவேகேந ச வஸ்துஸ்வரூபாவதா⁴ரணம் வித்³யாமாஹு: । தத்ரைவம் ஸதி, யத்ர யத³த்⁴யாஸ:, தத்க்ருதேந தோ³ஷேண கு³ணேந வா அணுமாத்ரேணாபி ஸ ந ஸம்ப³த்⁴யதே । தமேதமவித்³யாக்²யமாத்மாநாத்மநோரிதரேதராத்⁴யாஸம் புரஸ்க்ருத்ய ஸர்வே ப்ரமாணப்ரமேயவ்யவஹாரா லௌகிகா வைதி³காஶ்ச ப்ரவ்ருத்தா:, ஸர்வாணி ச ஶாஸ்த்ராணி விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴மோக்ஷபராணி । கத²ம் புநரவித்³யாவத்³விஷயாணி ப்ரத்யக்ஷாதீ³நி ப்ரமாணாநி ஶாஸ்த்ராணி சேதி ? உச்யதே — தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷு அஹம்மமாபி⁴மாநரஹிதஸ்ய ப்ரமாத்ருத்வாநுபபத்தௌ ப்ரமாணப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தே: । ந ஹீந்த்³ரியாண்யநுபாதா³ய ப்ரத்யக்ஷாதி³வ்யவஹார: ஸம்ப⁴வதி । ந சாதி⁴ஷ்டா²நமந்தரேண இந்த்³ரியாணாம் வ்யவஹார: ஸம்ப⁴வதி । ந சாநத்⁴யஸ்தாத்மபா⁴வேந தே³ஹேந கஶ்சித்³வ்யாப்ரியதே । ந சைதஸ்மிந் ஸர்வஸ்மிந்நஸதி அஸங்க³ஸ்யாத்மந: ப்ரமாத்ருத்வமுபபத்³யதே । ந ச ப்ரமாத்ருத்வமந்தரேண ப்ரமாணப்ரவ்ருத்திரஸ்தி । தஸ்மாத³வித்³யாவத்³விஷயாண்யேவ ப்ரத்யக்ஷாதீ³நி ப்ரமாணாநி ஶாஸ்த்ராணி சேதி । பஶ்வாதி³பி⁴ஶ்சாவிஶேஷாத் । யதா² ஹி பஶ்வாத³ய: ஶப்³தா³தி³பி⁴: ஶ்ரோத்ராதீ³நாம் ஸம்ப³ந்தே⁴ ஸதி ஶப்³தா³தி³விஜ்ஞாநே ப்ரதிகூலே ஜாதே ததோ நிவர்தந்தே, அநுகூலே ச ப்ரவர்தந்தே; யதா² த³ண்டோ³த்³யதகரம் புருஷமபி⁴முக²முபலப்⁴ய ‘மாம் ஹந்துமயமிச்ச²தி’ இதி பலாயிதுமாரப⁴ந்தே, ஹரிதத்ருணபூர்ணபாணிமுபலப்⁴ய தம் ப்ரதி அபி⁴முகீ²ப⁴வந்தி; ஏவம் புருஷா அபி வ்யுத்பந்நசித்தா: க்ரூரத்³ருஷ்டீநாக்ரோஶத: க²ட்³கோ³த்³யதகராந்ப³லவத உபலப்⁴ய ததோ நிவர்தந்தே, தத்³விபரீதாந்ப்ரதி ப்ரவர்தந்தே । அத: ஸமாந: பஶ்வாதி³பி⁴: புருஷாணாம் ப்ரமாணப்ரமேயவ்யவஹார: । பஶ்வாதீ³நாம் ச ப்ரஸித்³த⁴: அவிவேகபுரஸ்ஸர: ப்ரத்யக்ஷாதி³வ்யவஹார: । தத்ஸாமாந்யத³ர்ஶநாத்³வ்யுத்பத்திமதாமபி புருஷாணாம் ப்ரத்யக்ஷாதி³வ்யவஹாரஸ்தத்கால: ஸமாந இதி நிஶ்சீயதே । ஶாஸ்த்ரீயே து வ்யவஹாரே யத்³யபி பு³த்³தி⁴பூர்வகாரீ நாவிதி³த்வா ஆத்மந: பரலோகஸம்ப³ந்த⁴மதி⁴க்ரியதே, ததா²பி ந வேதா³ந்தவேத்³யமஶநாயாத்³யதீதமபேதப்³ரஹ்மக்ஷத்ராதி³பே⁴த³மஸம்ஸார்யாத்மதத்த்வமதி⁴காரே(அ)பேக்ஷ்யதே, அநுபயோகா³த் அதி⁴காரவிரோதா⁴ச்ச । ப்ராக் ச ததா²பூ⁴தாத்மவிஜ்ஞாநாத் ப்ரவர்தமாநம் ஶாஸ்த்ரமவித்³யாவத்³விஷயத்வம் நாதிவர்ததே । ததா² ஹி — ‘ப்³ராஹ்மணோ யஜேத’ இத்யாதீ³நி ஶாஸ்த்ராண்யாத்மநி வர்ணாஶ்ரமவயோ(அ)வஸ்தா²தி³விஶேஷாத்⁴யாஸமாஶ்ரித்ய ப்ரவர்தந்தே । அத்⁴யாஸோ நாம அதஸ்மிம்ஸ்தத்³பு³த்³தி⁴ரித்யவோசாம । தத்³யதா² — புத்ரபா⁴ர்யாதி³ஷு விகலேஷு ஸகலேஷு வா அஹமேவ விகல: ஸகலோ வேதி பா³ஹ்யத⁴ர்மாநாத்மந்யத்⁴யஸ்யதி । ததா² தே³ஹத⁴ர்மாந் ‘ஸ்தூ²லோ(அ)ஹம் க்ருஶோ(அ)ஹம் கௌ³ரோ(அ)ஹம் திஷ்டா²மி க³ச்சா²மி லங்க⁴யாமி ச’ இதி । ததே²ந்த்³ரியத⁴ர்மாந் ‘மூக: காண: க்லீபோ³ ப³தி⁴ரோ(அ)ந்தோ⁴(அ)ஹம்’ இதி; ததா²ந்த:கரணத⁴ர்மாந் காமஸங்கல்பவிசிகித்ஸாத்⁴யவஸாயாதீ³ந் । ஏவமஹம்ப்ரத்யயிநமஶேஷஸ்வப்ரசாரஸாக்ஷிணி ப்ரத்யகா³த்மந்யத்⁴யஸ்ய தம் ச ப்ரத்யகா³த்மாநம் ஸர்வஸாக்ஷிணம் தத்³விபர்யயேணாந்த:கரணாதி³ஷ்வத்⁴யஸ்யதி । ஏவமயமநாதி³ரநந்தோ நைஸர்கி³கோ(அ)த்⁴யாஸோ மித்²யாப்ரத்யயரூப: கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வப்ரவர்தக: ஸர்வலோகப்ரத்யக்ஷ: । அஸ்யாநர்த²ஹேதோ: ப்ரஹாணாய ஆத்மைகத்வவித்³யாப்ரதிபத்தயே ஸர்வே வேதா³ந்தா ஆரப்⁴யந்தே । யதா² சாயமர்த²: ஸர்வேஷாம் வேதா³ந்தாநாம் , ததா² வயமஸ்யாம் ஶாரீரகமீமாம்ஸாயாம் ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யாம: । வேதா³ந்தமீமாம்ஸாஶாஸ்த்ரஸ்ய வ்யாசிக்²யாஸிதஸ்யேத³மாதி³மம் ஸூத்ரம் —
வ்யாக்யா

ஜிஜ்ஞாஸாதி⁴கரணம்

அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா ॥ 1 ॥

தத்ர அத²ஶப்³த³: ஆநந்தர்யார்த²: பரிக்³ருஹ்யதே; நாதி⁴காரார்த²:, ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா அநதி⁴கார்யத்வாத் । மங்க³லஸ்ய ச வாக்யார்தே² ஸமந்வயாபா⁴வாத் । அர்தா²ந்தரப்ரயுக்த ஏவ ஹ்யத²ஶப்³த³: ஶ்ருத்யா மங்க³லப்ரயோஜநோ ப⁴வதி । பூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷாயாஶ்ச ப²லத ஆநந்தர்யாவ்யதிரேகாத் । ஸதி ச ஆநந்தர்யார்த²த்வே, யதா² த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா பூர்வவ்ருத்தம் வேதா³த்⁴யயநம் நியமேநாபேக்ஷதே, ஏவம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாபி யத்பூர்வவ்ருத்தம் நியமேநாபேக்ஷதே தத்³வக்தவ்யம் । ஸ்வாத்⁴யாயாநந்தர்யம் து ஸமாநம் । நந்விஹ கர்மாவபோ³தா⁴நந்தர்யம் விஶேஷ:; ந; த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயா: ப்ராக³பி அதீ⁴தவேதா³ந்தஸ்ய ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸோபபத்தே: । யதா² ச ஹ்ருத³யாத்³யவதா³நாநாமாநந்தர்யநியம:, க்ரமஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் , ந ததே²ஹ க்ரமோ விவக்ஷித: । ஶேஷஶேஷித்வே அதி⁴க்ருதாதி⁴காரே வா ப்ரமாணாபா⁴வாத் । த⁴ர்மப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸயோ: ப²லஜிஜ்ஞாஸ்யபே⁴தா³ச்ச । அப்⁴யுத³யப²லம் த⁴ர்மஜ்ஞாநம் , தச்சாநுஷ்டா²நாபேக்ஷம்; நி:ஶ்ரேயஸப²லம் து ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் , ந சாநுஷ்டா²நாந்தராபேக்ஷம் । ப⁴வ்யஶ்ச த⁴ர்மோ ஜிஜ்ஞாஸ்யோ ந ஜ்ஞாநகாலே(அ)ஸ்தி, புருஷவ்யாபாரதந்த்ரத்வாத் । இஹ து பூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸ்யம் நித்யத்வாந்ந புருஷவ்யாபாரதந்த்ரம் । சோத³நாப்ரவ்ருத்திபே⁴தா³ச்ச । யா ஹி சோத³நா த⁴ர்மஸ்ய லக்ஷணம் ஸா ஸ்வவிஷயே நியுஞ்ஜாநைவ புருஷமவபோ³த⁴யதி । ப்³ரஹ்மசோத³நா து புருஷமவபோ³த⁴யத்யேவ கேவலம் । அவபோ³த⁴ஸ்ய சோத³நாஜந்யத்வாத் , ந புருஷோ(அ)வபோ³தே⁴ நியுஜ்யதே । யதா² அக்ஷார்த²ஸந்நிகர்ஷேணார்தா²வபோ³தே⁴, தத்³வத் । தஸ்மாத்கிமபி வக்தவ்யம் , யத³நந்தரம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸோபதி³ஶ்யத இதி । உச்யதே — நித்யாநித்யவஸ்துவிவேக:, இஹாமுத்ரார்த²ப²லபோ⁴க³விராக³:, ஶமத³மாதி³ஸாத⁴நஸம்பத் , முமுக்ஷுத்வம் ச । தேஷு ஹி ஸத்ஸு, ப்ராக³பி த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயா ஊர்த்⁴வம் ச, ஶக்யதே ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸிதும் ஜ்ஞாதும் ச; ந விபர்யயே । தஸ்மாத் அத²ஶப்³தே³ந யதோ²க்தஸாத⁴நஸம்பத்த்யாநந்தர்யமுபதி³ஶ்யதே ॥
வ்யாக்யா
அத:ஶப்³த³: ஹேத்வர்த²: । யஸ்மாத்³வேத³ ஏவ அக்³நிஹோத்ராதீ³நாம் ஶ்ரேய:ஸாத⁴நாநாமநித்யப²லதாம் த³ர்ஶயதி — ‘தத்³யதே²ஹ கர்மசிதோ லோக: க்ஷீயத ஏவமேவாமுத்ர புண்யசிதோ லோக: க்ஷீயதே’ (சா². உ. 8 । 1 । 6) இத்யாதி³:; ததா² ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநாத³பி பரம் புருஷார்த²ம் த³ர்ஶயதி — ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³: । தஸ்மாத் யதோ²க்தஸாத⁴நஸம்பத்த்யநந்தரம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா கர்தவ்யா ॥
வ்யாக்யா
ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸா ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா । ப்³ரஹ்ம ச வக்ஷ்யமாணலக்ஷணம் ‘ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:’ இதி । அத ஏவ ந ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ஜாத்யாத்³யர்தா²ந்தரமாஶங்கிதவ்யம் । ப்³ரஹ்மண இதி கர்மணி ஷஷ்டீ², ந ஶேஷே; ஜிஜ்ஞாஸ்யாபேக்ஷத்வாஜ்ஜிஜ்ஞாஸாயா:। ஜிஜ்ஞாஸ்யாந்தராநிர்தே³ஶாச்ச । நநு ஶேஷஷஷ்டீ²பரிக்³ரஹே(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸாகர்மத்வம் ந விருத்⁴யதே, ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யஸ்ய விஶேஷநிஷ்ட²த்வாத் । ஏவமபி ப்ரத்யக்ஷம் ப்³ரஹ்மண: கர்மத்வமுத்ஸ்ருஜ்ய ஸாமாந்யத்³வாரேண பரோக்ஷம் கர்மத்வம் கல்பயதோ வ்யர்த²: ப்ரயாஸ: ஸ்யாத் । ந வ்யர்த²:, ப்³ரஹ்மாஶ்ரிதாஶேஷவிசாரப்ரதிஜ்ஞாநார்த²த்வாதி³தி சேத் ந; ப்ரதா⁴நபரிக்³ரஹே தத³பேக்ஷிதாநாமர்தா²க்ஷிப்தத்வாத் । ப்³ரஹ்ம ஹி ஜ்ஞாநேநாப்துமிஷ்டதமத்வாத்ப்ரதா⁴நம் । தஸ்மிந்ப்ரதா⁴நே ஜிஜ்ஞாஸாகர்மணி பரிக்³ருஹீதே, யைர்ஜிஜ்ஞாஸிதைர்விநா ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸிதம் ந ப⁴வதி, தாந்யர்தா²க்ஷிப்தாந்யேவேதி ந ப்ருத²க்ஸூத்ரயிதவ்யாநி । யதா² ‘ராஜாஸௌ க³ச்ச²தி’ இத்யுக்தே ஸபரிவாரஸ்ய ராஜ்ஞோ க³மநமுக்தம் ப⁴வதி, தத்³வத் । ஶ்ருத்யநுக³மாச்ச । ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) இத்யாத்³யா: ஶ்ருதய: ‘தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ । தத்³ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) இதி ப்ரத்யக்ஷமேவ ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸாகர்மத்வம் த³ர்ஶயந்தி । தச்ச கர்மணிஷஷ்டீ²பரிக்³ரஹே ஸூத்ரேணாநுக³தம் ப⁴வதி । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண இதி கர்மணி ஷஷ்டீ² ॥
வ்யாக்யா
ஜ்ஞாதுமிச்சா² ஜிஜ்ஞாஸா । அவக³திபர்யந்தம் ஜ்ஞாநம் ஸந்வாச்யாயா இச்சா²யா: கர்ம, ப²லவிஷயத்வாதி³ச்சா²யா: । ஜ்ஞாநேந ஹி ப்ரமாணேநாவக³ந்துமிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம । ப்³ரஹ்மாவக³திர்ஹி புருஷார்த²:, நி:ஶேஷஸம்ஸாரபீ³ஜாவித்³யாத்³யநர்த²நிப³ர்ஹணாத் । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் ॥
வ்யாக்யா
தத்புநர்ப்³ரஹ்ம ப்ரஸித்³த⁴மப்ரஸித்³த⁴ம் வா ஸ்யாத் । யதி³ ப்ரஸித்³த⁴ம் ந ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் । அதா²ப்ரஸித்³த⁴ம் நைவ ஶக்யம் ஜிஜ்ஞாஸிதுமிதி । உச்யதே — அஸ்தி தாவத்³ப்³ரஹ்ம நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வம் ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்திஸமந்விதம் । ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ஹி வ்யுத்பாத்³யமாநஸ்ய நித்யஶுத்³த⁴த்வாத³யோ(அ)ர்தா²: ப்ரதீயந்தே, ப்³ரும்ஹதேர்தா⁴தோரர்தா²நுக³மாத் । ஸர்வஸ்யாத்மத்வாச்ச ப்³ரஹ்மாஸ்தித்வப்ரஸித்³தி⁴: । ஸர்வோ ஹ்யாத்மாஸ்தித்வம் ப்ரத்யேதி, ந ‘நாஹமஸ்மி’ இதி । யதி³ ஹி நாத்மாஸ்தித்வப்ரஸித்³தி⁴: ஸ்யாத் , ஸர்வோ லோக: ‘நாஹமஸ்மி’ இதி ப்ரதீயாத் । ஆத்மா ச ப்³ரஹ்ம । யதி³ தர்ஹி லோகே ப்³ரஹ்ம ஆத்மத்வேந ப்ரஸித்³த⁴மஸ்தி, ததோ ஜ்ஞாதமேவேத்யஜிஜ்ஞாஸ்யத்வம் புநராபந்நம்; ந । தத்³விஶேஷம் ப்ரதி விப்ரதிபத்தே: । தே³ஹமாத்ரம் சைதந்யவிஶிஷ்டமாத்மேதி ப்ராக்ருதா ஜநா லோகாயதிகாஶ்ச ப்ரதிபந்நா: । இந்த்³ரியாண்யேவ சேதநாந்யாத்மேத்யபரே । மந இத்யந்யே । விஜ்ஞாநமாத்ரம் க்ஷணிகமித்யேகே । ஶூந்யமித்யபரே । அஸ்தி தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்த: ஸம்ஸாரீ கர்தா போ⁴க்தேத்யபரே । போ⁴க்தைவ கேவலம் ந கர்தேத்யேகே । அஸ்தி தத்³வ்யதிரிக்த ஈஶ்வர: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வஶக்திரிதி கேசித் । ஆத்மா ஸ போ⁴க்துரித்யபரே । ஏவம் ப³ஹவோ விப்ரதிபந்நா யுக்திவாக்யததா³பா⁴ஸஸமாஶ்ரயா: ஸந்த: । தத்ராவிசார்ய யத்கிஞ்சித்ப்ரதிபத்³யமாநோ நி:ஶ்ரேயஸாத்ப்ரதிஹந்யேத, அநர்த²ம் சேயாத் । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸோபந்யாஸமுகே²ந வேதா³ந்தவாக்யமீமாம்ஸா தத³விரோதி⁴தர்கோபகரணா நி:ஶ்ரேயஸப்ரயோஜநா ப்ரஸ்தூயதே ॥ 1 ॥
வ்யாக்யா

ஜந்மாத்³யதி⁴கரணம்

ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமித்யுக்தம் । கிம்லக்ஷணகம் புநஸ்தத்³ப்³ரஹ்மேத்யத ஆஹ ப⁴க³வாந்ஸூத்ரகார: —
வ்யாக்யா

ஜந்மாத்³யஸ்ய யத: ॥ 2 ॥

ஜந்ம உத்பத்தி: ஆதி³: அஸ்ய — இதி தத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநோ ப³ஹுவ்ரீஹி: । ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்க³ம் ஸமாஸார்த²: । ஜந்மநஶ்சாதி³த்வம் ஶ்ருதிநிர்தே³ஶாபேக்ஷம் வஸ்துவ்ருத்தாபேக்ஷம் ச । ஶ்ருதிநிர்தே³ஶஸ்தாவத் — ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) இதி, அஸ்மிந்வாக்யே ஜந்மஸ்தி²திப்ரலயாநாம் க்ரமத³ர்ஶநாத் । வஸ்துவ்ருத்தமபி — ஜந்மநா லப்³த⁴ஸத்தாகஸ்ய த⁴ர்மிண: ஸ்தி²திப்ரலயஸம்ப⁴வாத் । அஸ்யேதி ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸந்நிதா⁴பிதஸ்ய த⁴ர்மிண இத³மா நிர்தே³ஶ: । ஷஷ்டீ² ஜந்மாதி³த⁴ர்மஸம்ப³ந்தா⁴ர்தா² । யத இதி காரணநிர்தே³ஶ: । அஸ்ய ஜக³தோ நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ருதஸ்ய அநேககர்த்ருபோ⁴க்த்ருஸம்யுக்தஸ்ய ப்ரதிநியததே³ஶகாலநிமித்தக்ரியாப²லாஶ்ரயஸ்ய மநஸாப்யசிந்த்யரசநாரூபஸ்ய ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்க³ம் யத: ஸர்வஜ்ஞாத்ஸர்வஶக்தே: காரணாத்³ப⁴வதி, தத்³ப்³ரஹ்மேதி வாக்யஶேஷ: । அந்யேஷாமபி பா⁴வவிகாராணாம் த்ரிஷ்வேவாந்தர்பா⁴வ இதி ஜந்மஸ்தி²திநாஶாநாமிஹ க்³ரஹணம் । யாஸ்கபரிபடி²தாநாம் து ‘ஜாயதே(அ)ஸ்தி’ இத்யாதீ³நாம் க்³ரஹணே தேஷாம் ஜக³த: ஸ்தி²திகாலே ஸம்பா⁴வ்யமாநத்வாந்மூலகாரணாது³த்பத்திஸ்தி²திநாஶா ஜக³தோ ந க்³ருஹீதா: ஸ்யுரித்யாஶங்க்யேத । தந்மா ஶங்கி; இதி யா உத்பத்திர்ப்³ரஹ்மண:, தத்ரைவ ஸ்தி²தி: ப்ரலயஶ்ச, த ஏவ க்³ருஹ்யந்தே । ந யதோ²க்தவிஶேஷணஸ்ய ஜக³தோ யதோ²க்தவிஶேஷணமீஶ்வரம் முக்த்வா, அந்யத: ப்ரதா⁴நாத³சேதநாத் அணுப்⁴ய: அபா⁴வாத் ஸம்ஸாரிணோ வா உத்பத்த்யாதி³ ஸம்பா⁴வயிதும் ஶக்யம் । ந ச ஸ்வபா⁴வத:, விஶிஷ்டதே³ஶகாலநிமித்தாநாமிஹோபாதா³நாத் । ஏததே³வாநுமாநம் ஸம்ஸாரிவ்யதிரிக்தேஶ்வராஸ்தித்வாதி³ஸாத⁴நம் மந்யந்தே ஈஶ்வரகாரணவாதி³ந: ॥
வ்யாக்யா
நந்விஹாபி ததே³வோபந்யஸ்தம் ஜந்மாதி³ஸூத்ரே । ந; வேதா³ந்தவாக்யகுஸுமக்³ரத²நார்த²த்வாத்ஸூத்ராணாம் । வேதா³ந்தவாக்யாநி ஹி ஸூத்ரைருதா³ஹ்ருத்ய விசார்யந்தே । வாக்யார்த²விசாரணாத்⁴யவஸாநநிர்வ்ருத்தா ஹி ப்³ரஹ்மாவக³தி:, நாநுமாநாதி³ப்ரமாணாந்தரநிர்வ்ருத்தா । ஸத்ஸு து வேதா³ந்தவாக்யேஷு ஜக³தோ ஜந்மாதி³காரணவாதி³ஷு, தத³ர்த²க்³ரஹணதா³ர்ட்⁴யாய அநுமாநமபி வேதா³ந்தவாக்யாவிரோதி⁴ ப்ரமாணம் ப⁴வத் , ந நிவார்யதே, ஶ்ருத்யைவ ச ஸஹாயத்வேந தர்கஸ்யாப்⁴யுபேதத்வாத் । ததா² ஹி — ‘ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இதி ஶ்ருதி: ‘பண்டி³தோ மேதா⁴வீ க³ந்தா⁴ராநேவோபஸம்பத்³யேதைவமேவேஹாசார்யவாந்புருஷோ வேத³’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) இதி ச புருஷபு³த்³தி⁴ஸாஹாய்யமாத்மநோ த³ர்ஶயதி । ந த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயாமிவ ஶ்ருத்யாத³ய ஏவ ப்ரமாணம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயாம் । கிந்து ஶ்ருத்யாத³யோ(அ)நுப⁴வாத³யஶ்ச யதா²ஸம்ப⁴வமிஹ ப்ரமாணம் , அநுப⁴வாவஸாநத்வாத்³பூ⁴தவஸ்துவிஷயத்வாச்ச ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய । கர்தவ்யே ஹி விஷயே நாநுப⁴வாபேக்ஷாஸ்தீதி ஶ்ருத்யாதீ³நாமேவ ப்ராமாண்யம் ஸ்யாத் , புருஷாதீ⁴நாத்மலாப⁴த்வாச்ச கர்தவ்யஸ்ய । கர்துமகர்துமந்யதா² வா கர்தும் ஶக்யம் லௌகிகம் வைதி³கம் ச கர்ம; யதா² அஶ்வேந க³ச்ச²தி, பத்³ப்⁴யாம் , அந்யதா² வா, ந வா க³ச்ச²தீதி । ததா² ‘அதிராத்ரே ஷோட³ஶிநம் க்³ருஹ்ணாதி, நாதிராத்ரே ஷோட³ஶிநம் க்³ருஹ்ணாதி’ ‘உதி³தே ஜுஹோதி, அநுதி³தே ஜுஹோதி’ இதி விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴ஶ்ச அத்ர அர்த²வந்த: ஸ்யு:, விகல்போத்ஸர்கா³பவாதா³ஶ்ச । ந து வஸ்து ‘ஏவம் , நைவம்’ ‘அஸ்தி, நாஸ்தி’ இதி வா விகல்ப்யதே । விகல்பநாஸ்து புருஷபு³த்³த்⁴யபேக்ஷா: । ந வஸ்துயாதா²த்ம்யஜ்ஞாநம் புருஷபு³த்³த்⁴யபேக்ஷம் । கிம் தர்ஹி ? வஸ்துதந்த்ரமேவ தத் । ந ஹி ஸ்தா²ணாவேகஸ்மிந் ‘ஸ்தா²ணுர்வா, புருஷோ(அ)ந்யோ வா’ இதி தத்த்வஜ்ஞாநம் ப⁴வதி । தத்ர ‘புருஷோ(அ)ந்யோ வா’ இதி மித்²யாஜ்ஞாநம் । ‘ஸ்தா²ணுரேவ’ இதி தத்த்வஜ்ஞாநம் , வஸ்துதந்த்ரத்வாத் । ஏவம் பூ⁴தவஸ்துவிஷயாணாம் ப்ராமாண்யம் வஸ்துதந்த்ரம் । தத்ரைவம் ஸதி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமபி வஸ்துதந்த்ரமேவ, பூ⁴தவஸ்துவிஷயத்வாத் । நநு பூ⁴தவஸ்துத்வே ப்³ரஹ்மண: ப்ரமாணாந்தரவிஷயத்வமேவேதி வேதா³ந்தவாக்யவிசாரணா அநர்தி²கைவ ப்ராப்தா । ந; இந்த்³ரியாவிஷயத்வேந ஸம்ப³ந்தா⁴க்³ரஹணாத் । ஸ்வபா⁴வதோ விஷயவிஷயாணீந்த்³ரியாணி, ந ப்³ரஹ்மவிஷயாணி । ஸதி ஹீந்த்³ரியவிஷயத்வே ப்³ரஹ்மண: இத³ம் ப்³ரஹ்மணா ஸம்ப³த்³த⁴ம் கார்யமிதி க்³ருஹ்யேத । கார்யமாத்ரமேவ து க்³ருஹ்யமாணம் — கிம் ப்³ரஹ்மணா ஸம்ப³த்³த⁴ம் ? கிமந்யேந கேநசித்³வா ஸம்ப³த்³த⁴ம் ? — இதி ந ஶக்யம் நிஶ்சேதும் । தஸ்மாஜ்ஜந்மாதி³ஸூத்ரம் நாநுமாநோபந்யாஸார்த²ம் । கிம் தர்ஹி ? வேதா³ந்தவாக்யப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் । கிம் புநஸ்தத்³வேதா³ந்தவாக்யம் யத் ஸூத்ரேணேஹ லிலக்ஷயிஷிதம் ? ‘ப்⁴ருகு³ர்வை வாருணி: । வருணம் பிதரமுபஸஸார । அதீ⁴ஹி ப⁴க³வோ ப்³ரஹ்மேதி’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) இத்யுபக்ரம்யாஹ — ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே । யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி । யத்ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தி । தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ । தத்³ப்³ரஹ்மேதி । ’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) தஸ்ய ச நிர்ணயவாக்யம் — ‘ஆநந்தா³த்³த்⁴யேவ க²ல்விமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே । ஆநந்தே³ந ஜாதாநி ஜீவந்தி । ஆநந்த³ம் ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தி’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) இதி । அந்யாந்யப்யேவம்ஜாதீயகாநி வாக்யாநி நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வஸர்வஜ்ஞஸ்வரூபகாரணவிஷயாணி உதா³ஹர்தவ்யாநி ॥ 2 ॥
வ்யாக்யா

ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதி⁴கரணம்

ஜக³த்காரணத்வப்ரத³ர்ஶநேந ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்மேத்யுபக்ஷிப்தம் , ததே³வ த்³ரட⁴யந்நாஹ —
வ்யாக்யா

ஶாஸ்த்ரயோநித்வாத் ॥ 3 ॥

மஹத ருக்³வேதா³தே³: ஶாஸ்த்ரஸ்ய அநேகவித்³யாஸ்தா²நோபப்³ரும்ஹிதஸ்ய ப்ரதீ³பவத்ஸர்வார்தா²வத்³யோதிந: ஸர்வஜ்ஞகல்பஸ்ய யோநி: காரணம் ப்³ரஹ்ம । ந ஹீத்³ருஶஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய ருக்³வேதா³தி³லக்ஷணஸ்ய ஸர்வஜ்ஞகு³ணாந்விதஸ்ய ஸர்வஜ்ஞாத³ந்யத: ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி । யத்³யத்³விஸ்தரார்த²ம் ஶாஸ்த்ரம் யஸ்மாத்புருஷவிஶேஷாத்ஸம்ப⁴வதி, யதா² வ்யாகரணாதி³ பாணிந்யாதே³: ஜ்ஞேயைகதே³ஶார்த²மபி, ஸ ததோ(அ)ப்யதி⁴கதரவிஜ்ஞாந இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । கிமு வக்தவ்யம் — அநேகஶாகா²பே⁴த³பி⁴ந்நஸ்ய தே³வதிர்யங்மநுஷ்யவர்ணாஶ்ரமாதி³ப்ரவிபா⁴க³ஹேதோ: ருக்³வேதா³த்³யாக்²யஸ்ய ஸர்வஜ்ஞாநாகரஸ்ய அப்ரயத்நேநைவ லீலாந்யாயேந புருஷநி:ஶ்வாஸவத் யஸ்மாந்மஹதோ பூ⁴தாத் யோநே: ஸம்ப⁴வ: — ‘அஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்ய நி:ஶ்வஸிதமேதத் யத்³ருக்³வேத³:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 10) இத்யாதி³ஶ்ருதே: — தஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்ய நிரதிஶயம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸர்வஶக்திமத்த்வம் சேதி ॥
வ்யாக்யா
அத²வா யதோ²க்தம்ருக்³வேதா³தி³ஶாஸ்த்ரம் யோநி: காரணம் ப்ரமாணமஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ யதா²வத்ஸ்வரூபாதி⁴க³மே । ஶாஸ்த்ராதே³வ ப்ரமாணாத் ஜக³தோ ஜந்மாதி³காரணம் ப்³ரஹ்மாதி⁴க³ம்யத இத்யபி⁴ப்ராய: । ஶாஸ்த்ரமுதா³ஹ்ருதம் பூர்வஸூத்ரே — ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) இத்யாதி³ । கிமர்த²ம் தர்ஹீத³ம் ஸூத்ரம் , யாவதா பூர்வஸூத்ர ஏவ ஏவம்ஜாதீயகம் ஶாஸ்த்ரமுதா³ஹரதா ஶாஸ்த்ரயோநித்வம் ப்³ரஹ்மணோ த³ர்ஶிதம் । உச்யதே — தத்ர ஸூத்ராக்ஷரேண ஸ்பஷ்டம் ஶாஸ்த்ரஸ்யாநுபாதா³நாஜ்ஜந்மாதி³ஸூத்ரேண கேவலமநுமாநமுபந்யஸ்தமித்யாஶங்க்யேத; தாமாஶங்காம் நிவர்தயிதுமித³ம் ஸூத்ரம் ப்ரவவ்ருதே — ‘ஶாஸ்த்ரயோநித்வாத்’ இதி ॥ 3 ॥
வ்யாக்யா

ஸமந்வயாதி⁴கரணம்

கத²ம் புநர்ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வமுச்யதே, யாவதா ‘ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாதா³நர்த²க்யமதத³ர்தா²நாம்’ (ஜை. ஸூ. 1 । 2 । 1) இதி க்ரியாபரத்வம் ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ரத³ர்ஶிதம் । அதோ வேதா³ந்தாநாமாநர்த²க்யம் , அக்ரியார்த²த்வாத் । கர்த்ருதே³வதாதி³ப்ரகாஶநார்த²த்வேந வா க்ரியாவிதி⁴ஶேஷத்வம் , உபாஸநாதி³க்ரியாந்தரவிதா⁴நார்த²த்வம் வா । ந ஹி பரிநிஷ்டி²தவஸ்துப்ரதிபாத³நம் ஸம்ப⁴வதி; ப்ரத்யக்ஷாதி³விஷயத்வாத்பரிநிஷ்டி²தவஸ்துந: । தத்ப்ரதிபாத³நே ச ஹேயோபாதே³யரஹிதே புருஷார்தா²பா⁴வாத் । அத ஏவ ‘ஸோ(அ)ரோதீ³த்’ இத்யேவமாதீ³நாமாநர்த²க்யம் மா பூ⁴தி³தி ‘விதி⁴நா த்வேகவாக்யத்வாத்ஸ்துத்யர்தே²ந விதீ⁴நாம் ஸ்யு:’ (ஜை. ஸூ. 1 । 2 । 7) இதி ஸ்தாவகத்வேநார்த²வத்த்வமுக்தம் । மந்த்ராணாம் ச ‘இஷே த்வா’ இத்யாதீ³நாம் க்ரியாதத்ஸாத⁴நாபி⁴தா⁴யித்வேந கர்மஸமவாயித்வமுக்தம் । அதோ ந க்வசித³பி வேத³வாக்யாநாம் விதி⁴ஸம்ஸ்பர்ஶமந்தரேணார்த²வத்தா த்³ருஷ்டா உபபந்நா வா । ந ச பரிநிஷ்டி²தே வஸ்துஸ்வரூபே விதி⁴: ஸம்ப⁴வதி, க்ரியாவிஷயத்வாத்³விதே⁴: । தஸ்மாத்கர்மாபேக்ஷிதகர்த்ருதே³வதாதி³ஸ்வரூபப்ரகாஶநேந க்ரியாவிதி⁴ஶேஷத்வம் வேதா³ந்தாநாம் । அத² ப்ரகரணாந்தரப⁴யாந்நைதத³ப்⁴யுபக³ம்யதே, ததா²பி ஸ்வவாக்யக³தோபாஸநாதி³கர்மபரத்வம் । தஸ்மாந்ந ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரயோநித்வமிதி ப்ராப்தே, உச்யதே —
வ்யாக்யா

தத்து ஸமந்வயாத் ॥ 4 ॥

துஶப்³த³: பூர்வபக்ஷவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: । தத்³ப்³ரஹ்ம ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்தி ஜக³து³த்பத்திஸ்தி²திலயகாரணம் வேதா³ந்தஶாஸ்த்ராதே³வாவக³ம்யதே । கத²ம் ? ஸமந்வயாத் । ஸர்வேஷு ஹி வேதா³ந்தேஷு வாக்யாநி தாத்பர்யேணைதஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரதிபாத³கத்வேந ஸமநுக³தாநி — ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத் ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘ஆத்மா வா இத³மேக ஏவாக்³ர ஆஸீத்’ (ஐ. உ. 1 । 1 । 1) ‘ததே³தத்³ப்³ரஹ்மாபூர்வமநபரமநந்தரமபா³ஹ்யம்அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம ஸர்வாநுபூ⁴:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³மம்ருதம் புரஸ்தாத்’ (மு. உ. 2 । 2 । 12) இத்யாதீ³நி । ந ச தத்³க³தாநாம் பதா³நாம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபவிஷயே நிஶ்சிதே ஸமந்வயே(அ)வக³ம்யமாநே அர்தா²ந்தரகல்பநா யுக்தா, ஶ்ருதஹாந்யஶ்ருதகல்பநாப்ரஸங்கா³த் । ந ச தேஷாம் கர்த்ருதே³வதாதி³ஸ்வரூபப்ரதிபாத³நபரதா அவஸீயதே, ‘தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இத்யாதி³க்ரியாகாரகப²லநிராகரணஶ்ருதே: । ந ச பரிநிஷ்டி²தவஸ்துஸ்வரூபத்வே(அ)பி ப்ரத்யக்ஷாதி³விஷயத்வம் ப்³ரஹ்மண:, ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்ய ஶாஸ்த்ரமந்தரேணாநவக³ம்யமாநத்வாத் । யத்து ஹேயோபாதே³யரஹிதத்வாது³பதே³ஶாநர்த²க்யமிதி, நைஷ தோ³ஷ:; ஹேயோபாதே³யஶூந்யப்³ரஹ்மாத்மதாவக³மாதே³வ ஸர்வக்லேஶப்ரஹாணாத்புருஷார்த²ஸித்³தே⁴: । தே³வதாதி³ப்ரதிபாத³நஸ்ய து ஸ்வவாக்யக³தோபாஸநார்த²த்வே(அ)பி ந கஶ்சித்³விரோத⁴: । ந து ததா² ப்³ரஹ்மண உபாஸநாவிதி⁴ஶேஷத்வம் ஸம்ப⁴வதி, ஏகத்வே ஹேயோபாதே³யஶூந்யதயா க்ரியாகாரகாதி³த்³வைதவிஜ்ஞாநோபமர்தோ³பபத்தே: । ந ஹி ஏகத்வவிஜ்ஞாநேநோந்மதி²தஸ்ய த்³வைதவிஜ்ஞாநஸ்ய புந: ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி யேநோபாஸநாவிதி⁴ஶேஷத்வம் ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபாத்³யேத । யத்³யப்யந்யத்ர வேத³வாக்யாநாம் விதி⁴ஸம்ஸ்பர்ஶமந்தரேண ப்ரமாணத்வம் ந த்³ருஷ்டம் , ததா²ப்யாத்மவிஜ்ஞாநஸ்ய ப²லபர்யந்தத்வாந்ந தத்³விஷயஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ராமாண்யம் ஶக்யம் ப்ரத்யாக்²யாதும் । ந சாநுமாநக³ம்யம் ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யம் , யேநாந்யத்ர த்³ருஷ்டம் நித³ர்ஶநமபேக்ஷ்யேத । தஸ்மாத்ஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வம் ॥
வ்யாக்யா
அத்ராபரே ப்ரத்யவதிஷ்ட²ந்தே — யத்³யபி ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகம் ப்³ரஹ்ம, ததா²பி ப்ரதிபத்திவிதி⁴விஷயதயைவ ஶாஸ்த்ரேண ப்³ரஹ்ம ஸமர்ப்யதே । யதா² யூபாஹவநீயாதீ³ந்யலௌகிகாந்யபி விதி⁴ஶேஷதயா ஶாஸ்த்ரேண ஸமர்ப்யந்தே, தத்³வத் । குத ஏதத் ? ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திப்ரயோஜநத்வாச்சா²ஸ்த்ரஸ்ய । ததா² ஹி ஶாஸ்த்ரதாத்பர்யவித³ ஆஹு: — ‘த்³ருஷ்டோ ஹி தஸ்யார்த²: கர்மாவபோ³த⁴நம் நாம’ இதி; ‘சோத³நேதி க்ரியாயா: ப்ரவர்தகம் வசநம்’ ‘தஸ்ய ஜ்ஞாநமுபதே³ஶ:’ (ஜை. ஸூ. 1 । 1 । 5), ‘தத்³பூ⁴தாநாம் க்ரியார்தே²ந ஸமாம்நாய:’ (ஜை. ஸூ. 1 । 1 । 25) ‘ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாதா³நர்த²க்யமதத³ர்தா²நாம்’ (ஜை. ஸூ. 1 । 2 । 1) இதி ச । அத: புருஷம் க்வசித்³விஷயவிஶேஷே ப்ரவர்தயத்குதஶ்சித்³விஷயவிஶேஷாந்நிவர்தயச்சார்த²வச்சா²ஸ்த்ரம் । தச்சே²ஷதயா சாந்யது³பயுக்தம் । தத்ஸாமாந்யாத்³வேதா³ந்தாநாமபி ததை²வார்த²வத்த்வம் ஸ்யாத் । ஸதி ச விதி⁴பரத்வே யதா² ஸ்வர்கா³தி³காமஸ்யாக்³நிஹோத்ராதி³ஸாத⁴நம் விதீ⁴யதே, ஏவமம்ருதத்வகாமஸ்ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் விதீ⁴யத இதி யுக்தம் । நந்விஹ ஜிஜ்ஞாஸ்யவைலக்ஷண்யமுக்தம் — கர்மகாண்டே³ ப⁴வ்யோ த⁴ர்மோ ஜிஜ்ஞாஸ்ய:, இஹ து பூ⁴தம் நித்யநிர்வ்ருத்தம் ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸ்யமிதி; தத்ர த⁴ர்மஜ்ஞாநப²லாத³நுஷ்டா²நாபேக்ஷாத்³விலக்ஷணம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநப²லம் ப⁴விதுமர்ஹதி । நார்ஹத்யேவம் ப⁴விதும் , கார்யவிதி⁴ப்ரயுக்தஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபாத்³யமாநத்வாத் । ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா ... ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய: ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய:’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) ‘ஆத்மேத்யேவோபாஸீத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) ‘ஆத்மாநமேவ லோகமுபாஸீத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 15) ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ (மு. உ. 3 । 2 । 9) இத்யாதி³ஷு விதா⁴நேஷு ஸத்ஸு, ‘கோ(அ)ஸாவாத்மா ?’ ‘கிம் தத்³ப்³ரஹ்ம ?’ இத்யாகாங்க்ஷாயாம் தத்ஸ்வரூபஸமர்பணேந ஸர்வே வேதா³ந்தா உபயுக்தா: — நித்ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வக³தோ நித்யத்ருப்தோ நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வோ விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம இத்யேவமாத³ய: । தது³பாஸநாச்ச ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டோ(அ)த்³ருஷ்டோ மோக்ஷ: ப²லம் ப⁴விஷ்யதி । கர்தவ்யவித்⁴யநநுப்ரவேஶே து வஸ்துமாத்ரகத²நே ஹாநோபாதா³நாஸம்ப⁴வாத் ‘ஸப்தத்³வீபா வஸுமதீ’ ‘ராஜாஸௌ க³ச்ச²தி’ இத்யாதி³வாக்யவத்³வேதா³ந்தவாக்யாநாமாநர்த²க்யமேவ ஸ்யாத் । நநு வஸ்துமாத்ரகத²நே(அ)பி ‘ரஜ்ஜுரியம் , நாயம் ஸர்ப:’ இத்யாதௌ³ ப்⁴ராந்திஜநிதபீ⁴திநிவர்தநேநார்த²வத்த்வம் த்³ருஷ்டம் । ததே²ஹாப்யஸம்ஸார்யாத்மவஸ்துகத²நேந ஸம்ஸாரித்வப்⁴ராந்திநிவர்தநேநார்த²வத்த்வம் ஸ்யாத் । ஸ்யாதே³ததே³வம் , யதி³ ரஜ்ஜுஸ்வரூபஶ்ரவணமாத்ரேணேவ ஸர்பப்⁴ராந்தி:, ஸம்ஸாரித்வப்⁴ராந்திர்ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஶ்ரவணமாத்ரேண நிவர்தேத; ந து நிவர்ததே । ஶ்ருதப்³ரஹ்மணோ(அ)பி யதா²பூர்வம் ஸுக²து³:கா²தி³ஸம்ஸாரித⁴ர்மத³ர்ஶநாத் । ‘ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இதி ச ஶ்ரவணோத்தரகாலயோர்மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோர்விதி⁴த³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத்ப்ரதிபத்திவிதி⁴விஷயதயைவ ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகம் ப்³ரஹ்மாப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி ॥
வ்யாக்யா
அத்ராபி⁴தீ⁴யதே — ந; கர்மப்³ரஹ்மவித்³யாப²லயோர்வைலக்ஷண்யாத் । ஶாரீரம் வாசிகம் மாநஸம் ச கர்ம ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴ம் த⁴ர்மாக்²யம் , யத்³விஷயா ஜிஜ்ஞாஸா ‘அதா²தோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா’ (ஜை. ஸூ. 1 । 1 । 1) இதி ஸூத்ரிதா । அத⁴ர்மோ(அ)பி ஹிம்ஸாதி³: ப்ரதிஷேத⁴சோத³நாலக்ஷணத்வாஜ்ஜிஜ்ஞாஸ்ய: பரிஹாராய । தயோஶ்சோத³நாலக்ஷணயோரர்தா²நர்த²யோர்த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: ப²லே ப்ரத்யக்ஷே ஸுக²து³:கே² ஶரீரவாங்மநோபி⁴ரேவோபபு⁴ஜ்யமாநே விஷயேந்த்³ரியஸம்யோக³ஜந்யே ப்³ரஹ்மாதி³ஷு ஸ்தா²வராந்தேஷு ப்ரஸித்³தே⁴ । மநுஷ்யத்வாதா³ரப்⁴ய ப்³ரஹ்மாந்தேஷு தே³ஹவத்ஸு ஸுக²தாரதம்யமநுஶ்ரூயதே । ததஶ்ச தத்³தே⁴தோர்த⁴ர்மஸ்யாபி தாரதம்யம் க³ம்யதே । த⁴ர்மதாரதம்யாத³தி⁴காரிதாரதம்யம் । ப்ரஸித்³த⁴ம் சார்தி²த்வஸாமர்த்²யாதி³க்ருதமதி⁴காரிதாரதம்யம் । ததா² ச யாகா³த்³யநுஷ்டா²யிநாமேவ வித்³யாஸமாதி⁴விஶேஷாது³த்தரேண பதா² க³மநம் , கேவலைரிஷ்டாபூர்தத³த்தஸாத⁴நைர்தூ⁴மாதி³க்ரமேண த³க்ஷிணேந பதா² க³மநம் , தத்ராபி ஸுக²தாரதம்யம் , தத்ஸாத⁴நதாரதம்யம் ச ஶாஸ்த்ராத் ‘யாவத்ஸம்பாதமுஷித்வா’ (சா². உ. 5 । 10 । 5) இத்யஸ்மாத்³க³ம்யதே । ததா² மநுஷ்யாதி³ஷு ஸ்தா²வராந்தேஷு ஸுக²லவஶ்சோத³நாலக்ஷணத⁴ர்மஸாத்⁴ய ஏவேதி க³ம்யதே தாரதம்யேந வர்தமாந: । ததோ²ர்த்⁴வக³தேஷ்வதோ⁴க³தேஷு ச தே³ஹவத்ஸு து³:க²தாரதம்யத³ர்ஶநாத்தத்³தே⁴தோரத⁴ர்மஸ்ய ப்ரதிஷேத⁴சோத³நாலக்ஷணஸ்ய தத³நுஷ்டா²யிநாம் ச தாரதம்யம் க³ம்யதே । ஏவமவித்³யாதி³தோ³ஷவதாம் த⁴ர்மாத⁴ர்மதாரதம்யநிமித்தம் ஶரீரோபாதா³நபூர்வகம் ஸுக²து³:க²தாரதம்யமநித்யம் ஸம்ஸாரரூபம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயப்ரஸித்³த⁴ம் । ததா² ச ஶ்ருதி: ‘ந ஹ வை ஸஶரீரஸ்ய ஸத: ப்ரியாப்ரியயோரபஹதிரஸ்தி’ இதி யதா²வர்ணிதம் ஸம்ஸாரரூபமநுவத³தி । ‘அஶரீரம் வாவ ஸந்தம் ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத:’ (சா². உ. 8 । 12 । 1) இதி ப்ரியாப்ரியஸ்பர்ஶநப்ரதிஷேதா⁴ச்சோத³நாலக்ஷணத⁴ர்மகார்யத்வம் மோக்ஷாக்²யஸ்யாஶரீரத்வஸ்ய ப்ரதிஷித்⁴யத இதி க³ம்யதே । த⁴ர்மகார்யத்வே ஹி ப்ரியாப்ரியஸ்பர்ஶநப்ரதிஷேதோ⁴ நோபபத்³யேத । அஶரீரத்வமேவ த⁴ர்மகார்யமிதி சேத் , ந । தஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வாத் — ‘அஶரீரꣳ ஶரீரேஷ்வநவஸ்தே²ஷ்வவஸ்தி²தம் । மஹாந்தம் விபு⁴மாத்மாநம் மத்வா தீ⁴ரோ ந ஶோசதி’ (க. உ. 1 । 2 । 22), ‘அப்ராணோ ஹ்யமநா: ஶுப்⁴ர:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2), ‘அஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 15) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । அத ஏவாநுஷ்டே²யகர்மப²லவிலக்ஷணம் மோக்ஷாக்²யமஶரீரத்வம் நித்யமிதி ஸித்³த⁴ம் । தத்ர கிஞ்சித்பரிணாமிநித்யம் யஸ்மிந்விக்ரியமாணே(அ)பி ததே³வேத³மிதி பு³த்³தி⁴ர்ந விஹந்யதே; யதா² ப்ருதி²வ்யாதி³ ஜக³ந்நித்யத்வவாதி³நாம் , யதா² வா ஸாங்க்²யாநாம் கு³ணா: । இத³ம் து பாரமார்தி²கம் கூடஸ்த²நித்யம் வ்யோமவத்ஸர்வவ்யாபி ஸர்வவிக்ரியாரஹிதம் நித்யத்ருப்தம் நிரவயவம் ஸ்வயம்ஜ்யோதி:ஸ்வபா⁴வம் , யத்ர த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ ஸஹ கார்யேண காலத்ரயம் ச நோபாவர்தேதே । ததே³தத³ஶரீரத்வம் மோக்ஷாக்²யம் — ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத³ந்யத்ராஸ்மாத்க்ருதாக்ருதாத் । அந்யத்ர பூ⁴தாச்ச ப⁴வ்யாச்ச’ (க. உ. 1 । 2 । 14) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । அதஸ்தத்³ப்³ரஹ்ம, யஸ்யேயம் ஜிஜ்ஞாஸா ப்ரஸ்துதா । தத்³யதி³ கர்தவ்யஶேஷத்வேநோபதி³ஶ்யேத, தேந ச கர்தவ்யேந ஸாத்⁴யஶ்சேந்மோக்ஷோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யேத, அநித்ய ஏவ ஸ்யாத் । தத்ரைவம் ஸதி யதோ²க்தகர்மப²லேஷ்வேவ தாரதம்யாவஸ்தி²தேஷ்வநித்யேஷு கஶ்சித³திஶயோ மோக்ஷ இதி ப்ரஸஜ்யேத । நித்யஶ்ச மோக்ஷ: ஸர்வைர்மோக்ஷவாதி³பி⁴ரப்⁴யுபக³ம்யதே । அதோ ந கர்தவ்யஶேஷத்வேந ப்³ரஹ்மோபதே³ஶோ யுக்த: । அபி ச ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ (மு. உ. 3 । 2 । 9), ‘க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி தஸ்மிந்த்³ருஷ்டே பராவரே’ (மு. உ. 2 । 2 । 9), ‘ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந’ (தை. உ. 2 । 9 । 1), ‘அப⁴யம் வை ஜநக ப்ராப்தோ(அ)ஸி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 2 । 4,) ‘ததா³த்மாநமேவாவேத³ஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி, தஸ்மாத்தத்ஸர்வமப⁴வத்’ (வாஜஸநேயி ப்³ரஹ்மண. உ. 1 । 4 । 10), ‘தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக ஏகத்வமநுபஶ்யத:’ (ஈ. உ. 7) இத்யேவமாத்³யா: ஶ்ருதயோ ப்³ரஹ்மவித்³யாநந்தரமேவ மோக்ஷம் த³ர்ஶயந்த்யோ மத்⁴யே கார்யாந்தரம் வாரயந்தி । ததா² ‘தத்³தை⁴தத்பஶ்யந்ந்ருஷிர்வாமதே³வ: ப்ரதிபேதே³(அ)ஹம் மநுரப⁴வம் ஸூர்யஶ்ச’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இதி ப்³ரஹ்மத³ர்ஶநஸர்வாத்மபா⁴வயோர்மத்⁴யே கர்தவ்யாந்தரவாரணாயோதா³ஹார்யம் — யதா² ‘திஷ்ட²ந்கா³யதி’ இதி திஷ்ட²திகா³யத்யோர்மத்⁴யே தத்கர்த்ருகம் கார்யாந்தரம் நாஸ்தீதி க³ம்யதே । ‘த்வம் ஹி ந: பிதா யோ(அ)ஸ்மாகமவித்³யாயா: பரம் பாரம் தாரயஸி’ (ப்ர. உ. 6 । 8), ‘ஶ்ருதம் ஹ்யேவ மே ப⁴க³வத்³த்³ருஶேப்⁴யஸ்தரதி ஶோகமாத்மவிதி³தி; ஸோ(அ)ஹம் ப⁴க³வ: ஶோசாமி, தம் மா ப⁴க³வாஞ்சோ²கஸ்ய பாரம் தாரயது’ (சா². உ. 7 । 1 । 3) ‘தஸ்மை ம்ருதி³தகஷாயாய தமஸ: பாரம் த³ர்ஶயதி ப⁴க³வாந்ஸநத்குமார:’ (சா². உ. 7 । 26 । 2) இதி சைவமாத்³யா: ஶ்ருதயோ மோக்ஷப்ரதிப³ந்த⁴நிவ்ருத்திமாத்ரமேவாத்மஜ்ஞாநஸ்ய ப²லம் த³ர்ஶயந்தி । ததா² ச ஆசார்யப்ரணீதம் ந்யாயோபப்³ரும்ஹிதம் ஸூத்ரம் — ‘து³:க²ஜந்மப்ரவ்ருத்திதோ³ஷமித்²யாஜ்ஞாநாநாமுத்தரோத்தராபாயே தத³நந்தராபாயாத³பவர்க³:’ (ந்யா. ஸூ. 1 । 1 । 2) இதி । மித்²யாஜ்ஞாநாபாயஶ்ச ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநாத்³ப⁴வதி । ந சேத³ம் ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநம் ஸம்பத்³ரூபம் — யதா² ‘அநந்தம் வை மநோ(அ)நந்தா விஶ்வேதே³வா அநந்தமேவ ஸ தேந லோகம் ஜயதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 9) இதி । ந சாத்⁴யாஸரூபம் — யதா² ‘மநோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத’ (சா². உ. 3 । 18 । 1) ‘ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ஶ:’ (சா². உ. 3 । 19 । 1) இதி ச மநஆதி³த்யாதி³ஷு ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யத்⁴யாஸ: । நாபி விஶிஷ்டக்ரியாயோக³நிமித்தம் ‘வாயுர்வாவ ஸம்வர்க³:’ (சா². உ. 4 । 3 । 1) ‘ப்ராணோ வாவ ஸம்வர்க³:’ (சா². உ. 4 । 3 । 3) இதிவத் । நாப்யாஜ்யாவேக்ஷணாதி³கர்மவத்கர்மாங்க³ஸம்ஸ்காரரூபம் । ஸம்பதா³தி³ரூபே ஹி ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநே(அ)ப்⁴யுபக³ம்யமாநே, ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இத்யேவமாதீ³நாம் வாக்யாநாம் ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவஸ்துப்ரதிபாத³நபர: பத³ஸமந்வய: பீட்³யேத । ‘பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²ஶ்சி²த்³யந்தே ஸர்வஸம்ஶயா:’ (மு. உ. 2 । 2 । 9) இதி சைவமாதீ³ந்யவித்³யாநிவ்ருத்திப²லஶ்ரவணாந்யுபருத்⁴யேரந் । ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ (மு. உ. 3 । 2 । 9) இதி சைவமாதீ³நி தத்³பா⁴வாபத்திவசநாநி ஸம்பதா³தி³ரூபத்வே ந ஸாமஞ்ஜஸ்யேநோபபத்³யேரந் । தஸ்மாந்ந ஸம்பதா³தி³ரூபம் ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநம் । அதோ ந புருஷவ்யாபாரதந்த்ரா ப்³ரஹ்மவித்³யா । கிம் தர்ஹி ? ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணவிஷயவஸ்துஜ்ஞாநவத்³வஸ்துதந்த்ரைவ । ஏவம்பூ⁴தஸ்ய ப்³ரஹ்மணஸ்தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய ச ந கயாசித்³யுக்த்யா ஶக்ய: கார்யாநுப்ரவேஶ: கல்பயிதும் । ந ச விதி³க்ரியாகர்மத்வேந கார்யாநுப்ரவேஶோ ப்³ரஹ்மண: — ‘அந்யதே³வ தத்³விதி³தாத³தோ² அவிதி³தாத³தி⁴’ (கே. உ. 1 । 4) இதி விதி³க்ரியாகர்மத்வப்ரதிஷேதா⁴த் , ‘யேநேத³ம் ஸர்வம் விஜாநாதி தம் கேந விஜாநீயாத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இதி ச । ததோ²பாஸ்திக்ரியாகர்மத்வப்ரதிஷேதோ⁴(அ)பி ப⁴வதி — ‘யத்³வாசாநப்⁴யுதி³தம் யேந வாக³ப்⁴யுத்³யதே’ இத்யவிஷயத்வம் ப்³ரஹ்மண உபந்யஸ்ய, ‘ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴, நேத³ம் யதி³த³முபாஸதே’ (கே. உ. 1 । 5) இதி । அவிஷயத்வே ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரயோநித்வாநுபபத்திரிதி சேத் , ந; அவித்³யாகல்பிதபே⁴த³நிவ்ருத்திபரத்வாச்சா²ஸ்த்ரஸ்ய । ந ஹி ஶாஸ்த்ரமித³ம்தயா விஷயபூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபிபாத³யிஷதி । கிம் தர்ஹி ? ப்ரத்யகா³த்மத்வேநாவிஷயதயா ப்ரதிபாத³யத் அவித்³யாகல்பிதம் வேத்³யவேதி³த்ருவேத³நாதி³பே⁴த³மபநயதி । ததா² ச ஶாஸ்த்ரம் — ‘யஸ்யாமதம் தஸ்ய மதம் மதம் யஸ்ய ந வேத³ ஸ: । அவிஜ்ஞாதம் விஜாநதாம் விஜ்ஞாதமவிஜாநதாம்’ (கே. உ. 2 । 3) ‘ந த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம் பஶ்யே:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 2) ‘ந விஜ்ஞாதேர்விஜ்ஞாதாரம் விஜாநீயா:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 2) இதி சைவமாதி³ । அதோ(அ)வித்³யாகல்பிதஸம்ஸாரித்வநிவர்தநேந நித்யமுக்தாத்மஸ்வரூபஸமர்பணாந்ந மோக்ஷஸ்யாநித்யத்வதோ³ஷ: । யஸ்ய தூத்பாத்³யோ மோக்ஷ:, தஸ்ய மாநஸம் வாசிகம் காயிகம் வா கார்யமபேக்ஷத இதி யுக்தம் । ததா² விகார்யத்வே ச । தயோ: பக்ஷயோர்மோக்ஷஸ்ய த்⁴ருவமநித்யத்வம் । ந ஹி த³த்⁴யாதி³ விகார்யம் உத்பாத்³யம் வா க⁴டாதி³ நித்யம் த்³ருஷ்டம் லோகே । ந ச ஆப்யத்வேநாபி கார்யாபேக்ஷா, ஸ்வாத்மஸ்வரூபத்வே ஸத்யநாப்யத்வாத்; ஸ்வரூபவ்யதிரிக்தத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ நாப்யத்வம் , ஸர்வக³தத்வேந நித்யாப்தஸ்வரூபத்வாத்ஸர்வேண ப்³ரஹ்மண ஆகாஶஸ்யேவ । நாபி ஸம்ஸ்கார்யோ மோக்ஷ:, யேந வ்யாபாரமபேக்ஷேத । ஸம்ஸ்காரோ ஹி நாம ஸம்ஸ்கார்யஸ்ய கு³ணாதா⁴நேந வா ஸ்யாத் , தோ³ஷாபநயநேந வா । ந தாவத்³கு³ணாதா⁴நேந ஸம்ப⁴வதி, அநாதே⁴யாதிஶயப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வாந்மோக்ஷஸ்ய । நாபி தோ³ஷாபநயநேந, நித்யஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வாந்மோக்ஷஸ்ய । ஸ்வாத்மத⁴ர்ம ஏவ ஸந் திரோபூ⁴தோ மோக்ஷ: க்ரியயாத்மநி ஸம்ஸ்க்ரியமாணே(அ)பி⁴வ்யஜ்யதே — யதா² ஆத³ர்ஶே நிக⁴ர்ஷணக்ரியயா ஸம்ஸ்க்ரியமாணே பா⁴ஸ்வரத்வம் த⁴ர்ம இதி சேத் , ந; க்ரியாஶ்ரயத்வாநுபபத்தேராத்மந: । யதா³ஶ்ரயா ஹி க்ரியா, தமவிகுர்வதீ நைவாத்மாநம் லப⁴தே । யத்³யாத்மா க்ரியயா விக்ரியேத, அநித்யத்வமாத்மந: ப்ரஸஜ்யேத । ‘அவிகார்யோ(அ)யமுச்யதே’(ப⁴. கீ³. 2 । 25) இதி சைவமாதீ³நி வாக்யாநி பா³த்⁴யேரந் । தச்சாநிஷ்டம் । தஸ்மாந்ந ஸ்வாஶ்ரயா க்ரியா ஆத்மந: ஸம்ப⁴வதி । அந்யாஶ்ரயாயாஸ்து க்ரியாயா அவிஷயத்வாந்ந தயாத்மா ஸம்ஸ்க்ரியதே । நநு தே³ஹாஶ்ரயயா ஸ்நாநாசமநயஜ்ஞோபவீததா⁴ரணாதி³நா க்ரியயா தே³ஹீ ஸம்ஸ்க்ரியமாணோ த்³ருஷ்ட:, ந; தே³ஹாதி³ஸம்ஹதஸ்யைவாவித்³யாக்³ருஹீதஸ்யாத்மந: ஸம்ஸ்க்ரியமாணத்வாத் । ப்ரத்யக்ஷம் ஹி ஸ்நாநாசமநாதே³ர்தே³ஹஸமவாயித்வம் । தயா தே³ஹாஶ்ரயயா தத்ஸம்ஹத ஏவ கஶ்சித³வித்³யயாத்மத்வேந பரிக்³ருஹீத: ஸம்ஸ்க்ரியத இதி யுக்தம் । யதா² தே³ஹாஶ்ரயசிகித்ஸாநிமித்தேந தா⁴துஸாம்யேந தத்ஸம்ஹதஸ்ய தத³பி⁴மாநிந ஆரோக்³யப²லம் , ‘அஹமரோக³:’ இதி யத்ர பு³த்³தி⁴ருத்பத்³யதே — ஏவம் ஸ்நாநாசமநயஜ்ஞோபவீததா⁴ரணாதி³கயா ‘அஹம் ஶுத்³த⁴: ஸம்ஸ்க்ருத:’ இதி யத்ர பு³த்³தி⁴ருத்பத்³யதே, ஸ ஸம்ஸ்க்ரியதே । ஸ ச தே³ஹேந ஸம்ஹத ஏவ । தேநைவ ஹ்யஹம்கர்த்ரா அஹம்ப்ரத்யயவிஷயேண ப்ரத்யயிநா ஸர்வா: க்ரியா நிர்வர்த்யந்தே । தத்ப²லம் ச ஸ ஏவாஶ்நாதி, ‘தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்த்யநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதி’ (மு. உ. 3 । 1 । 1) இதி மந்த்ரவர்ணாத் — ‘ஆத்மேந்த்³ரியமநோயுக்தம் போ⁴க்தேத்யாஹுர்மநீஷிண:’ (க. உ. 1 । 3 । 4) இதி ச । ததா² ‘ஏகோ தே³வ: ஸர்வபூ⁴தேஷு கூ³ட⁴: ஸர்வவ்யாபீ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா । கர்மாத்⁴யக்ஷ: ஸர்வபூ⁴தாதி⁴வாஸ: ஸாக்ஷீ சேதா கேவலோ நிர்கு³ணஶ்ச’ (ஶ்வே. உ. 6 । 11) இதி, ‘ஸ பர்யகா³ச்சு²க்ரமகாயமவ்ரணமஸ்நாவிரம் ஶுத்³த⁴மபாபவித்³த⁴ம்’ (ஈ. உ. 8) இதி, ச — ஏதௌ மந்த்ராவநாதே⁴யாதிஶயதாம் நித்யஶுத்³த⁴தாம் ச ப்³ரஹ்மணோ த³ர்ஶயத: । ப்³ரஹ்மபா⁴வஶ்ச மோக்ஷ: । தஸ்மாந்ந ஸம்ஸ்கார்யோ(அ)பி மோக்ஷ: । அதோ(அ)ந்யந்மோக்ஷம் ப்ரதி க்ரியாநுப்ரவேஶத்³வாரம் ந ஶக்யம் கேநசித்³த³ர்ஶயிதும் । தஸ்மாஜ்ஜ்ஞாநமேகம் முக்த்வா க்ரியாயா க³ந்த⁴மாத்ரஸ்யாப்யநுப்ரவேஶ இஹ நோபபத்³யதே । நநு ஜ்ஞாநம் நாம மாநஸீ க்ரியா, ந; வைலக்ஷண்யாத் । க்ரியா ஹி நாம ஸா, யத்ர வஸ்துஸ்வரூபநிரபேக்ஷைவ சோத்³யதே, புருஷசித்தவ்யாபாராதீ⁴நா ச, யதா² — ‘யஸ்யை தே³வதாயை ஹவிர்க்³ருஹீதம் ஸ்யாத்தாம் மநஸா த்⁴யாயேத்³வஷட்கரிஷ்யந்’(ஐ॰ப்³ரா॰ 3-1-8) இதி, ‘ஸந்த்⁴யாம் மநஸா த்⁴யாயேத்’ (ஐ. ப்³ரா. 3 । 8 । 1) இதி சைவமாதி³ஷு । த்⁴யாநம் சிந்தநம் யத்³யபி மாநஸம் , ததா²பி புருஷேண கர்துமகர்துமந்யதா² வா கர்தும் ஶக்யம் , புருஷதந்த்ரத்வாத் । ஜ்ஞாநம் து ப்ரமாணஜந்யம் । ப்ரமாணம் ச யதா²பூ⁴தவஸ்துவிஷயம் । அதோ ஜ்ஞாநம் கர்துமகர்துமந்யதா² வா கர்துமஶக்யம் । கேவலம் வஸ்துதந்த்ரமேவ தத்; ந சோத³நாதந்த்ரம் , நாபி புருஷதந்த்ரம் । தஸ்மாந்மாநஸத்வே(அ)பி ஜ்ஞாநஸ்ய மஹத்³வைலக்ஷண்யம் । யதா² ச ‘புருஷோ வாவ கௌ³தமாக்³நி:’ (சா². உ. 5 । 7 । 1) ‘யோஷா வாவ கௌ³தமாக்³நி:’ (சா². உ. 5 । 8 । 1) இத்யத்ர யோஷித்புருஷயோரக்³நிபு³த்³தி⁴ர்மாநஸீ ப⁴வதி । கேவலசோத³நாஜந்யத்வாத் க்ரியைவ ஸா புருஷதந்த்ரா ச । யா து ப்ரஸித்³தே⁴(அ)க்³நாவக்³நிபு³த்³தி⁴:, ந ஸா சோத³நாதந்த்ரா; நாபி புருஷதந்த்ரா । கிம் தர்ஹி ? ப்ரத்யக்ஷவிஷயவஸ்துதந்த்ரைவேதி ஜ்ஞாநமேவைதத்; ந க்ரியா — ஏவம் ஸர்வப்ரமாணவிஷயவஸ்துஷு வேதி³தவ்யம் । தத்ரைவம் ஸதி யதா²பூ⁴தப்³ரஹ்மாத்மவிஷயமபி ஜ்ஞாநம் ந சோத³நாதந்த்ரம் । தத்³விஷயே லிஙாத³ய: ஶ்ரூயமாணா அபி அநியோஜ்யவிஷயத்வாத்குண்டீ²ப⁴வந்தி உபலாதி³ஷு ப்ரயுக்தக்ஷுரதைக்ஷ்ண்யாதி³வத் , அஹேயாநுபாதே³யவஸ்துவிஷயத்வாத் । கிமர்தா²நி தர்ஹி ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய: ஶ்ரோதவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இத்யாதீ³நி விதி⁴ச்சா²யாநி வசநாநி ? ஸ்வாபா⁴விகப்ரவ்ருத்திவிஷயவிமுகீ²கரணார்தா²நீதி ப்³ரூம: । யோ ஹி ப³ஹிர்முக²: ப்ரவர்ததே புருஷ: ‘இஷ்டம் மே பூ⁴யாத³நிஷ்டம் மா பூ⁴த்’ இதி, ந ச தத்ராத்யந்திகம் புருஷார்த²ம் லப⁴தே, தமாத்யந்திகபுருஷார்த²வாஞ்சி²நம் ஸ்வாபா⁴விகாத்கார்யகரணஸங்கா⁴தப்ரவ்ருத்திகோ³சராத்³விமுகீ²க்ருத்ய ப்ரத்யகா³த்மஸ்ரோதஸ்தயா ப்ரவர்தயந்தி ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:’ இத்யாதீ³நி; தஸ்யாத்மாந்வேஷணாய ப்ரவ்ருத்தஸ்யாஹேயமநுபாதே³யம் சாத்மதத்த்வமுபதி³ஶ்யதே — ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத் ... கேந கம் விஜாநீயாத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) ‘விஜ்ஞாதாரமரே கேந விஜாநீயாத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இத்யாதி³பி⁴: । யத³ப்யகர்தவ்யப்ரதா⁴நமாத்மஜ்ஞாநம் ஹாநாயோபாதா³நாய வா ந ப⁴வதீதி, தத்ததை²வேத்யப்⁴யுபக³ம்யதே । அலங்காரோ ஹ்யயமஸ்மாகம் — யத்³ப்³ரஹ்மாத்மாவக³தௌ ஸத்யாம் ஸர்வகர்தவ்யதாஹாநி: க்ருதக்ருத்யதா சேதி । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘ஆத்மாநம் சேத்³விஜாநீயாத³யமஸ்மீதி பூருஷ: । கிமிச்ச²ந்கஸ்ய காமாய ஶரீரமநுஸம்ஜ்வரேத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 12) இதி, ‘ஏதத்³பு³த்³த்⁴வா பு³த்³தி⁴மாந்ஸ்யாத்க்ருதக்ருத்யஶ்ச பா⁴ரத’ (ப⁴. கீ³. 15 । 20) இதி ச ஸ்ம்ருதி: । தஸ்மாந்ந ப்ரதிபத்திவிதி⁴விஷயதயா ப்³ரஹ்மண: ஸமர்பணம் ॥
வ்யாக்யா
யத³பி கேசிதா³ஹு: — ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திவிதி⁴தச்சே²ஷவ்யதிரேகேண கேவலவஸ்துவாதீ³ வேத³பா⁴கோ³ நாஸ்தீதி, தந்ந । ஔபநிஷத³ஸ்ய புருஷஸ்யாநந்யஶேஷத்வாத் । யோ(அ)ஸாவுபநிஷத்ஸ்வேவாதி⁴க³த: புருஷோ(அ)ஸம்ஸாரீ ப்³ரஹ்மஸ்வரூப: உத்பாத்³யாதி³சதுர்வித⁴த்³ரவ்யவிலக்ஷண: ஸ்வப்ரகரணஸ்தோ²(அ)நந்யஶேஷ:, நாஸௌ நாஸ்தி நாதி⁴க³ம்யத இதி வா ஶக்யம் வதி³தும் । ‘ஸ ஏஷ நேதி நேத்யாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இத்யாத்மஶப்³தா³த் ஆத்மநஶ்ச ப்ரத்யாக்²யாதுமஶக்யத்வாத் , ய ஏவ நிராகர்தா தஸ்யைவாத்மத்வாத் । நந்வாத்மா அஹம்ப்ரத்யயவிஷயத்வாது³பநிஷத்ஸ்வேவ விஜ்ஞாயத இத்யநுபபந்நம் । ந, தத்ஸாக்ஷித்வேந ப்ரத்யுக்தத்வாத் । ந ஹ்யஹம்ப்ரத்யயவிஷயகர்த்ருவ்யதிரேகேண தத்ஸாக்ஷீ ஸர்வபூ⁴தஸ்த²: ஸம ஏக: கூடஸ்த²நித்ய: புருஷோ விதி⁴காண்டே³ தர்கஸமயே வா கேநசித³தி⁴க³த: ஸர்வஸ்யாத்மா । அத: ஸ ந கேநசித்ப்ரத்யாக்²யாதும் ஶக்ய:, விதி⁴ஶேஷத்வம் வா நேதும்; ஆத்மத்வாதே³வ ச ஸர்வேஷாம் — ந ஹேயோ நாப்யுபாதே³ய: । ஸர்வம் ஹி விநஶ்யத்³விகாரஜாதம் புருஷாந்தம் விநஶ்யதி । புருஷோ ஹி விநாஶஹேத்வபா⁴வாத³விநாஶீ । விக்ரியாஹேத்வபா⁴வாச்ச கூடஸ்த²நித்ய: । அத ஏவ நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வ:; தஸ்மாத் ‘புருஷாந்ந பரம் கிஞ்சித்ஸா காஷ்டா² ஸா பரா க³தி:’ (க. உ. 1 । 3 । 11) ‘தம் த்வௌபநிஷத³ம் புருஷம் ப்ருச்சா²மி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இதி சௌபநிஷத³த்வவிஶேஷணம் புருஷஸ்யோபநிஷத்ஸு ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரகாஶ்யமாநத்வே உபபத்³யதே । அதோ பூ⁴தவஸ்துபரோ வேத³பா⁴கோ³ நாஸ்தீதி வசநம் ஸாஹஸமாத்ரம் ॥
வ்யாக்யா
யத³பி ஶாஸ்த்ரதாத்பர்யவிதா³மநுக்ரமணம் — ‘த்³ருஷ்டோ ஹி தஸ்யார்த²: கர்மாவபோ³த⁴நம்’ இத்யேவமாதி³, தத் த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாவிஷயத்வாத்³விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்த்ராபி⁴ப்ராயம் த்³ரஷ்டவ்யம் । அபி ச ‘ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாதா³நர்த²க்யமதத³ர்தா²நாம்’ இத்யேததே³காந்தேநாப்⁴யுபக³ச்ச²தாம் பூ⁴தோபதே³ஶாநர்த²க்யப்ரஸங்க³: । ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திவிதி⁴வ்யதிரேகேண பூ⁴தம் சேத்³வஸ்தூபதி³ஶதி ப⁴வ்யார்த²த்வேந, கூடஸ்த²நித்யம் பூ⁴தம் நோபதி³ஶதீதி கோ ஹேது: । ந ஹி பூ⁴தமுபதி³ஶ்யமாநம் க்ரியா ப⁴வதி । அக்ரியாத்வே(அ)பி பூ⁴தஸ்ய க்ரியாஸாத⁴நத்வாத்க்ரியார்த² ஏவ பூ⁴தோபதே³ஶ இதி சேத் , நைஷ தோ³ஷ: । க்ரியார்த²த்வே(அ)பி க்ரியாநிர்வர்தநஶக்திமத்³வஸ்தூபதி³ஷ்டமேவ । க்ரியார்த²த்வம் து ப்ரயோஜநம் தஸ்ய । ந சைதாவதா வஸ்த்வநுபதி³ஷ்டம் ப⁴வதி । யதி³ நாமோபதி³ஷ்டம் கிம் தவ தேந ஸ்யாதி³தி, உச்யதே — அநவக³தாத்மவஸ்தூபதே³ஶஶ்ச ததை²வ ப⁴விதுமர்ஹதி । தத³வக³த்யா மித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்ஸாரஹேதோர்நிவ்ருத்தி: ப்ரயோஜநம் க்ரியத இத்யவிஶிஷ்டமர்த²வத்த்வம் க்ரியாஸாத⁴நவஸ்தூபதே³ஶேந । அபி ச ‘ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய:’ இதி சைவமாத்³யா நிவ்ருத்திருபதி³ஶ்யதே । ந ச ஸா க்ரியா । நாபி க்ரியாஸாத⁴நம் । அக்ரியார்தா²நாமுபதே³ஶோ(அ)நர்த²கஶ்சேத் , ‘ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய:’ இத்யாதி³நிவ்ருத்த்யுபதே³ஶாநாமாநர்த²க்யம் ப்ராப்தம் । தச்சாநிஷ்டம் । ந ச ஸ்வபா⁴வப்ராப்தஹந்த்யர்தா²நுராகே³ண நஞ: ஶக்யமப்ராப்தக்ரியார்த²த்வம் கல்பயிதும் ஹநநக்ரியாநிவ்ருத்த்யௌதா³ஸீந்யவ்யதிரேகேண । நஞஶ்சைஷ ஸ்வபா⁴வ:, யத்ஸ்வஸம்ப³ந்தி⁴நோ(அ)பா⁴வம் போ³த⁴யதீதி । அபா⁴வபு³த்³தி⁴ஶ்சௌதா³ஸீந்யகாரணம் । ஸா ச த³க்³தே⁴ந்த⁴நாக்³நிவத்ஸ்வயமேவோபஶாம்யதி । தஸ்மாத்ப்ரஸக்தக்ரியாநிவ்ருத்த்யௌதா³ஸீந்யமேவ ‘ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய:’ இத்யாதி³ஷு ப்ரதிஷேதா⁴ர்த²ம் மந்யாமஹே, அந்யத்ர ப்ரஜாபதிவ்ரதாதி³ப்⁴ய: । தஸ்மாத்புருஷார்தா²நுபயோக்³யுபாக்²யாநாதி³பூ⁴தார்த²வாத³விஷயமாநர்த²க்யாபி⁴தா⁴நம் த்³ரஷ்டவ்யம் ॥
வ்யாக்யா
யத³ப்யுக்தம் — கர்தவ்யவித்⁴யநுப்ரவேஶமந்தரேண வஸ்துமாத்ரமுச்யமாநமநர்த²கம் ஸ்யாத் ‘ஸப்தத்³வீபா வஸுமதீ’ இத்யாதி³வதி³தி, தத்பரிஹ்ருதம் । ‘ரஜ்ஜுரியம் , நாயம் ஸர்ப:’ இதி வஸ்துமாத்ரகத²நே(அ)பி ப்ரயோஜநஸ்ய த்³ருஷ்டத்வாத் । நநு ஶ்ருதப்³ரஹ்மணோ(அ)பி யதா²பூர்வம் ஸம்ஸாரித்வத³ர்ஶநாந்ந ரஜ்ஜுஸ்வரூபகத²நவத³ர்த²வத்த்வமித்யுக்தம் । அத்ரோச்யதே — நாவக³தப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்ய யதா²பூர்வம் ஸம்ஸாரித்வம் ஶக்யம் த³ர்ஶயிதும் , வேத³ப்ரமாணஜநிதப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வவிரோதா⁴த் । ந ஹி ஶரீராத்³யாத்மாபி⁴மாநிநோ து³:க²ப⁴யாதி³மத்த்வம் த்³ருஷ்டமிதி, தஸ்யைவ வேத³ப்ரமாணஜநிதப்³ரஹ்மாத்மாவக³மே தத³பி⁴மாநநிவ்ருத்தௌ ததே³வ மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தம் து³:க²ப⁴யாதி³மத்த்வம் ப⁴வதீதி ஶக்யம் கல்பயிதும் । ந ஹி த⁴நிநோ க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய த⁴நாபி⁴மாநிநோ த⁴நாபஹாரநிமித்தம் து³:க²ம் த்³ருஷ்டமிதி, தஸ்யைவ ப்ரவ்ரஜிதஸ்ய த⁴நாபி⁴மாநரஹிதஸ்ய ததே³வ த⁴நாபஹாரநிமித்தம் து³:க²ம் ப⁴வதி । ந ச குண்ட³லிந: குண்ட³லித்வாபி⁴மாநநிமித்தம் ஸுக²ம் த்³ருஷ்டமிதி தஸ்யைவ குண்ட³லவியுக்தஸ்ய குண்ட³லித்வாபி⁴மாநரஹிதஸ்ய ததே³வ குண்ட³லித்வாபி⁴மாநநிமித்தம் ஸுக²ம் ப⁴வதி । தது³க்தம் ஶ்ருத்யா — ‘அஶரீரம் வாவ ஸந்தம் ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத:’ (சா². உ. 8 । 12 । 1) இதி । ஶரீரே பதிதே(அ)ஶரீரத்வம் ஸ்யாத் , ந ஜீவத இதி சேத் , ந; ஸஶரீரத்வஸ்ய மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தத்வாத் । ந ஹ்யாத்மந: ஶரீராத்மாபி⁴மாநலக்ஷணம் மித்²யாஜ்ஞாநம் முக்த்வா அந்யத: ஸஶரீரத்வம் ஶக்யம் கல்பயிதும் । நித்யமஶரீரத்வமகர்மநிமித்தத்வாதி³த்யவோசாம । தத்க்ருதத⁴ர்மாத⁴ர்மநிமித்தம் ஸஶரீரத்வமிதி சேத் , ந । ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாஸித்³த⁴த்வாத் த⁴ர்மாத⁴ர்மயோராத்மக்ருதத்வாஸித்³தே⁴:, ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய த⁴ர்மாத⁴ர்மயோஸ்தத்க்ருதத்வஸ்ய சேதரேதராஶ்ரயத்வப்ரஸங்கா³த் । அந்த⁴பரம்பரைஷா அநாதி³த்வகல்பநா । க்ரியாஸமவாயாபா⁴வாச்சாத்மந: கர்த்ருத்வாநுபபத்தே: । ஸந்நிதா⁴நமாத்ரேண ராஜப்ரப்⁴ருதீநாம் த்³ருஷ்டம் கர்த்ருத்வமிதி சேத் , ந । த⁴நதா³நாத்³யுபார்ஜிதப்⁴ருத்யஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத்தேஷாம் கர்த்ருத்வோபபத்தே: । ந த்வாத்மநோ த⁴நதா³நாதி³வச்ச²ரீராதி³பி⁴: ஸ்வஸ்வாமிபா⁴வஸம்ப³ந்த⁴நிமித்தம் கிஞ்சிச்ச²க்யம் கல்பயிதும் । மித்²யாபி⁴மாநஸ்து ப்ரத்யக்ஷ: ஸம்ப³ந்த⁴ஹேது: । ஏதேந யஜமாநத்வமாத்மநோ வ்யாக்²யாதம் । அத்ராஹு: — தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தஸ்யாத்மந: ஆத்மீயே தே³ஹாதா³வபி⁴மாநோ கௌ³ண:, ந மித்²யேதி சேத் , ந । ப்ரஸித்³த⁴வஸ்துபே⁴த³ஸ்ய கௌ³ணத்வமுக்²யத்வப்ரஸித்³தே⁴: । யஸ்ய ஹி ப்ரஸித்³தோ⁴ வஸ்துபே⁴த³: — யதா² கேஸராதி³மாநாக்ருதிவிஶேஷோ(அ)ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ஸிம்ஹஶப்³த³ப்ரத்யயபா⁴ங்முக்²யோ(அ)ந்ய: ப்ரஸித்³த⁴:, ததஶ்சாந்ய: புருஷ: ப்ராயிகை: க்ரௌர்யஶௌர்யாதி³பி⁴: ஸிம்ஹகு³ணை: ஸம்பந்ந: ஸித்³த⁴:, தஸ்ய புருஷே ஸிம்ஹஶப்³த³ப்ரத்யயௌ கௌ³ணௌ ப⁴வத: । நாப்ரஸித்³த⁴வஸ்துபே⁴த³ஸ்ய । தஸ்ய த்வந்யத்ராந்யஶப்³த³ப்ரத்யயௌ ப்⁴ராந்திநிமித்தாவேவ ப⁴வத:, ந கௌ³ணௌ । யதா² மந்தா³ந்த⁴காரே ஸ்தா²ணுரயமித்யக்³ருஹ்யமாணவிஶேஷே புருஷஶப்³த³ப்ரத்யயௌ ஸ்தா²ணுவிஷயௌ, யதா² வா ஶுக்திகாயாமகஸ்மாத்³ரஜதமித³மிதி நிஶ்சிதௌ ஶப்³த³ப்ரத்யயௌ, தத்³வத்³தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே அஹம் இதி நிருபசாரேண ஶப்³த³ப்ரத்யயாவாத்மாநாத்மாவிவேகேநோத்பத்³யமாநௌ கத²ம் கௌ³ணௌ ஶக்யௌ வதி³தும் । ஆத்மாநாத்மவிவேகிநாமபி பண்டி³தாநாமஜாவிபாலாநாமிவாவிவிக்தௌ ஶப்³த³ப்ரத்யயௌ ப⁴வத: । தஸ்மாத்³தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தாத்மாஸ்தித்வவாதி³நாம் தே³ஹாதா³வஹம்ப்ரத்யயோ மித்²யைவ, ந கௌ³ண: । தஸ்மாந்மித்²யாப்ரத்யயநிமித்தத்வாத்ஸஶரீரத்வஸ்ய, ஸித்³த⁴ம் ஜீவதோ(அ)பி விது³ஷோ(அ)ஶரீரத்வம் । ததா² ச ப்³ரஹ்மவித்³விஷயா ஶ்ருதி: — ‘தத்³யதா²ஹிநிர்ல்வயநீ வல்மீகே ம்ருதா ப்ரத்யஸ்தா ஶயீதைவமேவேத³ம் ஶரீரம் ஶேதே அதா²யமஶரீரோ(அ)ம்ருத: ப்ராணோ ப்³ரஹ்மைவ தேஜ ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 7) இதி; ‘ஸசக்ஷுரசக்ஷுரிவ ஸகர்ணோ(அ)கர்ண இவ ஸவாக³வாகி³வ ஸமநா அமநா இவ ஸப்ராணோ(அ)ப்ராண இவ’ இதி ச । ஸ்ம்ருதிரபி — ‘ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய கா பா⁴ஷா’ (ப⁴. கீ³. 2 । 54) இத்யாத்³யா ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய லக்ஷணாந்யாசக்ஷாணா விது³ஷ: ஸர்வப்ரவ்ருத்த்யஸம்ப³ந்த⁴ம் த³ர்ஶயதி । தஸ்மாந்நாவக³தப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்ய யதா²பூர்வம் ஸம்ஸாரித்வம் । யஸ்ய து யதா²பூர்வம் ஸம்ஸாரித்வம் நாஸாவவக³தப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வ இத்யநவத்³யம் ॥
வ்யாக்யா
யத்புநருக்தம் ஶ்ரவணாத்பராசீநயோர்மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோர்த³ர்ஶநாத்³விதி⁴ஶேஷத்வம் ப்³ரஹ்மண:, ந ஸ்வரூபபர்யவஸாயித்வமிதி, தந்ந । ஶ்ரவணவத³வக³த்யர்த²த்வாந்மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோ: । யதி³ ஹ்யவக³தம் ப்³ரஹ்மாந்யத்ர விநியுஜ்யேத, ப⁴வேத்ததா³ விதி⁴ஶேஷத்வம் । ந து தத³ஸ்தி, மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோரபி ஶ்ரவணவத³வக³த்யர்த²த்வாத் । தஸ்மாந்ந ப்ரதிபத்திவிதி⁴விஷயதயா ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸம்ப⁴வதீத்யத: ஸ்வதந்த்ரமேவ ப்³ரஹ்ம ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகம் வேதா³ந்தவாக்யஸமந்வயாதி³தி ஸித்³த⁴ம் । ஏவம் ச ஸதி ‘அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா’ இதி தத்³விஷய: ப்ருத²க்ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴ உபபத்³யதே । ப்ரதிபத்திவிதி⁴பரத்வே ஹி ‘அதா²தோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா’ இத்யேவாரப்³த⁴த்வாந்ந ப்ருத²க்ஶாஸ்த்ரமாரப்⁴யேத । ஆரப்⁴யமாணம் சைவமாரப்⁴யேத — அதா²த: பரிஶிஷ்டத⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸேதி, ‘அதா²த: க்ரத்வர்த²புருஷார்த²யோர்ஜிஜ்ஞாஸா’ (ஜை. ஸூ. 4 । 1। 1) இதிவத் । ப்³ரஹ்மாத்மைக்யாவக³திஸ்த்வப்ரதிஜ்ஞாதேதி தத³ர்தோ² யுக்த: ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴: — ‘அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா’ இதி । தஸ்மாத் அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீத்யேதத³வஸாநா ஏவ ஸர்வே வித⁴ய: ஸர்வாணி சேதராணி ப்ரமாணாநி । ந ஹ்யஹேயாநுபாதே³யாத்³வைதாத்மாவக³தௌ , நிர்விஷயாண்யப்ரமாத்ருகாணி ச ப்ரமாணாநி ப⁴விதுமர்ஹந்தீதி । அபி சாஹு: — ‘கௌ³ணமித்²யாத்மநோ(அ)ஸத்த்வே புத்ரதே³ஹாதி³பா³த⁴நாத் । ஸத்³ப்³ரஹ்மாத்மாஹமித்யேவம் போ³தே⁴ கார்யம் கத²ம் ப⁴வேத் ॥ அந்வேஷ்டவ்யாத்மவிஜ்ஞாநாத்ப்ராக்ப்ரமாத்ருத்வமாத்மந: । அந்விஷ்ட: ஸ்யாத்ப்ரமாதைவ பாப்மதோ³ஷாதி³வர்ஜித: ॥ தே³ஹாத்மப்ரத்யயோ யத்³வத்ப்ரமாணத்வேந கல்பித: । லௌகிகம் தத்³வதே³வேத³ம் ப்ரமாணம் த்வா(அ)(அ)த்மநிஶ்சயாத்’ இதி ॥ 4 ॥
வ்யாக்யா

ஈக்ஷத்யதி⁴கரணம்

ஏவம் தாவத்³வேதா³ந்தவாக்யாநாம் ப்³ரஹ்மாத்மாவக³திப்ரயோஜநாநாம் ப்³ரஹ்மாத்மநி தாத்பர்யேண ஸமந்விதாநாமந்தரேணாபி கார்யாநுப்ரவேஶம் ப்³ரஹ்மணி பர்யவஸாநமுக்தம் । ப்³ரஹ்ம ச ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்தி ஜக³து³த்பத்திஸ்தி²திநாஶகாரணமித்யுக்தம் । ஸாங்க்²யாத³யஸ்து பரிநிஷ்டி²தம் வஸ்து ப்ரமாணாந்தரக³ம்யமேவேதி மந்யமாநா: ப்ரதா⁴நாதீ³நி காரணாந்தராண்யநுமிமாநாஸ்தத்பரதயைவ வேதா³ந்தவாக்யாநி யோஜயந்தி । ஸர்வேஷ்வேவ வேதா³ந்தவாக்யேஷு ஸ்ருஷ்டிவிஷயேஷ்வநுமாநேநைவ கார்யேண காரணம் லிலக்ஷயிஷிதம் । ப்ரதா⁴நபுருஷஸம்யோகா³ நித்யாநுமேயா இதி ஸாங்க்²யா மந்யந்தே । காணாதா³ஸ்த்வேதேப்⁴ய ஏவ வாக்யேப்⁴ய ஈஶ்வரம் நிமித்தகாரணமநுமிமதே, அணூம்ஶ்ச ஸமவாயிகாரணம் । ஏவமந்யே(அ)பி தார்கிகா வாக்யாபா⁴ஸயுக்த்யாபா⁴ஸாவஷ்டம்பா⁴: பூர்வபக்ஷவாதி³ந இஹோத்திஷ்ட²ந்தே । தத்ர பத³வாக்யப்ரமாணஜ்ஞேநாசார்யேண வேதா³ந்தவாக்யாநாம் ப்³ரஹ்மாத்மாவக³திபரத்வப்ரத³ர்ஶநாய வாக்யாபா⁴ஸயுக்த்யாபா⁴ஸப்ரதிபத்தய: பூர்வபக்ஷீக்ருத்ய நிராக்ரியந்தே ॥
தத்ர ஸாங்க்²யா: ப்ரதா⁴நம் த்ரிகு³ணமசேதநம் ஸ்வதந்த்ரம் ஜக³த: காரணமிதி மந்யமாநா ஆஹு: — யாநி வேதா³ந்தவாக்யாநி ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ஸர்வஶக்தேர்ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்காரணத்வம் ப்ரத³ர்ஶயந்தீத்யவோச:, தாநி ப்ரதா⁴நகாரணபக்ஷே(அ)பி யோஜயிதும் ஶக்யந்தே । ஸர்வஶக்திமத்வம் தாவத்ப்ரதா⁴நஸ்யாபி ஸ்வவிகாரவிஷயமுபபத்³யதே । ஏவம் ஸர்வஜ்ஞத்வமப்யுபபத்³யதே । கத²ம் ? யத்த்வம் ஜ்ஞாநம் மந்யஸே, ஸ ஸத்த்வத⁴ர்ம:, ‘ஸத்த்வாத்ஸம்ஜாயதே ஜ்ஞாநம்’ (ப⁴. கீ³. 14 । 17) இதி ஸ்ம்ருதே: । தேந ச ஸத்த்வத⁴ர்மேண ஜ்ஞாநேந கார்யகரணவந்த: புருஷா: ஸர்வஜ்ஞா யோகி³ந: ப்ரஸித்³தா⁴: । ஸத்த்வஸ்ய ஹி நிரதிஶயோத்கர்ஷே ஸர்வஜ்ஞத்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் । ந கேவலஸ்ய அகார்யகரணஸ்ய புருஷஸ்யோபலப்³தி⁴மாத்ரஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வம் கிஞ்சிஜ்ஜ்ஞத்வம் வா கல்பயிதும் ஶக்யம் । த்ரிகு³ணத்வாத்து ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸர்வஜ்ஞாநகாரணபூ⁴தம் ஸத்த்வம் ப்ரதா⁴நாவஸ்தா²யாமபி வித்³யத இதி ப்ரதா⁴நஸ்யாசேதநஸ்யைவ ஸத: ஸர்வஜ்ஞத்வமுபசர்யதே வேதா³ந்தவாக்யேஷு । அவஶ்யம் ச த்வயாபி ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்மாப்⁴யுபக³ச்ச²தா ஸர்வஜ்ஞாநஶக்திமத்த்வேநைவ ஸர்வஜ்ஞத்வமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । ந ஹி ஸர்வதா³ ஸர்வவிஷயம் ஜ்ஞாநம் குர்வதே³வ ப்³ரஹ்ம வர்ததே । ததா²ஹி — ஜ்ஞாநஸ்ய நித்யத்வே ஜ்ஞாநக்ரியாம் ப்ரதி ஸ்வாதந்த்ர்யம் ப்³ரஹ்மணோ ஹீயேத; அதா²நித்யம் ததி³தி ஜ்ஞாநக்ரியாயா உபரமே உபரமேதாபி ப்³ரஹ்ம, ததா³ ஸர்வஜ்ஞாநஶக்திமத்த்வேநைவ ஸர்வஜ்ஞத்வமாபததி । அபி ச ப்ராகு³த்பத்தே: ஸர்வகாரகஶூந்யம் ப்³ரஹ்மேஷ்யதே த்வயா । ந ச ஜ்ஞாநஸாத⁴நாநாம் ஶரீரேந்த்³ரியாதீ³நாமபா⁴வே ஜ்ஞாநோத்பத்தி: கஸ்யசிது³பபந்நா । அபி ச ப்ரதா⁴நஸ்யாநேகாத்மகஸ்ய பரிணாமஸம்ப⁴வாத்காரணத்வோபபத்திர்ம்ருதா³தி³வத் , நாஸம்ஹதஸ்யைகாத்மகஸ்ய ப்³ரஹ்மண: — இத்யேவம் ப்ராப்தே, இத³ம் ஸூத்ரமாரப்⁴யதே —

ஈக்ஷதேர்நாஶப்³த³ம் ॥ 5 ॥

ந ஸாங்க்²யபரிகல்பிதமசேதநம் ப்ரதா⁴நம் ஜக³த: காரணம் ஶக்யம் வேதா³ந்தேஷ்வாஶ்ரயிதும் । அஶப்³த³ம் ஹி தத் । கத²மஶப்³த³த்வம் ? ஈக்ஷதே: ஈக்ஷித்ருத்வஶ்ரவணாத்காரணஸ்ய । கத²ம் ? ஏவம் ஹி ஶ்ரூயதே — ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதே³கமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) இத்யுபக்ரம்ய ‘ததை³க்ஷத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இதி । தத்ர இத³ம்ஶப்³த³வாச்யம் நாமரூபவ்யாக்ருதம் ஜக³த் ப்ராகு³த்பத்தே: ஸதா³த்மநாவதா⁴ர்ய, தஸ்யைவ ப்ரக்ருதஸ்ய ஸச்ச²ப்³த³வாச்யஸ்யேக்ஷணபூர்வகம் தேஜ:ப்ரப்⁴ருதே: ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் த³ர்ஶயதி । ததா²ந்யத்ர — ‘ஆத்மா வா இத³மேக ஏவாக்³ர ஆஸீத் । நாந்யத்கிஞ்சந மிஷத் । ஸ ஈக்ஷத லோகாந்நு ஸ்ருஜா இதி ।’ (ஐ. உ. 1 । 1 । 1)‘ஸ இமாம்ல்லோகாநஸ்ருஜத’ (ஐ. உ. 1 । 1 । 2) இதீக்ஷாபூர்விகாமேவ ஸ்ருஷ்டிமாசஷ்டே । க்வசிச்ச ஷோட³ஶகலம் புருஷம் ப்ரஸ்துத்யாஹ — ‘ஸ ஈக்ஷாஞ்சக்ரே’ (ப்ர. உ. 6 । 3), ‘ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத’ (ப்ர. உ. 6 । 4) இதி । ஈக்ஷதேரிதி ச தா⁴த்வர்த²நிர்தே³ஶோ(அ)பி⁴ப்ரேத:, யஜதேரிதிவத் , ந தா⁴துநிர்தே³ஶ: । தேந ‘ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்³யஸ்ய ஜ்ஞாநமயம் தப: । தஸ்மாதே³தத்³ப்³ரஹ்ம நாம ரூபமந்நம் ச ஜாயதே’ (மு. உ. 1 । 1 । 9) இத்யேவமாதீ³ந்யபி ஸர்வஜ்ஞேஶ்வரகாரணபராணி வாக்யாந்யுதா³ஹர்தவ்யாநி ॥
வ்யாக்யா
யத்தூக்தம் ஸத்த்வத⁴ர்மேண ஜ்ஞாநேந ஸர்வஜ்ஞம் ப்ரதா⁴நம் ப⁴விஷ்யதீதி, தந்நோபபத்³யதே । ந ஹி ப்ரதா⁴நாவஸ்தா²யாம் கு³ணஸாம்யாத்ஸத்த்வத⁴ர்மோ ஜ்ஞாநம் ஸம்ப⁴வதி । நநூக்தம் ஸர்வஜ்ஞாநஶக்திமத்த்வேந ஸர்வஜ்ஞம் ப⁴விஷ்யதீதி; தத³பி நோபபத்³யதே । யதி³ கு³ணஸாம்யே ஸதி ஸத்த்வவ்யபாஶ்ரயாம் ஜ்ஞாநஶக்திமாஶ்ரித்ய ஸர்வஜ்ஞம் ப்ரதா⁴நமுச்யேத, காமம் ரஜஸ்தமோவ்யபாஶ்ரயாமபி ஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴கஶக்திமாஶ்ரித்ய கிஞ்சிஜ்ஜ்ஞமுச்யேத । அபி ச நாஸாக்ஷிகா ஸத்த்வவ்ருத்திர்ஜாநாதிநா அபி⁴தீ⁴யதே । ந சாசேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸாக்ஷித்வமஸ்தி । தஸ்மாத³நுபபந்நம் ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வம் । யோகி³நாம் து சேதநத்வாத்ஸத்த்வோத்கர்ஷநிமித்தம் ஸர்வஜ்ஞத்வமுபபந்நமித்யநுதா³ஹரணம் । அத² புந: ஸாக்ஷிநிமித்தமீக்ஷித்ருத்வம் ப்ரதா⁴நஸ்ய கல்ப்யேத, யதா²க்³நிநிமித்தமய:பிண்டா³தே³ர்த³க்³த்⁴ருத்வம் । ததா² ஸதி யந்நிமித்தமீக்ஷித்ருத்வம் ப்ரதா⁴நஸ்ய, ததே³வ ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்ம முக்²யம் ஜக³த: காரணமிதி யுக்தம் । யத்புநருக்தம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ந முக்²யம் ஸர்வஜ்ஞத்வமுபபத்³யதே, நித்யஜ்ஞாநக்ரியத்வே ஜ்ஞாநக்ரியாம் ப்ரதி ஸ்வாதந்த்ர்யாஸம்ப⁴வாதி³தி । அத்ரோச்யதே — இத³ம் தாவத்³ப⁴வாந்ப்ரஷ்டவ்ய: — கத²ம் நித்யஜ்ஞாநக்ரியத்வே ஸர்வஜ்ஞத்வஹாநிரிதி । யஸ்ய ஹி ஸர்வவிஷயாவபா⁴ஸநக்ஷமம் ஜ்ஞாநம் நித்யமஸ்தி, ஸோ(அ)ஸர்வஜ்ஞ இதி விப்ரதிஷித்³த⁴ம் । அநித்யத்வே ஹி ஜ்ஞாநஸ்ய, கதா³சிஜ்ஜாநாதி கதா³சிந்ந ஜாநாதீத்யஸர்வஜ்ஞத்வமபி ஸ்யாத் ।
வ்யாக்யா
நாஸௌ ஜ்ஞாநநித்யத்வே தோ³ஷோ(அ)ஸ்தி । ஜ்ஞாநநித்யத்வே ஜ்ஞாநவிஷய: ஸ்வாதந்த்ர்யவ்யபதே³ஶோ நோபபத்³யதே இதி சேத் , ந । ப்ரததௌஷ்ண்யப்ரகாஶே(அ)பி ஸவிதரி ‘த³ஹதி’ ‘ப்ரகாஶயதி’ இதி ஸ்வாதந்த்ர்யவ்யபதே³ஶத³ர்ஶநாத் । நநு ஸவிதுர்தா³ஹ்யப்ரகாஶ்யஸம்யோகே³ ஸதி ‘த³ஹதி’ ‘ப்ரகாஶயதி’ இதி வ்யபதே³ஶ: ஸ்யாத்; ந து ப்³ரஹ்மண: ப்ராகு³த்பத்தேர்ஜ்ஞாநகர்மஸம்யோகோ³(அ)ஸ்தீதி விஷமோ த்³ருஷ்டாந்த: । ந; அஸத்யபி கர்மணி ‘ஸவிதா ப்ரகாஶதே’ இதி கர்த்ருத்வவ்யபதே³ஶத³ர்ஶநாத் , ஏவமஸத்யபி ஜ்ஞாநகர்மணி ப்³ரஹ்மண: ‘ததை³க்ஷத’ இதி கர்த்ருத்வவ்யபதே³ஶோபபத்தேர்ந வைஷம்யம் । கர்மாபேக்ஷாயாம் து ப்³ரஹ்மணி ஈக்ஷித்ருத்வஶ்ருதய: ஸுதராமுபபந்நா: । கிம் புநஸ்தத்கர்ம, யத்ப்ராகு³த்பத்தேரீஶ்வரஜ்ஞாநஸ்ய விஷயோ ப⁴வதீதி — தத்த்வாந்யத்வாப்⁴யாமநிர்வசநீயே நாமரூபே அவ்யாக்ருதே வ்யாசிகீர்ஷிதே இதி ப்³ரூம: । யத்ப்ரஸாதா³த்³தி⁴ யோகி³நாமப்யதீதாநாக³தவிஷயம் ப்ரத்யக்ஷம் ஜ்ஞாநமிச்ச²ந்தி யோக³ஶாஸ்த்ரவித³:, கிமு வக்தவ்யம் தஸ்ய நித்யஸித்³த⁴ஸ்யேஶ்வரஸ்ய ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திஸம்ஹ்ருதிவிஷயம் நித்யஜ்ஞாநம் ப⁴வதீதி । யத³ப்யுக்தம் ப்ராகு³த்பத்தேர்ப்³ரஹ்மண: ஶரீராதி³ஸம்ப³ந்த⁴மந்தரேணேக்ஷித்ருத்வமநுபபந்நமிதி, ந தச்சோத்³யமவதரதி; ஸவித்ருப்ரகாஶவத்³ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநஸ்வரூபநித்யத்வேந ஜ்ஞாநஸாத⁴நாபேக்ஷாநுபபத்தே: । அபி சாவித்³யாதி³மத: ஸம்ஸாரிண: ஶரீராத்³யபேக்ஷா ஜ்ஞாநோத்பத்தி: ஸ்யாத்; ந ஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴காரணரஹிதஸ்யேஶ்வரஸ்ய । மந்த்ரௌ சேமாவீஶ்வரஸ்ய ஶரீராத்³யநபேக்ஷதாமநாவரணஜ்ஞாநதாம் ச த³ர்ஶயத: — ‘ந தஸ்ய கார்யம் கரணம் ச வித்³யதே ந தத்ஸமஶ்சாப்⁴யதி⁴கஶ்ச த்³ருஶ்யதே । பராஸ்ய ஶக்திர்விவிதை⁴வ ஶ்ரூயதே ஸ்வாபா⁴விகீ ஜ்ஞாநப³லக்ரியா ச’ (ஶ்வே. உ. 6 । 8) இதி । ‘அபாணிபாதோ³ ஜவநோ க்³ரஹீதா பஶ்யத்யசக்ஷு: ஸ ஶ்ருணோத்யகர்ண: । ஸ வேத்தி வேத்³யம் ந ச தஸ்யாஸ்தி வேத்தா தமாஹுரக்³ர்யம் புருஷம் மஹாந்தம்’ (ஶ்வே. உ. 3 । 19) இதி ச । நநு நாஸ்தி தவ ஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴காரணவாநீஶ்வராத³ந்ய: ஸம்ஸாரீ — ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா ... நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி விஜ்ஞாதா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இதிஶ்ருதே:; தத்ர கிமித³முச்யதே — ஸம்ஸாரிண: ஶரீராத்³யபேக்ஷா ஜ்ஞாநோத்பத்தி:, நேஶ்வரஸ்யேதி ? அத்ரோச்யதே — ஸத்யம் நேஶ்வராத³ந்ய: ஸம்ஸாரீ; ததா²பி தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தோபாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴ இஷ்யத ஏவ, க⁴டகரககி³ரிகு³ஹாத்³யுபாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴ இவ வ்யோம்ந: । தத்க்ருதஶ்ச ஶப்³த³ப்ரத்யயவ்யவஹாரோ லோகஸ்ய த்³ருஷ்ட: — ‘க⁴டச்சி²த்³ரம்’ ‘கரகச்சி²த்³ரம்’ இத்யாதி³:, ஆகாஶாவ்யதிரேகே(அ)பி; தத்க்ருதா சாகாஶே க⁴டாகாஶாதி³பே⁴த³மித்²யாபு³த்³தி⁴ர்த்³ருஷ்டா; ததே²ஹாபி தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தோபாதி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴விவேகக்ருதேஶ்வரஸம்ஸாரிபே⁴த³மித்²யாபு³த்³தி⁴: । த்³ருஶ்யதே சாத்மந ஏவ ஸதோ தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே(அ)நாத்மந்யாத்மத்வாபி⁴நிவேஶோ மித்²யாபு³த்³தி⁴மாத்ரேண பூர்வேண பூர்வேண । ஸதி சைவம் ஸம்ஸாரித்வே தே³ஹாத்³யபேக்ஷமீக்ஷித்ருத்வமுபபந்நம் ஸம்ஸாரிண: । யத³ப்யுக்தம் ப்ரதா⁴நஸ்யாநேகாத்மகத்வாந்ம்ருதா³தி³வத்காரணத்வோபபத்திர்நாஸம்ஹதஸ்ய ப்³ரஹ்மண இதி, தத்ப்ரதா⁴நஸ்யாஶப்³த³த்வேநைவ ப்ரத்யுக்தம் । யதா² து தர்கேணாபி ப்³ரஹ்மண ஏவ காரணத்வம் நிர்வோடு⁴ம் ஶக்யதே, ந ப்ரதா⁴நாதீ³நாம் , ததா² ப்ரபஞ்சயிஷ்யதி ‘ந விலக்ஷணத்வாத³ஸ்ய ...’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 1 । 4) இத்யேவமாதி³நா ॥ 5 ॥
வ்யாக்யா
அத்ராஹ — யது³க்தம் நாசேதநம் ப்ரதா⁴நம் ஜக³த்காரணமீக்ஷித்ருத்வஶ்ரவணாதி³தி, தத³ந்யதா²ப்யுபபத்³யதே । அசேதநே(அ)பி சேதநவது³பசாரத³ர்ஶநாத் । யதா² ப்ரத்யாஸந்நபதநதாம் நத்³யா: கூலஸ்யாலக்ஷ்ய ‘கூலம் பிபதிஷதி’ இத்யசேதநே(அ)பி கூலே சேதநவது³பசாரோ த்³ருஷ்ட:, தத்³வத³சேதநே(அ)பி ப்ரதா⁴நே ப்ரத்யாஸந்நஸர்கே³ சேதநவது³பசாரோ ப⁴விஷ்யதி ‘ததை³க்ஷத’ இதி । யதா² லோகே கஶ்சிச்சேதந: ‘ஸ்நாத்வா பு⁴க்த்வா சாபராஹ்ணே க்³ராமம் ரதே²ந க³மிஷ்யாமி’ இதீக்ஷித்வா அநந்தரம் ததை²வ நியமேந ப்ரவர்ததே, ததா² ப்ரதா⁴நமபி மஹதா³த்³யாகாரேண நியமேந ப்ரவர்ததே । தஸ்மாச்சேதநவது³பசர்யதே । கஸ்மாத்புந: காரணாத் விஹாய முக்²யமீக்ஷித்ருத்வம் ஔபசாரிகம் தத்கல்ப்யதே ? ‘தத்தேஜ ஐக்ஷத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) ‘தா ஆப ஐக்ஷந்த’ (சா². உ. 6 । 2 । 4) இதி சாசேதநயோரப்யப்தேஜஸோஶ்சேதநவது³பசாரத³ர்ஶநாத்; தஸ்மாத்ஸத்கர்த்ருகமபீக்ஷணமௌபசாரிகமிதி க³ம்யதே, உபசாரப்ராயே வசநாத் । இத்யேவம் ப்ராப்தே, இத³ம் ஸூத்ரமாரப்⁴யதே —

கௌ³ணஶ்சேந்நாத்மஶப்³தா³த் ॥ 6 ॥

யது³க்தம் ப்ரதா⁴நமசேதநம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் தஸ்மிந்நௌபசாரிகமீக்ஷித்ருத்வம் அப்தேஜஸோரிவேதி, தத³ஸத் । கஸ்மாத் ? ஆத்மஶப்³தா³த்; ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்’ இத்யுபக்ரம்ய, ‘ததை³க்ஷத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இதி ச தேஜோப³ந்நாநாம் ஸ்ருஷ்டிமுக்த்வா, ததே³வ ப்ரக்ருதம் ஸதீ³க்ஷித்ரு தாநி ச தேஜோப³ந்நாநி தே³வதாஶப்³தே³ந பராம்ருஶ்யாஹ — ‘ஸேயம் தே³வதைக்ஷத ‘ஹந்தாஹமிமாஸ்திஸ்ரோ தே³வதா அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) இதி । தத்ர யதி³ ப்ரதா⁴நமசேதநம் கு³ணவ்ருத்த்யேக்ஷித்ரு கல்ப்யேத, ததே³வ ப்ரக்ருதத்வாத் ‘ஸேயம் தே³வதா’ இதி பராம்ருஶ்யேத; ந ததா³ தே³வதா ஜீவமாத்மஶப்³தே³நாபி⁴த³த்⁴யாத் । ஜீவோ ஹி நாம சேதந: ஶரீராத்⁴யக்ஷ: ப்ராணாநாம் தா⁴ரயிதா, தத்ப்ரஸித்³தே⁴ர்நிர்வசநாச்ச । ஸ கத²மசேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்யாத்மா ப⁴வேத் । ஆத்மா ஹி நாம ஸ்வரூபம் । நாசேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய சேதநோ ஜீவ: ஸ்வரூபம் ப⁴விதுமர்ஹதி । அத² து சேதநம் ப்³ரஹ்ம முக்²யமீக்ஷித்ரு பரிக்³ருஹ்யேத, தஸ்ய ஜீவவிஷய ஆத்மஶப்³த³ப்ரயோக³ உபபத்³யதே । ததா² ‘ஸ ய ஏஷோ(அ)ணிமைததா³த்ம்யமித³ம் ஸர்வம் தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ’ (சா². உ. 6 । 14 । 3) இத்யத்ர ‘ஸ ஆத்மா’ இதி ப்ரக்ருதம் ஸத³ணிமாநமாத்மாநமாத்மஶப்³தே³நோபதி³ஶ்ய, ‘தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ’ இதி சேதநஸ்ய ஶ்வேதகேதோராத்மத்வேநோபதி³ஶதி । அப்தேஜஸோஸ்து விஷயத்வாத³சேதநத்வம் , நாமரூபவ்யாகரணாதௌ³ ச ப்ரயோஜ்யத்வேநைவ நிர்தே³ஶாத் , ந சாத்மஶப்³த³வத்கிஞ்சிந்முக்²யத்வே காரணமஸ்தீதி யுக்தம் கூலவத்³கௌ³ணத்வமீக்ஷித்ருத்வஸ்ய । தயோரபி ச ஸத³தி⁴ஷ்டி²தத்வாபேக்ஷமேவேக்ஷித்ருத்வம் । ஸதஸ்த்வாத்மஶப்³தா³ந்ந கௌ³ணமீக்ஷித்ருத்வமித்யுக்தம் ॥ 6 ॥
அதோ²ச்யேத — அசேதநே(அ)பி ப்ரதா⁴நே ப⁴வத்யாத்மஶப்³த³:, ஆத்மந: ஸர்வார்த²காரித்வாத்; யதா² ராஜ்ஞ: ஸர்வார்த²காரிணி ப்⁴ருத்யே ப⁴வத்யாத்மஶப்³த³: ‘மமாத்மா ப⁴த்³ரஸேந:’ இதி । ப்ரதா⁴நம் ஹி புருஷஸ்யாத்மநோ போ⁴கா³பவர்கௌ³ குர்வது³பகரோதி, ராஜ்ஞ இவ ப்⁴ருத்ய: ஸந்தி⁴விக்³ரஹாதி³ஷு வர்தமாந: । அத²வைக ஏவாத்மஶப்³த³ஶ்சேதநாசேதநவிஷயோ ப⁴விஷ்யதி, ‘பூ⁴தாத்மா’ ‘இந்த்³ரியாத்மா’ இதி ச ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத்; யதை²க ஏவ ஜ்யோதி:ஶப்³த³: க்ரதுஜ்வலநவிஷய: । தத்ர குத ஏததா³த்மஶப்³தா³தீ³க்ஷதேரகௌ³ணத்வமித்யத உத்தரம் பட²தி —

தந்நிஷ்ட²ஸ்ய மோக்ஷோபதே³ஶாத் ॥ 7 ॥

ந ப்ரதா⁴நமசேதநமாத்மஶப்³தா³லம்ப³நம் ப⁴விதுமர்ஹதி । ‘ஸ ஆத்மா’ இதி ப்ரக்ருதம் ஸத³ணிமாநமாதா³ய, ‘தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ’ இதி சேதநஸ்ய ஶ்வேதகேதோர்மோக்ஷயிதவ்யஸ்ய தந்நிஷ்டா²முபதி³ஶ்ய, ‘ஆசார்யவாந்புருஷோ வேத³ தஸ்ய தாவதே³வ சிரம் யாவந்ந விமோக்ஷ்யே(அ)த² ஸம்பத்ஸ்யே’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) இதி மோக்ஷோபதே³ஶாத் । யதி³ ஹ்யசேதநம் ப்ரதா⁴நம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ‘தத் அஸி’ இதி க்³ராஹயேத் முமுக்ஷும் சேதநம் ஸந்தமசேதநோ(அ)ஸீதி, ததா³ விபரீதவாதி³ ஶாஸ்த்ரம் புருஷஸ்யாநர்தா²யேத்யப்ரமாணம் ஸ்யாத் । ந து நிர்தோ³ஷம் ஶாஸ்த்ரமப்ரமாணம் கல்பயிதும் யுக்தம் । யதி³ சாஜ்ஞஸ்ய ஸதோ முமுக்ஷோரசேதநமநாத்மாநமாத்மேத்யுபதி³ஶேத்ப்ரமாணபூ⁴தம் ஶாஸ்த்ரம் , ஸ ஶ்ரத்³த³தா⁴நதயா அந்த⁴கோ³லாங்கூ³லந்யாயேந ததா³த்மத்³ருஷ்டிம் ந பரித்யஜேத் , தத்³வ்யதிரிக்தம் சாத்மாநம் ந ப்ரதிபத்³யேத । ததா² ஸதி புருஷார்தா²த்³விஹந்யேத, அநர்த²ம் ச ருச்சே²த் । தஸ்மாத்³யதா² ஸ்வர்கா³த்³யர்தி²நோ(அ)க்³நிஹோத்ராதி³ஸாத⁴நம் யதா²பூ⁴தமுபதி³ஶதி, ததா² முமுக்ஷோரபி ‘ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ’ இதி யதா²பூ⁴தமேவாத்மாநமுபதி³ஶதீதி யுக்தம் । ஏவம் ச ஸதி தப்தபரஶுக்³ரஹணமோக்ஷத்³ருஷ்டாந்தேந ஸத்யாபி⁴ஸந்த⁴ஸ்ய மோக்ஷோபதே³ஶ உபபத்³யதே । அந்யதா² ஹ்யமுக்²யே ஸதா³த்மதத்த்வோபதே³ஶே, ‘அஹமுக்த²மஸ்மீதி வித்³யாத்’ (ஐ. ஆ. 2 । 1 । 2 । 6) இதிவத்ஸம்பந்மாத்ரமித³மநித்யப²லம் ஸ்யாத் । தத்ர மோக்ஷோபதே³ஶோ நோபபத்³யேத । தஸ்மாந்ந ஸத³ணிமந்யாத்மஶப்³த³ஸ்ய கௌ³ணத்வம் । ப்⁴ருத்யே து ஸ்வாமிப்⁴ருத்யபே⁴த³ஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வாது³பபந்நோ கௌ³ண ஆத்மஶப்³த³: ‘மமாத்மா ப⁴த்³ரஸேந:’ இதி । அபி ச க்வசித்³கௌ³ண: ஶப்³தோ³ த்³ருஷ்ட இதி நைதாவதா ஶப்³த³ப்ரமாணகே(அ)ர்தே² கௌ³ணீகல்பநா ந்யாய்யா, ஸர்வத்ராநாஶ்வாஸப்ரஸங்கா³த் । யத்தூக்தம் சேதநாசேதநயோ: ஸாதா⁴ரண ஆத்மஶப்³த³:, க்ரதுஜ்வலநயோரிவ ஜ்யோதி:ஶப்³த³ இதி, தந்ந । அநேகார்த²த்வஸ்யாந்யாய்யத்வாத் । தஸ்மாச்சேதநவிஷய ஏவ முக்²ய ஆத்மஶப்³த³ஶ்சேதநத்வோபசாராத்³பூ⁴தாதி³ஷு ப்ரயுஜ்யதே — ‘பூ⁴தாத்மா’ ‘இந்த்³ரியாத்மா’ இதி ச । ஸாதா⁴ரணத்வே(அ)ப்யாத்மஶப்³த³ஸ்ய ந ப்ரகரணமுபபத³ம் வா கிஞ்சிந்நிஶ்சாயகமந்தரேணாந்யதரவ்ருத்திதா நிர்தா⁴ரயிதும் ஶக்யதே । ந சாத்ராசேதநஸ்ய நிஶ்சாயகம் கிஞ்சித்காரணமஸ்தி । ப்ரக்ருதம் து ஸதீ³க்ஷித்ரு, ஸந்நிஹிதஶ்ச சேதந: ஶ்வேதகேது: । ந ஹி சேதநஸ்ய ஶ்வேதகேதோரசேதந ஆத்மா ஸம்ப⁴வதீத்யவோசாம । தஸ்மாச்சேதநவிஷய இஹாத்மஶப்³த³ இதி நிஶ்சீயதே । ஜ்யோதி:ஶப்³தோ³(அ)பி லௌகிகேந ப்ரயோகே³ண ஜ்வலந ஏவ ரூட⁴:, அர்த²வாத³கல்பிதேந து ஜ்வலநஸாத்³ருஶ்யேந க்ரதௌ ப்ரவ்ருத்த இத்யத்³ருஷ்டாந்த: । அத²வா பூர்வஸூத்ர ஏவாத்மஶப்³த³ம் நிரஸ்தஸமஸ்தகௌ³ணத்வஸாதா⁴ரணத்வஶங்கதயா வ்யாக்²யாய, தத: ஸ்வதந்த்ர ஏவ ப்ரதா⁴நகாரணநிராகரணஹேதுர்வ்யாக்²யேய: — ‘தந்நிஷ்ட²ஸ்ய மோக்ஷோபதே³ஶாத்’ இதி । தஸ்மாந்நாசேதநம் ப்ரதா⁴நம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ॥ 7 ॥
வ்யாக்யா
குதஶ்ச ந ப்ரதா⁴நம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ? —

ஹேயத்வாவசநாச்ச ॥ 8 ॥

யத்³யநாத்மைவ ப்ரதா⁴நம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ‘ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி’ இதீஹோபதி³ஷ்டம் ஸ்யாத்; ஸ தது³பதே³ஶஶ்ரவணாத³நாத்மஜ்ஞதயா தந்நிஷ்டோ² மா பூ⁴தி³தி, முக்²யமாத்மாநமுபதி³தி³க்ஷு ஶாஸ்த்ரம் தஸ்ய ஹேயத்வம் ப்³ரூயாத் । யதா²ருந்த⁴தீம் தி³த³ர்ஶயிஷுஸ்தத்ஸமீபஸ்தா²ம் ஸ்தூ²லாம் தாராமமுக்²யாம் ப்ரத²மமருந்த⁴தீதி க்³ராஹயித்வா, தாம் ப்ரத்யாக்²யாய, பஶ்சாத³ருந்த⁴தீமேவ க்³ராஹயதி; தத்³வந்நாயமாத்மேதி ப்³ரூயாத் । ந சைவமவோசத் । ஸந்மாத்ராத்மாவக³திநிஷ்டை²வ ஹி ஷஷ்ட²ப்ரபாட²கபரிஸமாப்திர்த்³ருஶ்யதே । சஶப்³த³: ப்ரதிஜ்ஞாவிரோதா⁴ப்⁴யுச்சயப்ரத³ர்ஶநார்த²: । ஸத்யபி ஹேயத்வவசநே ப்ரதிஜ்ஞாவிரோத⁴: ப்ரஸஜ்யேத । காரணவிஜ்ஞாநாத்³தி⁴ ஸர்வம் விஜ்ஞாதமிதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் — ‘உத தமாதே³ஶமப்ராக்ஷ்யோ யேநாஶ்ருதꣳ ஶ்ருதம் ப⁴வத்யமதம் மதமவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாதமிதி; கத²ம் நு ப⁴க³வ: ஸ ஆதே³ஶோ ப⁴வதீதி’ (சா². உ. 6 । 1 । 3); ‘யதா² ஸோம்யைகேந ம்ருத்பிண்டே³ந ஸர்வம் ம்ருந்மயம் விஜ்ஞாதம் ஸ்யாத்³வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) ‘ஏவம் ஸோம்ய ஸ ஆதே³ஶோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 1 । 6) இதி வாக்யோபக்ரமே ஶ்ரவணாத் । ந ச ஸச்ச²ப்³த³வாச்யே ப்ரதா⁴நே போ⁴க்³யவர்க³காரணே ஹேயத்வேநாஹேயத்வேந வா விஜ்ஞாதே போ⁴க்த்ருவர்கோ³ விஜ்ஞாதோ ப⁴வதி, அப்ரதா⁴நவிகாரத்வாத்³போ⁴க்த்ருவர்க³ஸ்ய । தஸ்மாந்ந ப்ரதா⁴நம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ॥ 8 ॥
வ்யாக்யா
குதஶ்ச ந ப்ரதா⁴நம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ? —

ஸ்வாப்யயாத் ॥ 9 ॥

ததே³வ ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் காரணம் ப்ரக்ருத்ய ஶ்ரூயதே — ‘யத்ரைதத்புருஷ: ஸ்வபிதி நாம, ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி; ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி; தஸ்மாதே³நம் ஸ்வபிதீத்யாசக்ஷதே; ஸ்வம் ஹ்யபீதோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இதி । ஏஷா ஶ்ருதி: ஸ்வபிதீத்யேதத்புருஷஸ்ய லோகப்ரஸித்³த⁴ம் நாம நிர்வக்தி । ஸ்வஶப்³தே³நேஹாத்மோச்யதே । ய: ப்ரக்ருத: ஸச்ச²ப்³த³வாச்யஸ்தமபீதோ ப⁴வத்யபிக³தோ ப⁴வதீத்யர்த²: । அபிபூர்வஸ்யைதேர்லயார்த²த்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் , ப்ரப⁴வாப்யயாவித்யுத்பத்திப்ரலயயோ: ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । மந:ப்ரசாரோபாதி⁴விஶேஷஸம்ப³ந்தா⁴தி³ந்த்³ரியார்தா²ந்க்³ருஹ்ணம்ஸ்தத்³விஶேஷாபந்நோ ஜீவோ ஜாக³ர்தி । தத்³வாஸநாவிஶிஷ்ட: ஸ்வப்நாந்பஶ்யந்மந:ஶப்³த³வாச்யோ ப⁴வதி । ஸ உபாதி⁴த்³வயோபரமே ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாமுபாதி⁴க்ருதவிஶேஷாபா⁴வாத்ஸ்வாத்மநி ப்ரலீந இவேதி ‘ஸ்வம் ஹ்யபீதோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இத்யுச்யதே । யதா² ஹ்ருத³யஶப்³த³நிர்வசநம் ஶ்ருத்யா த³ர்ஶிதம் — ‘ஸ வா ஏஷ ஆத்மா ஹ்ருதி³, தஸ்யைததே³வ நிருக்தம் — ஹ்ருத்³யயமிதி; தஸ்மாத்³த்⁴ருத³யமிதி’ (சா². உ. 8 । 3 । 3); யதா² வாஶநாயோத³ந்யாஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திமூலம் த³ர்ஶயதி ஶ்ருதி: — ‘ஆப ஏவ தத³ஶிதம் நயந்தே’ (சா². உ. 6 । 8 । 3) ‘தேஜ ஏவ தத்பீதம் நயதே’ (சா². உ. 6 । 8 । 5) இதி ச । ஏவம் ஸ்வமாத்மாநம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யமபீதோ ப⁴வதி இதீமமர்த²ம் ஸ்வபிதிநாமநிர்வசநேந த³ர்ஶயதி । ந ச சேதந ஆத்மா அசேதநம் ப்ரதா⁴நம் ஸ்வரூபத்வேந ப்ரதிபத்³யேத । யதி³ புந: ப்ரதா⁴நமேவாத்மீயத்வாத்ஸ்வஶப்³தே³நைவோச்யேத, ஏவமபி சேதநோ(அ)சேதநமப்யேதீதி விருத்³த⁴மாபத்³யேத । ஶ்ருத்யந்தரம் ச — ‘ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்தோ ந பா³ஹ்யம் கிஞ்சந வேத³ நாந்தரம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 21) இதி ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாம் சேதநே அப்யயம் த³ர்ஶயதி । அதோ யஸ்மிந்நப்யய: ஸர்வேஷாம் சேதநாநாம் தச்சேதநம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ஜக³த: காரணம், ந ப்ரதா⁴நம் ॥ 9 ॥
வ்யாக்யா
குதஶ்ச ந ப்ரதா⁴நம் ஜக³த: காரணம் ? —

க³திஸாமாந்யாத் ॥ 10 ॥

யதி³ தார்கிகஸமய இவ வேதா³ந்தேஷ்வபி பி⁴ந்நா காரணாவக³திரப⁴விஷ்யத் , க்வசிச்சேதநம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த: காரணம் , க்வசித³சேதநம் ப்ரதா⁴நம் , க்வசித³ந்யதே³வேதி । தத: கதா³சித்ப்ரதா⁴நகாரணவாதா³நுரோதே⁴நாபீக்ஷத்யாதி³ஶ்ரவணமகல்பயிஷ்யத । ந த்வேதத³ஸ்தி । ஸமாநைவ ஹி ஸர்வேஷு வேதா³ந்தேஷு சேதநகாரணாவக³தி: । ‘யதா²க்³நேர்ஜ்வலத: ஸர்வா தி³ஶோ விஸ்பு²லிங்கா³ விப்ரதிஷ்டே²ரந்நேவமேவைதஸ்மாதா³த்மந: ஸர்வே ப்ராணா யதா²யதநம் விப்ரதிஷ்ட²ந்தே ப்ராணேப்⁴யோ தே³வா தே³வேப்⁴யோ லோகா:’ (கௌ. உ. 3 । 3) இதி, ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி, ‘ஆத்மத ஏவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 26 । 1) இதி, ‘ஆத்மந ஏஷ ப்ராணோ ஜாயதே’ (ப்ர. உ. 3 । 3) இதி ச ஆத்மந: காரணத்வம் த³ர்ஶயந்தி ஸர்வே வேதா³ந்தா: । ஆத்மஶப்³த³ஶ்ச சேதநவசந இத்யவோசாம । மஹச்ச ப்ராமாண்யகாரணமேதத் , யத்³வேதா³ந்தவாக்யாநாம் சேதநகாரணத்வே ஸமாநக³தித்வம் , சக்ஷுராதீ³நாமிவ ரூபாதி³ஷு । அதோ க³திஸாமாந்யாத்ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த: காரணம் ॥ 10 ॥
வ்யாக்யா
குதஶ்ச ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த: காரணம் ? —

ஶ்ருதத்வாச்ச ॥ 11 ॥

ஸ்வஶப்³தே³நைவ ச ஸர்வஜ்ஞ ஈஶ்வரோ ஜக³த: காரணமிதி ஶ்ரூயதே,ஶ்வேதாஶ்வதராணாம் மந்த்ரோபநிஷதி³ ஸர்வஜ்ஞமீஶ்வரம் ப்ரக்ருத்ய — ‘ஸ காரணம் கரணாதி⁴பாதி⁴போ ந சாஸ்ய கஶ்சிஜ்ஜநிதா ந சாதி⁴ப:’ (ஶ்வே. உ. 6 । 9) இதி । தஸ்மாத்ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த: காரணம் , நாசேதநம் ப்ரதா⁴நமந்யத்³வேதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 11 ॥
வ்யாக்யா

ஆநந்த³மயாதி⁴கரணம்

‘ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:’ இத்யாரப்⁴ய ‘ஶ்ருதத்வாச்ச’ இத்யேவமந்தை: ஸூத்ரைர்யாந்யுதா³ஹ்ருதாநி வேதா³ந்தவாக்யாநி, தேஷாம் ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வஶக்திரீஶ்வரோ ஜக³தோ ஜந்மஸ்தி²திலயகாரணமித்யேதஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரதிபாத³கத்வம் ந்யாயபூர்வகம் ப்ரதிபாதி³தம் । க³திஸாமாந்யோபந்யாஸேந ச ஸர்வே வேதா³ந்தாஶ்சேதநகாரணவாதி³ந இதி வ்யாக்²யாதம் । அத: பரஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய கிமுத்தா²நமிதி, உச்யதே — த்³விரூபம் ஹி ப்³ரஹ்மாவக³ம்யதே — நாமரூபவிகாரபே⁴தோ³பாதி⁴விஶிஷ்டம் , தத்³விபரீதம் ச ஸர்வோபாதி⁴விவர்ஜிதம் । ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி ததி³தர இதரம் பஶ்யதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி நாந்யச்ச்²ருணோதி நாந்யத்³விஜாநாதி ஸ பூ⁴மாத² யத்ராந்யத்பஶ்யத்யந்யச்ச்²ருணோத்யந்யத்³விஜாநாதி தத³ல்பம்; யோ வை பூ⁴மா தத³ம்ருதமத² யத³ல்பம் தந்மர்த்யம்’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) ‘ஸர்வாணி ரூபாணி விசித்ய தீ⁴ரோ நாமாநி க்ருத்வாபி⁴வத³ந்யதா³ஸ்தே’ (தை. ஆ. 3 । 12 । 7) ‘நிஷ்கலம் நிஷ்க்ரியம் ஶாந்தம் நிரவத்³யம் நிரஞ்ஜநம் । அம்ருதஸ்ய பரம் ஸேதும் த³க்³தே⁴ந்த⁴நமிவாநலம்’ (ஶ்வே. உ. 6 । 19) ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) ‘அஸ்தூ²லமநண்வஹ்ரஸ்வமதீ³ர்க⁴ம்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) ‘ந்யூநமந்யத்ஸ்தா²நம் ஸம்பூர்ணமந்யத்’ இதி சைவம் ஸஹஸ்ரஶோ வித்³யாவித்³யாவிஷயபே⁴தே³ந ப்³ரஹ்மணோ த்³விரூபதாம் த³ர்ஶயந்தி வாக்யாநி । தத்ராவித்³யாவஸ்தா²யாம் ப்³ரஹ்மண உபாஸ்யோபாஸகாதி³லக்ஷண: ஸர்வோ வ்யவஹார: । தத்ர காநிசித்³ப்³ரஹ்மண உபாஸநாந்யப்⁴யுத³யார்தா²நி, காநிசித்க்ரமமுக்த்யர்தா²நி, காநிசித்கர்மஸம்ருத்³த்⁴யர்தா²நி । தேஷாம் கு³ணவிஶேஷோபாதி⁴பே⁴தே³ந பே⁴த³: । ஏக ஏவ து பரமாத்மேஶ்வரஸ்தைஸ்தைர்கு³ணவிஶேஷைர்விஶிஷ்ட உபாஸ்யோ யத்³யபி ப⁴வதி, ததா²பி யதா²கு³ணோபாஸநமேவ ப²லாநி பி⁴த்³யந்தே; ‘தம் யதா² யதோ²பாஸதே ததே³வ ப⁴வதி’ இதி ஶ்ருதே:, ‘யதா²க்ரதுரஸ்மிம்ல்லோகே புருஷோ ப⁴வதி, ததே²த: ப்ரேத்ய ப⁴வதி’ (சா². உ. 3 । 14 । 1) இதி ச । ஸ்ம்ருதேஶ்ச — ‘யம் யம் வாபி ஸ்மரந்பா⁴வம் த்யஜத்யந்தே கலேப³ரம் । தம் தமேவைதி கௌந்தேய ஸதா³ தத்³பா⁴வபா⁴வித:’ (ப⁴. கீ³. 8 । 6) இதி । யத்³யப்யேக ஆத்மா ஸர்வபூ⁴தேஷு ஸ்தா²வரஜங்க³மேஷு கூ³ட⁴:, ததா²பி சித்தோபாதி⁴விஶேஷதாரதம்யாதா³த்மந: கூடஸ்த²நித்யஸ்யைகரூபஸ்யாப்யுத்தரோத்தரமாவிஷ்க்ருதஸ்ய தாரதம்யமைஶ்வர்யஶக்திவிஶேஷை: ஶ்ரூயதே — ‘தஸ்ய ய ஆத்மாநமாவிஸ்தராம் வேத³’ (ஐ. ஆ. 2 । 3 । 2 । 1) இத்யத்ர । ஸ்ம்ருதாவபி — ‘யத்³யத்³விபூ⁴திமத்ஸத்த்வம் ஶ்ரீமதூ³ர்ஜிதமேவ வா । தத்ததே³வாவக³ச்ச² த்வம் மம தேஜோம்(அ)ஶஸம்ப⁴வம்’ (ப⁴. கீ³. 10 । 41) இதி யத்ர யத்ர விபூ⁴த்யாத்³யதிஶய:, ஸ ஸ ஈஶ்வர இத்யுபாஸ்யதயா சோத்³யதே । ஏவமிஹாப்யாதி³த்யமண்ட³லே ஹிரண்மய: புருஷ: ஸர்வபாப்மோத³யலிங்கா³த்பர ஏவேதி வக்ஷ்யதி । ஏவம் ‘ஆகாஶஸ்தல்லிங்கா³த்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 22) இத்யாதி³ஷு த்³ரஷ்டவ்யம் । ஏவம் ஸத்³யோமுக்திகாரணமப்யாத்மஜ்ஞாநமுபாதி⁴விஶேஷத்³வாரேணோபதி³ஶ்யமாநமப்யவிவக்ஷிதோபாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷம் பராபரவிஷயத்வேந ஸந்தி³ஹ்யமாநம் வாக்யக³திபர்யாலோசநயா நிர்ணேதவ்யம் ப⁴வதி — யதே²ஹைவ தாவத் ‘ஆநந்த³மயோ(அ)ப்⁴யாஸாத்’ இதி । ஏவமேகமபி ப்³ரஹ்மாபேக்ஷிதோபாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴ம் நிரஸ்தோபாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴ம் சோபாஸ்யத்வேந ஜ்ஞேயத்வேந ச வேதா³ந்தேஷூபதி³ஶ்யத இதி ப்ரத³ர்ஶயிதும் பரோ க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே । யச்ச ‘க³திஸாமாந்யாத்’ இத்யசேதநகாரணநிராகரணமுக்தம் , தத³பி வாக்யாந்தராணி ப்³ரஹ்மவிஷயாணி வ்யாசக்ஷாணேந ப்³ரஹ்மவிபரீதகாரணநிஷேதே⁴ந ப்ரபஞ்ச்யதே —

ஆநந்த³மயோ(அ)ப்⁴யாஸாத் ॥ 12 ॥

தைத்திரீயகே அந்நமயம் ப்ராணமயம் மநோமயம் விஜ்ஞாநமயம் சாநுக்ரம்யாம்நாயதே — ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத்³விஜ்ஞாநமயாத³ந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மாநந்த³மய:’ (தை. உ. 2 । 5 । 1) இதி । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமிஹாநந்த³மயஶப்³தே³ந பரமேவ ப்³ரஹ்மோச்யதே, யத்ப்ரக்ருதம் ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி, கிம் வாந்நமயாதி³வத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)ர்தா²ந்தரமிதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ப்³ரஹ்மணோ(அ)ர்தா²ந்தரமமுக்²ய ஆத்மாநந்த³மய: ஸ்யாத் । கஸ்மாத் ? அந்நமயாத்³யமுக்²யாத்மப்ரவாஹபதிதத்வாத் । அதா²பி ஸ்யாத்ஸர்வாந்தரத்வாதா³நந்த³மயோ முக்²ய ஏவாத்மேதி; ந ஸ்யாத்ப்ரியாத்³யவயவயோகா³ச்சா²ரீரத்வஶ்ரவணாச்ச । முக்²யஶ்சேதா³த்மா ஆநந்த³மய: ஸ்யாந்ந ப்ரியாதி³ஸம்ஸ்பர்ஶ: ஸ்யாத் । இஹ து ‘தஸ்ய ப்ரியமேவ ஶிர:’ (தை. உ. 2 । 5 । 1) இத்யாதி³ ஶ்ரூயதே । ஶாரீரத்வம் ச ஶ்ரூயதே — ‘தஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா ய: பூர்வஸ்ய’ இதி । தஸ்ய பூர்வஸ்ய விஜ்ஞாநமயஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா ய ஏஷ ஆநந்த³மய இத்யர்த²: । ந ச ஸஶரீரஸ்ய ஸத: ப்ரியாப்ரியஸம்ஸ்பர்ஶோ வாரயிதும் ஶக்ய: । தஸ்மாத்ஸம்ஸார்யேவாநந்த³மய ஆத்மேத்யேவம் ப்ராப்தே, இத³முச்யதே —
வ்யாக்யா
‘ஆநந்த³மயோ(அ)ப்⁴யாஸாத்’ । பர ஏவாத்மாநந்த³மயோ ப⁴விதுமர்ஹதி । குத: ? அப்⁴யாஸாத் । பரஸ்மிந்நேவ ஹ்யாத்மந்யாநந்த³ஶப்³தோ³ ப³ஹுக்ருத்வோ(அ)ப்⁴யஸ்யதே । ஆநந்த³மயம் ப்ரஸ்துத்ய ‘ரஸோ வை ஸ:’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி தஸ்யைவ ரஸத்வமுக்த்வா, உச்யதே — ‘ரஸꣳ ஹ்யேவாயம் லப்³த்⁴வா(அ)(அ)நந்தீ³ப⁴வதி । கோ ஹ்யேவாந்யாத்க: ப்ராண்யாத் । யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத் । ஏஷ ஹ்யேவாநந்த³யாதி’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) (தை. உ. 2 । 7 । 1)‘ஸைஷாநந்த³ஸ்ய மீமாꣳஸா ப⁴வதி’ (தை. உ. 2 । 8 । 1) ‘ஏதமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி’ (தை. உ. 2 । 8 । 5) ‘ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இதி; ‘ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) இதி ச । ஶ்ருத்யந்தரே ச ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 28) இதி ப்³ரஹ்மண்யேவாநந்த³ஶப்³தோ³ த்³ருஷ்ட: । ஏவமாநந்த³ஶப்³த³ஸ்ய ப³ஹுக்ருத்வோ ப்³ரஹ்மண்யப்⁴யாஸாதா³நந்த³மய ஆத்மா ப்³ரஹ்மேதி க³ம்யதே । யத்தூக்தமந்நமயாத்³யமுக்²யாத்மப்ரவாஹபதிதத்வாதா³நந்த³மயஸ்யாப்யமுக்²யத்வமிதி, நாஸௌ தோ³ஷ:, ஆநந்த³மயஸ்ய ஸர்வாந்தரத்வாத் । முக்²யமேவ ஹ்யாத்மாநமுபதி³தி³க்ஷு ஶாஸ்த்ரம் லோகபு³த்³தி⁴மநுஸரத் , அந்நமயம் ஶரீரமநாத்மாநமத்யந்தமூடா⁴நாமாத்மத்வேந ப்ரஸித்³த⁴மநூத்³ய மூஷாநிஷிக்தத்³ருததாம்ராதி³ப்ரதிமாவத்ததோ(அ)ந்தரம் ததோ(அ)ந்தரமித்யேவம் பூர்வேண பூர்வேண ஸமாநமுத்தரமுத்தரமநாத்மாநமாத்மேதி க்³ராஹயத் , ப்ரதிபத்திஸௌகர்யாபேக்ஷயா ஸர்வாந்தரம் முக்²யமாநந்த³மயமாத்மாநமுபதி³தே³ஶேதி ஶ்லிஷ்டதரம் । யதா²ருந்த⁴தீநித³ர்ஶநே ப³ஹ்வீஷ்வபி தாராஸ்வமுக்²யாஸ்வருந்த⁴தீஷு த³ர்ஶிதாஸு, யா அந்த்யா ப்ரத³ர்ஶ்யதே ஸா முக்²யைவாருந்த⁴தீ ப⁴வதி; ஏவமிஹாப்யாநந்த³மயஸ்ய ஸர்வாந்தரத்வாந்முக்²யமாத்மத்வம் । யத்து ப்³ரூஷே, ப்ரியாதீ³நாம் ஶிரஸ்த்வாதி³கல்பநாநுபபந்நா முக்²யஸ்யாத்மந இதி — அதீதாநந்தரோபாதி⁴ஜநிதா ஸா; ந ஸ்வாபா⁴விகீத்யதோ³ஷ: । ஶாரீரத்வமப்யாநந்த³மயஸ்யாந்நமயாதி³ஶரீரபரம்பரயா ப்ரத³ர்ஶ்யமாநத்வாத் । ந புந: ஸாக்ஷாதே³வ ஶாரீரத்வம் ஸம்ஸாரிவத் । தஸ்மாதா³நந்த³மய: பர ஏவாத்மா ॥ 12 ॥
வ்யாக்யா

விகாரஶப்³தா³ந்நேதி சேந்ந ப்ராசுர்யாத் ॥ 13 ॥

அத்ராஹ — நாநந்த³மய: பர ஆத்மா ப⁴விதுமர்ஹதி; கஸ்மாத் ? விகாரஶப்³தா³த் । ப்ரக்ருதவசநாத³யமந்ய: ஶப்³தோ³ விகாரவசந: ஸமதி⁴க³த: ‘ஆநந்த³மய:’ இதி, மயடோ விகாரார்த²த்வாத் । தஸ்மாத³ந்நமயாதி³ஶப்³த³வத்³விகாரவிஷய ஏவாநந்த³மயஶப்³த³ இதி சேத் , ந; ப்ராசுர்யார்தே²(அ)பி மயட: ஸ்மரணாத் । ‘தத்ப்ரக்ருதவசநே மயட்’ (பா. ஸூ. 5 । 4 । 2) இதி ஹி ப்ரசுரதாயாமபி மயட் ஸ்மர்யதே; யதா² ‘அந்நமயோ யஜ்ஞ:’ இத்யந்நப்ரசுர உச்யதே, ஏவமாநந்த³ப்ரசுரம் ப்³ரஹ்மாநந்த³மயமுச்யதே । ஆநந்த³ப்ரசுரத்வம் ச ப்³ரஹ்மணோ மநுஷ்யத்வாதா³ரப்⁴யோத்தரஸ்மிந்நுத்தரஸ்மிந்ஸ்தா²நே ஶதகு³ண ஆநந்த³ இத்யுக்த்வா ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்ய நிரதிஶயத்வாவதா⁴ரணாத் । தஸ்மாத்ப்ராசுர்யார்தே² மயட் ॥ 13 ॥

தத்³தே⁴துவ்யபதே³ஶாச்ச ॥ 14 ॥

இதஶ்ச ப்ராசுர்யார்தே² மயட்; யஸ்மாதா³நந்த³ஹேதுத்வம் ப்³ரஹ்மணோ வ்யபதி³ஶதி ஶ்ருதி: — ‘ஏஷ ஹ்யேவாநந்த³யாதி’ இதி — ஆநந்த³யதீத்யர்த²: । யோ ஹ்யந்யாநாநந்த³யதி ஸ ப்ரசுராநந்த³ இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி; யதா² லோகே யோ(அ)ந்யேஷாம் த⁴நிகத்வமாபாத³யதி ஸ ப்ரசுரத⁴ந இதி க³ம்யதே, தத்³வத் । தஸ்மாத்ப்ராசுர்யார்தே²(அ)பி மயட: ஸம்ப⁴வாதா³நந்த³மய: பர ஏவாத்மா ॥ 14 ॥

மாந்த்ரவர்ணிகமேவ ச கீ³யதே ॥ 15 ॥

இதஶ்சாநந்த³மய: பர ஏவாத்மா; யஸ்மாத் ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யுபக்ரம்ய, ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யஸ்மிந்மந்த்ரே யத் ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தவிஶேஷணைர்நிர்தா⁴ரிதம் , யஸ்மாதா³காஶாதி³க்ரமேண ஸ்தா²வரஜங்க³மாநி பூ⁴தாந்யஜாயந்த, யச்ச பூ⁴தாநி ஸ்ருஷ்ட்வா தாந்யநுப்ரவிஶ்ய கு³ஹாயாமவஸ்தி²தம் ஸர்வாந்தரம் , யஸ்ய விஜ்ஞாநாய ‘அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா’ ‘அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா’ இதி ப்ரக்ராந்தம் , தந்மாந்த்ரவர்ணிகமேவ ப்³ரஹ்மேஹ கீ³யதே — ‘அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மாநந்த³மய:’ (தை. உ. 2 । 5 । 1) இதி । மந்த்ரப்³ராஹ்மணயோஶ்சைகார்த²த்வம் யுக்தம் , அவிரோதா⁴த் । அந்யதா² ஹி ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதப்ரக்ரியே ஸ்யாதாம் । ந சாந்நமயாதி³ப்⁴ய இவாநந்த³மயாத³ந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மாபி⁴தீ⁴யதே । ஏதந்நிஷ்டை²வ ச ‘ஸைஷா பா⁴ர்க³வீ வாருணீ வித்³யா’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) — ‘ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) இதி । தஸ்மாதா³நந்த³மய: பர ஏவாத்மா ॥ 15 ॥
வ்யாக்யா

நேதரோ(அ)நுபபத்தே: ॥ 16 ॥

இதஶ்சாநந்த³மய: பர ஏவாத்மா, நேதர:; இதர ஈஶ்வராத³ந்ய: ஸம்ஸாரீ ஜீவ இத்யர்த²: । ந ஜீவ ஆநந்த³மயஶப்³தே³நாபி⁴தீ⁴யதே । கஸ்மாத் ? அநுபபத்தே: । ஆநந்த³மயம் ஹி ப்ரக்ருத்ய ஶ்ரூயதே — ‘ஸோ(அ)காமயத । ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி । ஸ தபோ(அ)தப்யத । ஸ தபஸ்தப்த்வா । இத³ꣳ ஸர்வமஸ்ருஜத । யதி³த³ம் கிஞ்ச’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி । தத்ர ப்ராக்ஶரீராத்³யுத்பத்தேரபி⁴த்⁴யாநம் , ஸ்ருஜ்யமாநாநாம் ச விகாராணாம் ஸ்ரஷ்டுரவ்யதிரேக:, ஸர்வவிகாரஸ்ருஷ்டிஶ்ச ந பரஸ்மாதா³த்மநோ(அ)ந்யத்ரோபபத்³யதே ॥ 16 ॥
வ்யாக்யா

பே⁴த³வ்யபதே³ஶாச்ச ॥ 17 ॥

இதஶ்ச நாநந்த³மய: ஸம்ஸாரீ; யஸ்மாதா³நந்த³மயாதி⁴காரே ‘ரஸோ வை ஸ: । ரஸꣳ ஹ்யேவாயம் லப்³த்⁴வா(அ)(அ)நந்தீ³ ப⁴வதி’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி ஜீவாநந்த³மயௌ பே⁴தே³ந வ்யபதி³ஶதி । ந ஹி லப்³தை⁴வ லப்³த⁴வ்யோ ப⁴வதி । கத²ம் தர்ஹி ‘ஆத்மாந்வேஷ்டவ்ய:’, ‘ஆத்மலாபா⁴ந்ந பரம் வித்³யதே’(ஆ.த⁴.ஸூ. 1.8.1.2) இதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீ, யாவதா ந லப்³தை⁴வ லப்³த⁴வ்யோ ப⁴வதீத்யுக்தம் ? பா³ட⁴ம் — ததா²ப்யாத்மநோ(அ)ப்ரச்யுதாத்மபா⁴வஸ்யைவ ஸதஸ்தத்த்வாநவபோ³த⁴நிமித்தோ மித்²யைவ தே³ஹாதி³ஷ்வநாத்மஸு ஆத்மத்வநிஶ்சயோ லௌகிகோ த்³ருஷ்ட: । தேந தே³ஹாதி³பூ⁴தஸ்யாத்மநோ(அ)பி ஆத்மா — அநந்விஷ்ட: ‘அந்வேஷ்டவ்ய:’, அலப்³த⁴: ‘லப்³த⁴வ்ய:’, அஶ்ருத: ‘ஶ்ரோதவ்ய:’, அமத: ‘மந்தவ்ய:’, அவிஜ்ஞாத: ‘விஜ்ஞாதவ்ய:’ — இத்யாதி³பே⁴த³வ்யபதே³ஶ உபபத்³யதே । ப்ரதிஷித்⁴யத ஏவ து பரமார்த²த: ஸர்வஜ்ஞாத்பரமேஶ்வராத³ந்யோ த்³ரஷ்டா ஶ்ரோதா வா ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இத்யாதி³நா । பரமேஶ்வரஸ்து அவித்³யாகல்பிதாச்சா²ரீராத்கர்துர்போ⁴க்து: விஜ்ஞாநாத்மாக்²யாத் அந்ய: । யதா² மாயாவிநஶ்சர்மக²ட்³க³த⁴ராத்ஸூத்ரேணாகாஶமதி⁴ரோஹத: ஸ ஏவ மாயாவீ பரமார்த²ரூபோ பூ⁴மிஷ்டோ²(அ)ந்ய: । யதா² வா க⁴டாகாஶாது³பாதி⁴பரிச்சி²ந்நாத³நுபாதி⁴பரிச்சி²ந்ந ஆகாஶோ(அ)ந்ய: । ஈத்³ருஶம் ச விஜ்ஞாநாத்மபரமாத்மபே⁴த³மாஶ்ரித்ய ‘நேதரோ(அ)நுபபத்தே:’, ‘பே⁴த³வ்யபதே³ஶாச்ச’ இத்யுக்தம் ॥17 ॥
வ்யாக்யா

காமாச்ச நாநுமாநாபேக்ஷா ॥ 18 ॥

ஆநந்த³மயாதி⁴காரே ச ‘ஸோ(அ)காமயத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி காமயித்ருத்வநிர்தே³ஶாத் நாநுமாநிகமபி ஸாங்க்²யபரிகல்பிதமசேதநம் ப்ரதா⁴நமாநந்த³மயத்வேந காரணத்வேந வா அபேக்ஷிதவ்யம் । ‘ஈக்ஷதேர்நாஶப்³த³ம்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 5) இதி நிராக்ருதமபி ப்ரதா⁴நம் பூர்வஸூத்ரோதா³ஹ்ருதாம் காமயித்ருத்வஶ்ருதிமாஶ்ரித்ய ப்ரஸங்கா³த்புநர்நிராக்ரியதே க³திஸாமாந்யப்ரபஞ்சநாய ॥ 18 ॥

அஸ்மிந்நஸ்ய ச தத்³யோக³ம் ஶாஸ்தி ॥ 19 ॥

இதஶ்ச ந ப்ரதா⁴நே ஜீவே வாநந்த³மயஶப்³த³:; யஸ்மாத³ஸ்மிந்நாநந்த³மயே ப்ரக்ருத ஆத்மநி, ப்ரதிபு³த்³த⁴ஸ்யாஸ்ய ஜீவஸ்ய, தத்³யோக³ம் ஶாஸ்தி — ததா³த்மநா யோக³ஸ்தத்³யோக³:, தத்³பா⁴வாபத்தி:, முக்திரித்யர்த²: — தத்³யோக³ம் ஶாஸ்தி ஶாஸ்த்ரம் — ‘யதா³ ஹ்யேவைஷ ஏதஸ்மிந்நத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே(அ)நிருக்தே(அ)நிலயநே(அ)ப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³தே । அத² ஸோ(அ)ப⁴யம் க³தோ ப⁴வதி । யதா³ ஹ்யேவைஷ ஏதஸ்மிந்நுத³ரமந்தரம் குருதே । அத² தஸ்ய ப⁴யம் ப⁴வதி’ (தை. உ. 2 । 7 । 1)இதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — யதை³தஸ்மிந்நாநந்த³மயே(அ)ல்பமப்யந்தரமதாதா³த்ம்யரூபம் பஶ்யதி, ததா³ ஸம்ஸாரப⁴யாந்ந நிவர்ததே । யதா³ த்வேதஸ்மிந்நாநந்த³மயே நிரந்தரம் தாதா³த்ம்யேந ப்ரதிதிஷ்ட²தி, ததா³ ஸம்ஸாரப⁴யாந்நிவர்தத இதி । தச்ச பரமாத்மபரிக்³ரஹே க⁴டதே, ந ப்ரதா⁴நபரிக்³ரஹே ஜீவபரிக்³ரஹே வா । தஸ்மாதா³நந்த³மய: பரமாத்மேதி ஸ்தி²தம் ॥ 19 ॥
இத³ம் த்விஹ வக்தவ்யம் — ‘ஸ வா ஏஷ புருஷோ(அ)ந்நரஸமய:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1)‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத³ந்நரஸமயாத³ந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா ப்ராணமய:’ (தை. உ. 2 । 2 । 1)தஸ்மாத் ‘அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா மநோமய:’ (தை. உ. 2 । 3 । 1)தஸ்மாத் ‘அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா விஜ்ஞாநமய:’ (தை. உ. 2 । 4 । 1) இதி ச விகாரார்தே² மயட்‍ப்ரவாஹே ஸதி, ஆநந்த³மய ஏவாகஸ்மாத³ர்த⁴ஜரதீயந்யாயேந கத²மிவ மயட: ப்ராசுர்யார்த²த்வம் ப்³ரஹ்மவிஷயத்வம் சாஶ்ரீயத இதி । மாந்த்ரவர்ணிகப்³ரஹ்மாதி⁴காராதி³தி சேத் , ந; அந்நமயாதீ³நாமபி தர்ஹி ப்³ரஹ்மத்வப்ரஸங்க³: । அத்ராஹ — யுக்தமந்நமயாதீ³நாமப்³ரஹ்மத்வம் , தஸ்மாத்தஸ்மாதா³ந்தரஸ்யாந்தரஸ்யாந்யஸ்யாந்யஸ்யாத்மந உச்யமாநத்வாத் । ஆநந்த³மயாத்து ந கஶ்சித³ந்ய ஆந்தர ஆத்மோச்யதே । தேநாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் , அந்யதா² ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதப்ரக்ரியாப்ரஸங்கா³தி³தி । அத்ரோச்யதே — யத்³யப்யந்நமயாதி³ப்⁴ய இவாநந்த³மயாத் ‘அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா’ இதி ந ஶ்ரூயதே, ததா²பி நாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம்; யத ஆநந்த³மயம் ப்ரக்ருத்ய ஶ்ரூயதே — ‘தஸ்ய ப்ரியமேவ ஶிர:, மோதோ³ த³க்ஷிண: பக்ஷ:, ப்ரமோத³ உத்தர: பக்ஷ:, ஆநந்த³ ஆத்மா, ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ (தை. உ. 2 । 5 । 1) இதி । தத்ர யத்³ப்³ரஹ்ம மந்த்ரவர்ணே ப்ரக்ருதம் ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி, ததி³ஹ ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யுச்யதே । தத்³விஜிஜ்ஞாபயிஷயைவாந்நமயாத³ய ஆநந்த³மயபர்யந்தா: பஞ்ச கோஶா: கல்ப்யந்தே । தத்ர குத: ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதப்ரக்ரியாப்ரஸங்க³: । நந்வாநந்த³மயஸ்யாவயவத்வேந ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யுச்யதே, அந்நமயாதீ³நாமிவ ‘இத³ம் புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யாதி³ । தத்ர கத²ம் ப்³ரஹ்மண: ஸ்வப்ரதா⁴நத்வம் ஶக்யம் விஜ்ஞாதும் ? ப்ரக்ருதத்வாதி³தி ப்³ரூம: । நந்வாநந்த³மயாவயவத்வேநாபி ப்³ரஹ்மணி விஜ்ஞாயமாநே ந ப்ரக்ருதத்வம் ஹீயதே, ஆநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வாதி³தி । அத்ரோச்யதே — ததா² ஸதி ததே³வ ப்³ரஹ்ம ஆநந்த³மய ஆத்மா அவயவீ, ததே³வ ச ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² அவயவ இத்யஸாமஞ்ஜஸ்யம் ஸ்யாத் । அந்யதரபரிக்³ரஹே து யுக்தம் ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யத்ரைவ ப்³ரஹ்மநிர்தே³ஶ ஆஶ்ரயிதும் , ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸம்யோகா³த்। நாநந்த³மயவாக்யே, ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸம்யோகா³பா⁴வாதி³தி । அபி ச ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டே²த்யுக்த்வேத³முச்யதே — ‘தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி । அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி । அஸத்³ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேத் । அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி சேத்³வேத³ । ஸந்தமேநம் ததோ விது³:’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி । அஸ்மிம்ஶ்ச ஶ்லோகே(அ)நநுக்ருஷ்யாநந்த³மயம் ப்³ரஹ்மண ஏவ பா⁴வாபா⁴வவேத³நயோர்கு³ணதோ³ஷாபி⁴தா⁴நாத்³க³ம்யதே — ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யத்ர ப்³ரஹ்மண ஏவ ஸ்வப்ரதா⁴நத்வமிதி । ந சாநந்த³மயஸ்யாத்மநோ பா⁴வாபா⁴வஶங்கா யுக்தா, ப்ரியமோதா³தி³விஶிஷ்டஸ்யாநந்த³மயஸ்ய ஸர்வலோகப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । கத²ம் புந: ஸ்வப்ரதா⁴நம் ஸத்³ப்³ரஹ்ம ஆநந்த³மயஸ்ய புச்ச²த்வேந நிர்தி³ஶ்யதே — ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இதி ? நைஷ தோ³ஷ: । புச்ச²வத்புச்ச²ம் , ப்ரதிஷ்டா² பராயணமேகநீட³ம் லௌகிகஸ்யாநந்த³ஜாதஸ்ய ப்³ரஹ்மாநந்த³: இத்யேதத³நேந விவக்ஷ்யதே, நாவயவத்வம்; ‘ஏதஸ்யைவாநந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 32) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । அபி சாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வே ப்ரியாத்³யவயவத்வேந ஸவிஶேஷம் ப்³ரஹ்மாப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । நிர்விஶேஷம் து ப்³ரஹ்ம வாக்யஶேஷே ஶ்ரூயதே, வாங்மநஸயோரகோ³சரத்வாபி⁴தா⁴நாத் — ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே । அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ । ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந் । ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இதி । அபி சாநந்த³ப்ரசுர இத்யுக்தே து³:கா²ஸ்தித்வமபி க³ம்யதே; ப்ராசுர்யஸ்ய லோகே ப்ரதியோக்³யல்பத்வாபேக்ஷத்வாத் । ததா² ச ஸதி ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி, நாந்யச்ச்²ருணோதி, நாந்யத்³விஜாநாதி, ஸ பூ⁴மா’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இதி பூ⁴ம்நி ப்³ரஹ்மணி தத்³வ்யதிரிக்தாபா⁴வஶ்ருதிருபருத்⁴யேத । ப்ரதிஶரீரம் ச ப்ரியாதி³பே⁴தா³தா³நந்த³மயஸ்யாபி பி⁴ந்நத்வம் । ப்³ரஹ்ம து ந ப்ரதிஶரீரம் பி⁴த்³யதே, ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாநந்த்யஶ்ருதே: ‘ஏகோ தே³வ: ஸர்வபூ⁴தேஷு கூ³ட⁴: ஸர்வவ்யாபீ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா’ (ஶ்வே. உ. 6 । 11) இதி ச ஶ்ருத்யந்தராத் । ந சாநந்த³மயஸ்யாப்⁴யாஸ: ஶ்ரூயதே । ப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரமேவ ஹி ஸர்வத்ராப்⁴யஸ்யதே — ‘ரஸோ வை ஸ: । ரஸꣳ ஹ்யேவாயம் லப்³த்⁴வாநந்தீ³ ப⁴வதி । கோ ஹ்யேவாந்யாத்க: ப்ராண்யாத் । யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) (தை. உ. 2 । 7 । 1)‘ஸைஷாநந்த³ஸ்ய மீமாꣳஸா ப⁴வதி’ (தை. உ. 2 । 8 । 1)‘ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சநேதி’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) ‘ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) இதி ச । யதி³ சாநந்த³மயஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வம் நிஶ்சிதம் ப⁴வேத் , தத உத்தரேஷ்வாநந்த³மாத்ரப்ரயோகே³ஷ்வப்யாநந்த³மயாப்⁴யாஸ: கல்ப்யேத । ந த்வாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வமஸ்தி, ப்ரியஶிரஸ்த்வாதி³பி⁴ர்ஹேதுபி⁴ரித்யவோசாம । தஸ்மாச்ச்²ருத்யந்தரே ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 28) இத்யாநந்த³ப்ராதிபதி³கஸ்ய ப்³ரஹ்மணி ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் , ‘யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி ப்³ரஹ்மவிஷய: ப்ரயோகோ³ ந த்வாநந்த³மயாப்⁴யாஸ இத்யவக³ந்தவ்யம் । யஸ்த்வயம் மயட³ந்தஸ்யைவாநந்த³மயஶப்³த³ஸ்யாப்⁴யாஸ: ‘ஏதமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி’ (தை. உ. 2 । 8 । 5) இதி, ந தஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வமஸ்தி । விகாராத்மநாமேவாந்நமயாதீ³நாமநாத்மநாமுபஸங்க்ரமிதவ்யாநாம் ப்ரவாஹே படி²தத்வாத் । நந்வாநந்த³மயஸ்யோபஸங்க்ரமிதவ்யஸ்யாந்நமயாதி³வத³ப்³ரஹ்மத்வே ஸதி நைவ விது³ஷோ ப்³ரஹ்மப்ராப்தி: ப²லம் நிர்தி³ஷ்டம் ப⁴வேத் । நைஷ தோ³ஷ:, ஆநந்த³மயோபஸங்க்ரமணநிர்தே³ஶேநைவ விது³ஷ: புச்ச²ப்ரதிஷ்டா²பூ⁴தப்³ரஹ்மப்ராப்தே: ப²லஸ்ய நிர்தி³ஷ்டத்வாத் , ‘தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி’ ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ இத்யாதி³நா ச ப்ரபஞ்ச்யமாநத்வாத் । யா த்வாநந்த³மயஸந்நிதா⁴நே ‘ஸோ(அ)காமயத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதீயம் ஶ்ருதிருதா³ஹ்ருதா, ஸா ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யநேந ஸந்நிஹிததரேண ப்³ரஹ்மணா ஸம்ப³த்⁴யமாநா நாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மதாம் ப்ரதிபோ³த⁴யதி । தத³பேக்ஷத்வாச்சோத்தரஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய ‘ரஸோ வை ஸ:’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இத்யாதே³ர்நாநந்த³மயவிஷயதா । நநு ‘ஸோ(அ)காமயத’ இதி ப்³ரஹ்மணி பும்லிங்க³நிர்தே³ஶோ நோபபத்³யதே । நாயம் தோ³ஷ:, ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ இத்யத்ர பும்லிங்கே³நாப்யாத்மஶப்³தே³ந ப்³ரஹ்மண: ப்ரக்ருதத்வாத் । யா து பா⁴ர்க³வீ வாருணீ வித்³யா — ‘ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) இதி, தஸ்யாம் மயட³ஶ்ரவணாத்ப்ரியஶிரஸ்த்வாத்³யஶ்ரவணாச்ச யுக்தமாநந்த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் । தஸ்மாத³ணுமாத்ரமபி விஶேஷமநாஶ்ரித்ய ந ஸ்வத ஏவ ப்ரியஶிரஸ்த்வாதி³ ப்³ரஹ்மண உபபத்³யதே । ந சேஹ ஸவிஶேஷம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் , வாங்மநஸகோ³சராதிக்ரமஶ்ருதே: । தஸ்மாத³ந்நமயாதி³ஷ்விவாநந்த³மயே(அ)பி விகாரார்த² ஏவ மயட் விஜ்ஞேய:, ந ப்ராசுர்யார்த²: ॥
வ்யாக்யா
ஸூத்ராணி த்வேவம் வ்யாக்²யேயாநி — ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யத்ர கிமாநந்த³மயாவயவத்வேந ப்³ரஹ்ம விவக்ஷ்யதே, உத ஸ்வப்ரதா⁴நத்வேநேதி । புச்ச²ஶப்³தா³த³வயவத்வேநேதி ப்ராப்தே, உச்யதே — ஆநந்த³மயோ(அ)ப்⁴யாஸாத் — ஆநந்த³மய ஆத்மா இத்யத்ர ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இதி ஸ்வப்ரதா⁴நமேவ ப்³ரஹ்மோபதி³ஶ்யதே; அப்⁴யாஸாத் ‘அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி’ இத்யஸ்மிந்நிக³மநஶ்லோகே ப்³ரஹ்மண ஏவ கேவலஸ்யாப்⁴யஸ்யமாநத்வாத் । விகாரஶப்³தா³ந்நேதி சேந்ந ப்ராசுர்யாத் — விகாரஶப்³தே³நாவயவஶப்³தோ³(அ)பி⁴ப்ரேத:; புச்ச²மித்யவயவஶப்³தா³ந்ந ஸ்வப்ரதா⁴நத்வம் ப்³ரஹ்மண இதி யது³க்தம் , தஸ்ய பரிஹாரோ வக்தவ்ய:; அத்ரோச்யதே — நாயம் தோ³ஷ:, ப்ராசுர்யாத³ப்யவயவஶப்³தோ³பபத்தே:; ப்ராசுர்யம் ப்ராயாபத்தி:, அவயவப்ராயே வசநமித்யர்த²:; அந்நமயாதீ³நாம் ஹி ஶிரஆதி³ஷு புச்சா²ந்தேஷ்வவயவேஷூக்தேஷ்வாநந்த³மயஸ்யாபி ஶிரஆதீ³ந்யவயவாந்தராண்யுக்த்வா அவயவப்ராயாபத்த்யா ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யாஹ, நாவயவவிவக்ஷயா; யத்காரணம் ‘அப்⁴யாஸாத்’ இதி ஸ்வப்ரதா⁴நத்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸமர்தி²தம் । தத்³தே⁴துவ்யபதே³ஶாச்ச — ஸர்வஸ்ய ஹி விகாரஜாதஸ்ய ஸாநந்த³மயஸ்ய காரணத்வேந ப்³ரஹ்ம வ்யபதி³ஶ்யதே — ‘இத³ꣳ ஸர்வமஸ்ருஜத, யதி³த³ம் கிஞ்ச’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி । ந ச காரணம் ஸத்³ப்³ரஹ்ம ஸ்வவிகாரஸ்யாநந்த³மயஸ்ய முக்²யயா வ்ருத்த்யாவயவ உபபத்³யதே । அபராண்யபி ஸூத்ராணி யதா²ஸம்ப⁴வம் புச்ச²வாக்யநிர்தி³ஷ்டஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண உபபாத³காநி த்³ரஷ்டவ்யாநி ॥12 – 19 ॥
வ்யாக்யா

அந்தரதி⁴கரணம்

அந்தஸ்தத்³த⁴ர்மோபதே³ஶாத் ॥ 20 ॥

இத³மாம்நாயதே — ‘அத² ய ஏஷோ(அ)ந்தராதி³த்யே ஹிரண்மய: புருஷோ த்³ருஶ்யதே ஹிரண்யஶ்மஶ்ருர்ஹிரண்யகேஶ ஆ ப்ரணகா²த்ஸர்வ ஏவ ஸுவர்ண:’ (சா². உ. 1 । 6 । 6),‘தஸ்ய யதா² கப்யாஸம் புண்ட³ரீகமேவமக்ஷிணீ தஸ்யோதி³தி நாம ஸ ஏஷ ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴ய உதி³த உதே³தி ஹ வை ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴யோ ய ஏவம் வேத³’ (சா². உ. 1 । 6 । 7)‘... இத்யதி⁴தை³வதம்’ (சா². உ. 1 । 6 । 8) ‘அதா²த்⁴யாத்மம் ...’ (சா². உ. 1 । 7 । 1) ‘அத² ய ஏஷோ(அ)ந்தரக்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ (சா². உ. 1 । 7 । 5) இத்யாதி³ । தத்ர ஸம்ஶய: — கிம் வித்³யாகர்மாதிஶயவஶாத்ப்ராப்தோத்கர்ஷ: கஶ்சித்ஸம்ஸாரீ ஸூர்யமண்ட³லே சக்ஷுஷி சோபாஸ்யத்வேந ஶ்ரூயதே, கிம் வா நித்யஸித்³த⁴: பரமேஶ்வர இதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ஸம்ஸாரீதி । குத: ? ரூபவத்த்வஶ்ரவணாத் । ஆதி³த்யபுருஷே தாவத் ‘ஹிரண்யஶ்மஶ்ரு:’ இத்யாதி³ ரூபமுதா³ஹ்ருதம் । அக்ஷிபுருஷே(அ)பி ததே³வாதிதே³ஶேந ப்ராப்யதே ‘தஸ்யைதஸ்ய ததே³வ ரூபம் யத³முஷ்ய ரூபம்’ இதி । ந ச பரமேஶ்வரஸ்ய ரூபவத்த்வம் யுக்தம் , ‘அஶப்³த³மஸ்பர்ஶமரூபமவ்யயம்’ (க. உ. 1 । 3 । 15) இதி ஶ்ருதே:; ஆதா⁴ரஶ்ரவணாச்ச — ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தராதி³த்யே ய ஏஷோ(அ)ந்தரக்ஷிணி’ இதி । ந ஹ்யநாதா⁴ரஸ்ய ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்ட²ஸ்ய ஸர்வவ்யாபிந: பரமேஶ்வரஸ்யாதா⁴ர உபதி³ஶ்யேத । ‘ஸ ப⁴க³வ: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி ஸ்வே மஹிம்நி’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இதி ‘ஆகாஶவத்ஸர்வக³தஶ்ச நித்ய:’ (ஶத. ப்³ரா. 10 । 6 । 3 । 2) இதி ச ஶ்ருதீ ப⁴வத: । ஐஶ்வர்யமர்யாதா³ஶ்ருதேஶ்ச — ‘ஸ ஏஷ யே சாமுஷ்மாத்பராஞ்சோ லோகாஸ்தேஷாம் சேஷ்டே தே³வகாமாநாம் ச’ (சா². உ. 1 । 6 । 8) இத்யாதி³த்யபுருஷஸ்ய ஐஶ்வர்யமர்யாதா³ । ‘ஸ ஏஷ யே சைதஸ்மாத³ர்வாஞ்சோ லோகாஸ்தேஷாம் சேஷ்டே மநுஷ்யகாமாநாம் ச’ (சா². உ. 1 । 7 । 6) இத்யக்ஷிபுருஷஸ்ய । ந ச பரமேஶ்வரஸ்ய மர்யாதா³வதை³ஶ்வர்யம் யுக்தம்; ‘ஏஷ ஸர்வேஶ்வர ஏஷ பூ⁴தாதி⁴பதிரேஷ பூ⁴தபால ஏஷ ஸேதுர்வித⁴ரண ஏஷாம் லோகாநாமஸம்பே⁴தா³ய’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யவிஶேஷஶ்ருதே: । தஸ்மாந்நாக்ஷ்யாதி³த்யயோரந்த: பரமேஶ்வர இத்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
அந்தஸ்தத்³த⁴ர்மோபதே³ஶாத் இதி । ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தராதி³த்யே’, ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தரக்ஷிணி’ இதி ச ஶ்ரூயமாண: புருஷ: பரமேஶ்வர ஏவ, ந ஸம்ஸாரீ । குத: ? தத்³த⁴ர்மோபதே³ஶாத் । தஸ்ய ஹி பரமேஶ்வரஸ்ய த⁴ர்மா இஹோபதி³ஷ்டா: । தத்³யதா² — ‘தஸ்யோதி³தி நாம’ இதி ஶ்ராவயித்வா அஸ்யாதி³த்யபுருஷஸ்ய நாம ‘ஸ ஏஷ ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴ய உதி³த:’ இதி ஸர்வபாப்மாபக³மேந நிர்வக்தி । ததே³வ ச க்ருதநிர்வசநம் நாமாக்ஷிபுருஷஸ்யாப்யதிதி³ஶதி — ‘யந்நாம தந்நாம’ இதி । ஸர்வபாப்மாபக³மஶ்ச பரமாத்மந ஏவ ஶ்ரூயதே — ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யாதௌ³ । ததா² சாக்ஷுஷே புருஷே ‘ஸைவ ருக் தத்ஸாம தது³க்த²ம் தத்³யஜுஸ்தத்³ப்³ரஹ்ம’ இதி ருக்ஸாமாத்³யாத்மகதாம் நிர்தா⁴ரயதி । ஸா ச பரமேஶ்வரஸ்யோபபத்³யதே, ஸர்வகாரணத்வாத்ஸர்வாத்மகத்வோபபத்தே: । ப்ருதி²வ்யக்³ந்யாத்³யாத்மகே சாதி⁴தை³வதம்ருக்ஸாமே, வாக்ப்ராணாத்³யாத்மகே சாத்⁴யாத்மமநுக்ரம்யாஹ — ‘தஸ்யர்க்ச ஸாம ச கே³ஷ்ணௌ’ இத்யதி⁴தை³வதம் । ததா²த்⁴யாத்மமபி — ‘யாவமுஷ்ய கே³ஷ்ணௌ தௌ கே³ஷ்ணௌ’ இதி । தச்ச ஸர்வாத்மகத்வே ஸத்யேவோபபத்³யதே । ‘தத்³ய இமே வீணாயாம் கா³யந்த்யேதம் தே கா³யந்தி தஸ்மாத்தே த⁴நஸநய:’ (சா². உ. 1 । 7 । 6) இதி ச லௌகிகேஷ்வபி கா³நேஷ்வஸ்யைவ கீ³யமாநத்வம் த³ர்ஶயதி । தச்ச பரமேஶ்வரபரிக்³ரஹ ஏவ க⁴டதே — ‘யத்³யத்³விபூ⁴திமத்ஸத்த்வம் ஶ்ரீமதூ³ர்ஜிதமேவ வா । தத்ததே³வாவக³ச்ச² த்வம் மம தேஜோம்ஶஸம்ப⁴வம்’ (ப⁴. கீ³. 10 । 41) இதி ப⁴க³வத்³கீ³தாத³ர்ஶநாத் । லோககாமேஶித்ருத்வமபி நிரங்குஶம் ஶ்ரூயமாணம் பரமேஶ்வரம் க³மயதி । யத்தூக்தம் ஹிரண்யஶ்மஶ்ருத்வாதி³ரூபவத்த்வஶ்ரவணம் பரமேஶ்வரே நோபபத்³யத இதி, அத்ர ப்³ரூம: — ஸ்யாத்பரமேஶ்வரஸ்யாபீச்சா²வஶாந்மாயாமயம் ரூபம் ஸாத⁴காநுக்³ரஹார்த²ம் , ‘மாயா ஹ்யேஷா மயா ஸ்ருஷ்டா யந்மாம் பஶ்யஸி நாரத³ ।’(ம॰பா⁴॰ 12-339-45) ‘ஸர்வபூ⁴தகு³ணைர்யுக்தம் மைவம் மாம் ஜ்ஞாதுமர்ஹஸி’(ம॰பா⁴॰ 12-339-46) இதி ஸ்மரணாத் । அபி ச, யத்ர து நிரஸ்தஸர்வவிஶேஷம் பாரமேஶ்வரம் ரூபமுபதி³ஶ்யதே, ப⁴வதி தத்ர ஶாஸ்த்ரம் ‘அஶப்³த³மஸ்பர்ஶமரூபமவ்யயம்’ (க. உ. 1 । 3 । 15) இத்யாதி³ । ஸர்வகாரணத்வாத்து விகாரத⁴ர்மைரபி கைஶ்சித்³விஶிஷ்ட: பரமேஶ்வர உபாஸ்யத்வேந நிர்தி³ஶ்யதே — ‘ஸர்வகர்மா ஸர்வகாம: ஸர்வக³ந்த⁴: ஸர்வரஸ:’ (சா². உ. 3 । 14 । 2) இத்யாதி³நா । ததா² ஹிரண்யஶ்மஶ்ருத்வாதி³நிர்தே³ஶோ(அ)பி ப⁴விஷ்யதி । யத³ப்யாதா⁴ரஶ்ரவணாந்ந பரமேஶ்வர இதி, அத்ரோச்யதே — ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்ட²ஸ்யாப்யாதா⁴ரவிஶேஷோபதே³ஶ உபாஸநார்தோ² ப⁴விஷ்யதி । ஸர்வக³தத்வாத்³ப்³ரஹ்மணோ வ்யோமவத்ஸர்வாந்தரத்வோபபத்தே: । ஐஶ்வர்யமர்யாதா³ஶ்ரவணமப்யத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வதவிபா⁴கா³பேக்ஷமுபாஸநார்த²மேவ । தஸ்மாத்பரமேஶ்வர ஏவாக்ஷ்யாதி³த்யயோரந்தருபதி³ஶ்யதே ॥ 20 ॥
வ்யாக்யா

பே⁴த³வ்யபதே³ஶாச்சாந்ய: ॥ 21 ॥

அஸ்தி சாதி³த்யாதி³ஶரீராபி⁴மாநிப்⁴யோ ஜீவேப்⁴யோ(அ)ந்ய ஈஶ்வரோ(அ)ந்தர்யாமீ — ‘ய ஆதி³த்யே திஷ்ட²ந்நாதி³த்யாத³ந்தரோ யமாதி³த்யோ ந வேத³ யஸ்யாதி³த்ய: ஶரீரம் ய ஆதி³த்யமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 9) இதி ஶ்ருத்யந்தரே பே⁴த³வ்யபதே³ஶாத் । தத்ர ஹி ‘ஆதி³த்யாத³ந்தரோ யமாதி³த்யோ ந வேத³’ இதி வேதி³துராதி³த்யாத்³விஜ்ஞாநாத்மநோ(அ)ந்யோ(அ)ந்தர்யாமீ ஸ்பஷ்டம் நிர்தி³ஶ்யதே । ஸ ஏவேஹாப்யந்தராதி³த்யே புருஷோ ப⁴விதுமர்ஹதி, ஶ்ருதிஸாமாந்யாத் । தஸ்மாத்பரமேஶ்வர ஏவேஹோபதி³ஶ்யத இதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 21 ॥

ஆகாஶாதி⁴கரணம்

ஆகாஶஸ்தல்லிங்கா³த் ॥ 22 ॥

இத³மாமநந்தி ‘அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³திரித்யாகாஶ இதி ஹோவாச ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்த ஆகாஶம் ப்ரத்யஸ்தம் யந்த்யாகாஶோ ஹ்யேவைப்⁴யோ ஜ்யாயாநாகாஶ: பராயணம்’ (சா². உ. 1 । 9 । 1) இதி । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமாகாஶஶப்³தே³ந பரம் ப்³ரஹ்மாபி⁴தீ⁴யதே, உத பூ⁴தாகாஶமிதி । குத: ஸம்ஶய: ? உப⁴யத்ர ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । பூ⁴தவிஶேஷே தாவத்ஸுப்ரஸித்³தோ⁴ லோகவேத³யோராகாஶஶப்³த³: । ப்³ரஹ்மண்யபி க்வசித்ப்ரயுஜ்யமாநோ த்³ருஶ்யதே, யத்ர வாக்யஶேஷவஶாத³ஸாதா⁴ரணகு³ணஶ்ரவணாத்³வா நிர்தா⁴ரிதம் ப்³ரஹ்ம ப⁴வதி — யதா² ‘யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி, ‘ஆகாஶோ வை நாம நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா தே யத³ந்தரா தத்³ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி சைவமாதௌ³ । அத: ஸம்ஶய: । கிம் புநரத்ர யுக்தம் ? பூ⁴தாகாஶமிதி । குத: ? தத்³தி⁴ ப்ரஸித்³த⁴தரேண ப்ரயோகே³ண ஶீக்⁴ரம் பு³த்³தி⁴மாரோஹதி । ந சாயமாகாஶஶப்³த³ உப⁴யோ: ஸாதா⁴ரண: ஶக்யோ விஜ்ஞாதும் , அநேகார்த²த்வப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மணி கௌ³ண ஆகாஶஶப்³தோ³ ப⁴விதுமர்ஹதி । விபு⁴த்வாதி³பி⁴ர்ஹி ப³ஹுபி⁴ர்த⁴ர்மை: ஸத்³ருஶமாகாஶேந ப்³ரஹ்ம ப⁴வதி । ந ச முக்²யஸம்ப⁴வே கௌ³ணோ(அ)ர்தோ² க்³ரஹணமர்ஹதி । ஸம்ப⁴வதி சேஹ முக்²யஸ்யைவாகாஶஸ்ய க்³ரஹணம் । நநு பூ⁴தாகாஶபரிக்³ரஹே வாக்யஶேஷோ நோபபத்³யதே — ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே’ இத்யாதி³: நைஷ தோ³ஷ:, பூ⁴தாகாஶஸ்யாபி வாய்வாதி³க்ரமேண காரணத்வோபபத்தே: । விஜ்ஞாயதே ஹி — ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த ஆகாஶாத்³வாயுர்வாயோரக்³நி:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³ । ஜ்யாயஸ்த்வபராயணத்வே அபி பூ⁴தாந்தராபேக்ஷயோபபத்³யேதே பூ⁴தாகாஶஸ்யாபி । தஸ்மாதா³காஶஶப்³தே³ந பூ⁴தாகாஶஸ்ய க்³ரஹணமித்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
‘ஆகாஶஸ்தல்லிங்கா³த்’ । ஆகாஶஶப்³தே³நேஹ ப்³ரஹ்மணோ க்³ரஹணம் யுக்தம் । குத: ? தல்லிங்கா³த் । பரஸ்ய ஹி ப்³ரஹ்மண இத³ம் லிங்க³ம் — ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே’ இதி । பரஸ்மாத்³தி⁴ ப்³ரஹ்மணோ பூ⁴தாநாமுத்பத்திரிதி வேதா³ந்தேஷு மர்யாதா³ । நநு பூ⁴தாகாஶஸ்யாபி வாய்வாதி³க்ரமேண காரணத்வம் த³ர்ஶிதம் । ஸத்யம் த³ர்ஶிதம் । ததா²பி மூலகாரணஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)பரிக்³ரஹாத் , ஆகாஶாதே³வேத்யவதா⁴ரணம் ஸர்வாணீதி ச பூ⁴தவிஶேஷணம் நாநுகூலம் ஸ்யாத் । ததா² ‘ஆகாஶம் ப்ரத்யஸ்தம் யந்தி’ இதி ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் , ‘ஆகாஶோ ஹ்யேவைப்⁴யோ ஜ்யாயாநாகாஶ: பராயணம்’ இதி ச ஜ்யாயஸ்த்வபராயணத்வே । ஜ்யாயஸ்த்வம் ஹ்யநாபேக்ஷிகம் பரமாத்மந்யேவைகஸ்மிந்நாம்நாதம் — ‘ஜ்யாயாந்ப்ருதி²வ்யா ஜ்யாயாநந்தரிக்ஷாஜ்ஜ்யாயாந்தி³வோ ஜ்யாயாநேப்⁴யோ லோகேப்⁴ய:’ (சா². உ. 3 । 14 । 3) இதி । ததா² பராயணத்வமபி பரமகாரணத்வாத்பரமாத்மந்யேவ உபபந்நதரம்  । ஶ்ருதிஶ்ச — ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம ராதிர்தா³து: பராயணம்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 28) இதி । அபி சாந்தவத்த்வதோ³ஷேண ஶாலாவத்யஸ்ய பக்ஷம் நிந்தி³த்வா, அநந்தம் கிஞ்சித்³வக்துகாமேந ஜைவலிநாகாஶ: பரிக்³ருஹீத: । தம் சாகாஶமுத்³கீ³தே² ஸம்பாத்³யோபஸம்ஹரதி — ‘ஸ ஏஷ பரோவரீயாநுத்³கீ³த²: ஸ ஏஷோ(அ)நந்த:’ (சா². உ. 1 । 9 । 2) இதி । தச்சாநந்த்யம் ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் । யத்புநருக்தம் பூ⁴தாகாஶம் ப்ரஸித்³தி⁴ப³லேந ப்ரத²மதரம் ப்ரதீயத இதி, அத்ர ப்³ரூம: — ப்ரத²மதரம் ப்ரதீதமபி ஸத்³வாக்யஶேஷக³தாந்ப்³ரஹ்மகு³ணாந்த்³ருஷ்ட்வா ந பரிக்³ருஹ்யதே । த³ர்ஶிதஶ்ச ப்³ரஹ்மண்யப்யாகாஶஶப்³த³: ‘ஆகாஶோ வை நாம நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இத்யாதௌ³ । ததா²காஶபர்யாயவாசிநாமபி ப்³ரஹ்மணி ப்ரயோகோ³ த்³ருஶ்யதே — ‘ருசோ அக்ஷரே பரமே வ்யோமந் யஸ்மிந்தே³வா அதி⁴ விஶ்வே நிஷேது³:’ (ரு. ஸம். 1 । 164 । 39) ‘ஸைஷா பா⁴ர்க³வீ வாருணீ வித்³யா பரமே வ்யோமந்ப்ரதிஷ்டி²தா’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) ‘ௐ கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 4 । 10 । 4) ‘க²ம் புராணம்’ (ப்³ரு. உ. 5 । 1 । 1) இதி சைவமாதௌ³ । வாக்யோபக்ரமே(அ)பி வர்தமாநஸ்யாகாஶஶப்³த³ஸ்ய வாக்யஶேஷவஶாத்³யுக்தா ப்³ரஹ்மவிஷயத்வாவதா⁴ரணா । ‘அக்³நிரதீ⁴தே(அ)நுவாகம்’ இதி ஹி வாக்யோபக்ரமக³தோ(அ)ப்யக்³நிஶப்³தோ³ மாணவகவிஷயோ த்³ருஶ்யதே । தஸ்மாதா³காஶஶப்³த³ம் ப்³ரஹ்மேதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 22 ॥
வ்யாக்யா

ப்ராணாதி⁴கரணம்

அத ஏவ ப்ராண: ॥ 23 ॥

உத்³கீ³தே² — ‘ப்ரஸ்தோதர்யா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா’ இத்யுபக்ரம்ய ஶ்ரூயதே — ‘கதமா ஸா தே³வதேதி’ (சா². உ. 1 । 11 । 4), ‘ப்ராண இதி ஹோவாச, ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநி ப்ராணமேவாபி⁴ஸம்விஶந்தி, ப்ராணமப்⁴யுஜ்ஜிஹதே, ஸைஷா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா’ (சா². உ. 1 । 11 । 5) இதி । தத்ர ஸம்ஶயநிர்ணயௌ பூர்வவதே³வ த்³ரஷ்டவ்யௌ । ‘ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி ஸோம்ய மந:’ (சா². உ. 6 । 8 । 2) ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 18) இதி சைவமாதௌ³ ப்³ரஹ்மவிஷய: ப்ராணஶப்³தோ³ த்³ருஶ்யதே । வாயுவிகாரே து ப்ரஸித்³த⁴தரோ லோகவேத³யோ: । அத இஹ ப்ராணஶப்³தே³ந கதரஸ்யோபாதா³நம் யுக்தமிதி ப⁴வதி ஸம்ஶய: । கிம் புநரத்ர யுக்தம் ? வாயுவிகாரஸ்ய பஞ்சவ்ருத்தே: ப்ராணஸ்யோபாதா³நம் யுக்தம் । தத்ர ஹி ப்ரஸித்³த⁴தர: ப்ராணஶப்³த³ இத்யவோசாம । நநு பூர்வவதி³ஹாபி தல்லிங்கா³த்³ப்³ரஹ்மண ஏவ க்³ரஹணம் யுக்தம் । இஹாபி வாக்யஶேஷே பூ⁴தாநாம் ஸம்வேஶநோத்³க³மநம் பாரமேஶ்வரம் கர்ம ப்ரதீயதே । ந, முக்²யே(அ)பி ப்ராணே பூ⁴தஸம்வேஶநோத்³க³மநஸ்ய த³ர்ஶநாத் । ஏவம் ஹ்யாம்நாயதே — ‘யதா³ வை புருஷ: ஸ்வபிதி ப்ராணம் தர்ஹி வாக³ப்யேதி ப்ராணம் சக்ஷு: ப்ராணம் ஶ்ரோத்ரம் ப்ராணம் மந:, ஸ யதா³ ப்ரபு³த்⁴யதே ப்ராணாதே³வாதி⁴ புநர்ஜாயந்தே’ (ஶ. ப்³ரா. 10 । 3 । 3 । 6) இதி । ப்ரத்யக்ஷம் சைதத் — ஸ்வாபகாலே ப்ராணவ்ருத்தாவபரிலுப்யமாநாயாமிந்த்³ரியவ்ருத்தய: பரிலுப்யந்தே, ப்ரபோ³த⁴காலே ச ப்ராது³ர்ப⁴வந்தீதி । இந்த்³ரியஸாரத்வாச்ச பூ⁴தாநாமவிருத்³தோ⁴ முக்²யே ப்ராணே(அ)பி பூ⁴தஸம்வேஶநோத்³க³மநவாதீ³ வாக்யஶேஷ: । அபி சாதி³த்யோ(அ)ந்நம் சோத்³கீ³த²ப்ரதிஹாரயோர்தே³வதே ப்ரஸ்தாவதே³வதாயா: ப்ராணஸ்யாநந்தரம் நிர்தி³ஶ்யேதே । ந ச தயோர்ப்³ரஹ்மத்வமஸ்தி । தத்ஸாமாந்யாச்ச ப்ராணஸ்யாபி ந ப்³ரஹ்மத்வமித்யேவம் ப்ராப்தே ஸூத்ரகார ஆஹ —
வ்யாக்யா
‘அத ஏவ ப்ராண:’ இதி । தல்லிங்கா³தி³தி பூர்வஸூத்ரே நிர்தி³ஷ்டம் । அத ஏவ தல்லிங்கா³த்ப்ராணஶப்³த³மபி பரம் ப்³ரஹ்ம ப⁴விதுமர்ஹதி । ப்ராணஸ்யாபி ஹி ப்³ரஹ்மலிங்க³ஸம்ப³ந்த⁴: ஶ்ரூயதே — ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநி ப்ராணமேவாபி⁴ஸம்விஶந்தி ப்ராணமப்⁴யுஜ்ஜிஹதே’ (சா². உ. 1 । 11 । 5) இதி । ப்ராணநிமித்தௌ ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாமுத்பத்திப்ரலயாவுச்யமாநௌ ப்ராணஸ்ய ப்³ரஹ்மதாம் க³மயத: । நநூக்தம் முக்²யப்ராணபரிக்³ரஹே(அ)பி ஸம்வேஶநோத்³க³மநத³ர்ஶநமவிருத்³த⁴ம் , ஸ்வாபப்ரபோ³த⁴யோர்த³ர்ஶநாதி³தி । அத்ரோச்யதே — ஸ்வாபப்ரபோ³த⁴யோரிந்த்³ரியாணாமேவ கேவலாநாம் ப்ராணாஶ்ரயம் ஸம்வேஶநோத்³க³மநம் த்³ருஶ்யதே, ந ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் । இஹ து ஸேந்த்³ரியாணாம் ஸஶரீராணாம் ச ஜீவாவிஷ்டாநாம் பூ⁴தாநாம் , ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநி’ இதி ஶ்ருதே: । யதா³பி பூ⁴தஶ்ருதிர்மஹாபூ⁴தவிஷயா பரிக்³ருஹ்யதே, ததா³பி ப்³ரஹ்மலிங்க³த்வமவிருத்³த⁴ம் । நநு ஸஹாபி விஷயைரிந்த்³ரியாணாம் ஸ்வாபப்ரபோ³த⁴யோ: ப்ராணே(அ)ப்யயம் ப்ராணாச்ச ப்ரப⁴வம் ஶ்ருணும: — ‘யதா³ ஸுப்த: ஸ்வப்நம் ந கஞ்சந பஶ்யத்யதா²ஸ்மிந்ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி ததை³நம் வாக்ஸர்வைர்நாமபி⁴: ஸஹாப்யேதி’ (கௌ. உ. 3 । 3) இதி । தத்ராபி தல்லிங்கா³த்ப்ராணஶப்³த³ம் ப்³ரஹ்மைவ । யத்புநருக்தமந்நாதி³த்யஸந்நிதா⁴நாத்ப்ராணஸ்யாப்³ரஹ்மத்வமிதி, தத³யுக்தம் । வாக்யஶேஷப³லேந ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயதாயாம் ப்ரதீயமாநாயாம் ஸந்நிதா⁴நஸ்யாகிஞ்சித்கரத்வாத் । யத்புந: ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய பஞ்சவ்ருத்தௌ ப்ரஸித்³த⁴தரத்வம் , ததா³காஶஶப்³த³ஸ்யேவ ப்ரதிவிதே⁴யம் । தஸ்மாத்ஸித்³த⁴ம் ப்ரஸ்தாவதே³வதாயா: ப்ராணஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் ॥
வ்யாக்யா
அத்ர கேசிது³தா³ஹரந்தி — ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணம்’ ‘ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி ஸோம்ய மந:’ இதி ச । தத³யுக்தம்; ஶப்³த³பே⁴தா³த்ப்ரகரணாச்ச ஸம்ஶயாநுபபத்தே: । யதா² பிது: பிதேதி ப்ரயோகே³, அந்ய: பிதா ஷஷ்டீ²நிர்தி³ஷ்டாத் ப்ரத²மாநிர்தி³ஷ்ட:, பிது: பிதா இதி க³ம்யதே । தத்³வத் ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணம்’ இதி ஶப்³த³பே⁴தா³த்ப்ரஸித்³தா⁴த்ப்ராணாத் அந்ய: ப்ராணஸ்ய ப்ராண இதி நிஶ்சீயதே । ந ஹி ஸ ஏவ தஸ்யேதி பே⁴த³நிர்தே³ஶார்ஹோ ப⁴வதி । யஸ்ய ச ப்ரகரணே யோ நிர்தி³ஶ்யதே நாமாந்தரேணாபி ஸ ஏவ தத்ர ப்ரகரணீ நிர்தி³ஷ்ட இதி க³ம்யதே; யதா² ஜ்யோதிஷ்டோமாதி⁴காரே ‘வஸந்தே வஸந்தே ஜ்யோதிஷா யஜேத’ இத்யத்ர ஜ்யோதி:ஶப்³தோ³ ஜ்யோதிஷ்டோமவிஷயோ ப⁴வதி, ததா² பரஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரகரணே ‘ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி ஸோம்ய மந:’ இதி ஶ்ருத: ப்ராணஶப்³தோ³ வாயுவிகாரமாத்ரம் கத²மவக³மயேத் । அத: ஸம்ஶயாவிஷயத்வாந்நைதது³தா³ஹரணம் யுக்தம் । ப்ரஸ்தாவதே³வதாயாம் து ப்ராணே ஸம்ஶயபூர்வபக்ஷநிர்ணயா உபபாதி³தா: ॥ 23 ॥

ஜ்யோதிஶ்சரணாதி⁴கரணம்

ஜ்யோதிஶ்சரணாபி⁴தா⁴நாத் ॥ 24 ॥

இத³மாமநந்தி — ‘அத² யத³த: பரோ தி³வோ ஜ்யோதிர்தீ³ப்யதே விஶ்வத: ப்ருஷ்டே²ஷு ஸர்வத: ப்ருஷ்டே²ஷ்வநுத்தமேஷூத்தமேஷு லோகேஷ்வித³ம் வாவ தத்³யதி³த³மஸ்மிந்நந்த: புருஷே ஜ்யோதி:’ (சா². உ. 3 । 13 । 7) இதி । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமிஹ ஜ்யோதி:ஶப்³தே³நாதி³த்யாதி³கம் ஜ்யோதிரபி⁴தீ⁴யதே, கிம் வா பர ஆத்மா இதி । அர்தா²ந்தரவிஷயஸ்யாபி ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய தல்லிங்கா³த்³ப்³ரஹ்மவிஷயத்வமுக்தம் । இஹ து தல்லிங்க³மேவாஸ்தி நாஸ்தீதி விசார்யதே । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ஆதி³த்யாதி³கமேவ ஜ்யோதி:ஶப்³தே³ந பரிக்³ருஹ்யத இதி । குத: ? ப்ரஸித்³தே⁴: । தமோ ஜ்யோதிரிதி ஹீமௌ ஶப்³தௌ³ பரஸ்பரப்ரதித்³வந்த்³விவிஷயௌ ப்ரஸித்³தௌ⁴ । சக்ஷுர்வ்ருத்தேர்நிரோத⁴கம் ஶார்வராதி³கம் தம உச்யதே । தஸ்யா ஏவாநுக்³ராஹகமாதி³த்யாதி³கம் ஜ்யோதி: । ததா² ‘தீ³ப்யதே’ இதீயமபி ஶ்ருதிராதி³த்யாதி³விஷயா ப்ரஸித்³தா⁴ । ந ஹி ரூபாதி³ஹீநம் ப்³ரஹ்ம தீ³ப்யத இதி முக்²யாம் ஶ்ருதிமர்ஹதி । த்³யுமர்யாத³த்வஶ்ருதேஶ்ச । ந ஹி சராசரபீ³ஜஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாத்மகஸ்ய த்³யௌர்மர்யாதா³ யுக்தா । கார்யஸ்ய து ஜ்யோதிஷ: பரிச்சி²ந்நஸ்ய த்³யௌர்மர்யாதா³ ஸ்யாத் । ‘பரோ தி³வோ ஜ்யோதி:’ இதி ச ப்³ராஹ்மணம் । நநு கார்யஸ்யாபி ஜ்யோதிஷ: ஸர்வத்ர க³ம்யமாநத்வாத்³த்³யுமர்யாதா³வத்த்வமஸமஞ்ஜஸம் । அஸ்து தர்ஹ்யத்ரிவ்ருத்க்ருதம் தேஜ: ப்ரத²மஜம் । ந, அத்ரிவ்ருத்க்ருதஸ்ய தேஜஸ: ப்ரயோஜநாபா⁴வாதி³தி । இத³மேவ ப்ரயோஜநம் யது³பாஸ்யத்வமிதி சேத் , ந; ப்ரயோஜநாந்தரப்ரயுக்தஸ்யைவாதி³த்யாதே³ருபாஸ்யத்வத³ர்ஶநாத் , ‘தாஸாம் த்ரிவ்ருதம் த்ரிவ்ருதமேகைகாம் கரவாணி’ (சா². உ. 6 । 3 । 3) இதி சாவிஶேஷஶ்ருதே: । ந சாத்ரிவ்ருத்க்ருதஸ்யாபி தேஜஸோ த்³யுமர்யாத³த்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் । அஸ்து தர்ஹி த்ரிவ்ருத்க்ருதமேவ தத்தேஜோ ஜ்யோதி:ஶப்³த³ம் । நநூக்தமர்வாக³பி தி³வோ(அ)வக³ம்யதே(அ)க்³ந்யாதி³கம் ஜ்யோதிரிதி । நைஷ தோ³ஷ:; ஸர்வத்ராபி க³ம்யமாநஸ்ய ஜ்யோதிஷ: ‘பரோ தி³வ:’ இத்யுபாஸநார்த²: ப்ரதே³ஶவிஶேஷபரிக்³ரஹோ ந விருத்⁴யதே । ந து நிஷ்ப்ரதே³ஶஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரதே³ஶவிஶேஷகல்பநா பா⁴கி³நீ । ‘ஸர்வத: ப்ருஷ்டே²ஷ்வநுத்தமேஷூத்தமேஷு லோகேஷு’ இதி சாதா⁴ரப³ஹுத்வஶ்ருதி: கார்யே ஜ்யோதிஷ்யுபபத்³யதேதராம் । ‘இத³ம் வாவ தத்³யதி³த³மஸ்மிந்நந்த: புருஷே ஜ்யோதி:’ (சா². உ. 3 । 13 । 7) இதி ச கௌக்ஷேயே ஜ்யோதிஷி பரம் ஜ்யோதிரத்⁴யஸ்யமாநம் த்³ருஶ்யதே । ஸாரூப்யநிமித்தாஶ்சாத்⁴யாஸா ப⁴வந்தி — யதா² ‘தஸ்ய பூ⁴ரிதி ஶிர ஏகம் ஹி ஶிர ஏகமேதத³க்ஷரம்’ (ப்³ரு. உ. 5 । 5 । 3) இதி । கௌக்ஷேயஸ்ய து ஜ்யோதிஷ: ப்ரஸித்³த⁴மப்³ரஹ்மத்வம் । ‘தஸ்யைஷா த்³ருஷ்டி:’ (சா². உ. 3 । 13 । 8) ‘தஸ்யைஷா ஶ்ருதி:’ இதி சௌஷ்ண்யகோ⁴ஷவிஶிஷ்டத்வஸ்ய ஶ்ரவணாத் । ‘ததே³தத்³த்³ருஷ்டம் ச ஶ்ருதம் சேத்யுபாஸீத’ இதி ச ஶ்ருதே: । ‘சக்ஷுஷ்ய: ஶ்ருதோ ப⁴வதி ய ஏவம் வேத³’ (சா². உ. 3 । 13 । 8) இதி சால்பப²லஶ்ரவணாத³ப்³ரஹ்மத்வம் । மஹதே ஹி ப²லாய ப்³ரஹ்மோபாஸநமிஷ்யதே । ந சாந்யத³பி கிஞ்சித்ஸ்வவாக்யே ப்ராணாகாஶவஜ்ஜ்யோதிஷோ(அ)ஸ்தி ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் । ந ச பூர்வஸ்மிந்நபி வாக்யே ப்³ரஹ்ம நிர்தி³ஷ்டமஸ்தி, ‘கா³யத்ரீ வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம்’ இதி ச்ச²ந்தோ³நிர்தே³ஶாத் । அதா²பி கத²ஞ்சித்பூர்வஸ்மிந்வாக்யே ப்³ரஹ்ம நிர்தி³ஷ்டம் ஸ்யாத் , ஏவமபி ந தஸ்யேஹ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமஸ்தி । தத்ர ஹி ‘த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி’ (சா². உ. 3 । 12 । 6)(சா². உ. 3 । 12 । 6) இதி த்³யௌரதி⁴கரணத்வேந ஶ்ரூயதே । அத்ர புந: ‘பரோ தி³வோ ஜ்யோதி:’ இதி த்³யௌர்மர்யாதா³த்வேந । தஸ்மாத்ப்ராக்ருதம் ஜ்யோதிரிஹ க்³ராஹ்யமித்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
ஜ்யோதிரிஹ ப்³ரஹ்ம க்³ராஹ்யம் । குத: ? சரணாபி⁴தா⁴நாத் , பாதா³பி⁴தா⁴நாதி³த்யர்த²: । பூர்வஸ்மிந்ஹி வாக்யே சதுஷ்பாத்³ப்³ரஹ்ம நிர்தி³ஷ்டம் — ‘தாவாநஸ்ய மஹிமா ததோ ஜ்யாயாம்ஶ்ச பூருஷ: । பாதோ³(அ)ஸ்ய ஸர்வா பூ⁴தாநி த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி’ (சா². உ. 3 । 12 । 6) இத்யநேந மந்த்ரேண । தத்ர யச்சதுஷ்பதோ³ ப்³ரஹ்மணஸ்த்ரிபாத³ம்ருதம் த்³யுஸம்ப³ந்தி⁴ரூபம் நிர்தி³ஷ்டம் , ததே³வேஹ த்³யுஸம்ப³ந்தா⁴ந்நிர்தி³ஷ்டமிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயதே । தத்பரித்யஜ்ய ப்ராக்ருதம் ஜ்யோதி: கல்பயத: ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதப்ரக்ரியே ப்ரஸஜ்யேயாதாம் । ந கேவலம் ஜ்யோதிர்வாக்ய ஏவ ப்³ரஹ்மாநுவ்ருத்தி:; பரஸ்யாமபி ஶாண்டி³ல்யவித்³யாயாமநுவர்திஷ்யதே ப்³ரஹ்ம । தஸ்மாதி³ஹ ஜ்யேதிரிதி ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்தவ்யம் । யத்தூக்தம் — ‘ஜ்யோதிர்தீ³ப்யதே’ இதி சைதௌ ஶப்³தௌ³ கார்யே ஜ்யோதிஷி ப்ரஸித்³தா⁴விதி, நாயம் தோ³ஷ:; ப்ரகரணாத்³ப்³ரஹ்மாவக³மே ஸத்யநயோ: ஶப்³த³யோரவிஶேஷகத்வாத் , தீ³ப்யமாநகார்யஜ்யோதிருபலக்ஷிதே ப்³ரஹ்மண்யபி ப்ரயோக³ஸம்ப⁴வாத்; ‘யேந ஸூர்யஸ்தபதி தேஜஸேத்³த⁴:’ (தை. ப்³ரா. 3 । 12 । 9 । 7) இதி ச மந்த்ரவர்ணாத் । யத்³வா, நாயம் ஜ்யோதி:ஶப்³த³ஶ்சக்ஷுர்வ்ருத்தேரேவாநுக்³ராஹகே தேஜஸி வர்ததே, அந்யத்ராபி ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் — ‘வாசைவாயம் ஜ்யோதிஷாஸ்தே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 5) ‘மநோ ஜ்யோதிர்ஜுஷதாம்’ (தை. ப்³ரா. 1 । 6 । 3 । 3) இதி ச । தஸ்மாத்³யத்³யத்கஸ்யசித³வபா⁴ஸகம் தத்தஜ்ஜ்யோதி:ஶப்³தே³நாபி⁴தீ⁴யதே । ததா² ஸதி ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி சைதந்யரூபஸ்ய ஸமஸ்தஜக³த³வபா⁴ஸஹேதுத்வாது³பபந்நோ ஜ்யோதி:ஶப்³த³: । ‘தமேவ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம் தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’ (க. உ. 2 । 2 । 15) ‘தத்³தே³வா ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிராயுர்ஹோபாஸதே(அ)ம்ருதம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 16) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யஶ்ச । யத³ப்யுக்தம் த்³யுமர்யாத³த்வம் ஸர்வக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ நோபபத்³யத இதி, அத்ரோச்யதே — ஸர்வக³தஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண உபாஸநார்த²: ப்ரதே³ஶவிஶேஷபரிக்³ரஹோ ந விருத்⁴யதே । நநூக்தம் நிஷ்ப்ரதே³ஶஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரதே³ஶவிஶேஷகல்பநா நோபபத்³யத இதி; நாயம் தோ³ஷ:, நிஷ்ப்ரதே³ஶஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண உபாதி⁴விஶேஷஸம்ப³ந்தா⁴த்ப்ரதே³ஶவிஶேஷகல்பநோபபத்தே: । ததா² ஹி — ஆதி³த்யே, சக்ஷுஷி, ஹ்ருத³யே இதி ப்ரதே³ஶவிஶேஷஸம்ப³ந்தீ⁴நி ப்³ரஹ்மண: உபாஸநாநி ஶ்ரூயந்தே । ஏதேந ‘விஶ்வத: ப்ருஷ்டே²ஷு’ இத்யாதா⁴ரப³ஹுத்வமுபபாதி³தம் । யத³ப்யேதது³க்தம் ஔஷ்ண்யகோ⁴ஷாநுமிதே கௌக்ஷேயே கார்யே ஜ்யோதிஷ்யத்⁴யஸ்யமாநத்வாத்பரமபி தி³வ: கார்யம் ஜ்யோதிரேவேதி, தத³ப்யயுக்தம்; பரஸ்யாபி ப்³ரஹ்மணோ நாமாதி³ப்ரதீகத்வவத்கௌக்ஷேயஜ்யோதிஷ்ப்ரதீகத்வோபபத்தே: । ‘த்³ருஷ்டம் ச ஶ்ருதம் சேத்யுபாஸீத’ இதி து ப்ரதீகத்³வாரகம் த்³ருஷ்டத்வம் ஶ்ருதத்வம் ச ப⁴விஷ்யதி । யத³ப்யுக்தமல்பப²லஶ்ரவணாத் ந ப்³ரஹ்மேதி, தத³ப்யநுபபந்நம்; ந ஹி இயதே ப²லாய ப்³ரஹ்மாஶ்ரயணீயம் , இயதே ந இதி நியமே ஹேதுரஸ்தி । யத்ர ஹி நிரஸ்தஸர்வவிஶேஷஸம்ப³ந்த⁴ம் பரம் ப்³ரஹ்மாத்மத்வேநோபதி³ஶ்யதே, தத்ரைகரூபமேவ ப²லம் மோக்ஷ இத்யவக³ம்யதே । யத்ர து கு³ணவிஶேஷஸம்ப³ந்த⁴ம் ப்ரதீகவிஶேஷஸம்ப³ந்த⁴ம் வா ப்³ரஹ்மோபதி³ஶ்யதே, தத்ர ஸம்ஸாரகோ³சராண்யேவோச்சாவசாநி ப²லாநி த்³ருஶ்யந்தே — ‘அந்நாதோ³ வஸுதா³நோ விந்த³தே வஸு ய ஏவம் வேத³’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 24) இத்யாத்³யாஸு ஶ்ருதிஷு । யத்³யபி ந ஸ்வவாக்யே கிஞ்சிஜ்ஜ்யோதிஷோ ப்³ரஹ்மலிங்க³மஸ்தி, ததா²பி பூர்வஸ்மிந்வாக்யே த்³ருஶ்யமாநம் க்³ரஹீதவ்யம் ப⁴வதி । தது³க்தம் ஸூத்ரகாரேண — ஜ்யோதிஶ்சரணாபி⁴தா⁴நாதி³தி । கத²ம் புநர்வாக்யாந்தரக³தேந ப்³ரஹ்மஸந்நிதா⁴நேந ஜ்யோதி:ஶ்ருதி: ஸ்வவிஷயாத் ஶக்யா ப்ரச்யாவயிதும் ? நைஷ தோ³ஷ:, ‘அத² யத³த: பரோ தி³வோ ஜ்யோதி:’ இதி ப்ரத²மதரபடி²தேந யச்ச²ப்³தே³ந ஸர்வநாம்நா த்³யுஸம்ப³ந்தா⁴த்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநே பூர்வவாக்யநிர்தி³ஷ்டே ப்³ரஹ்மணி ஸ்வஸாமர்த்²யேந பராம்ருஷ்டே ஸத்யர்தா²ஜ்ஜ்யோதி:ஶப்³த³ஸ்யாபி ப்³ரஹ்மவிஷயத்வோபபத்தே: । தஸ்மாதி³ஹ ஜ்யோதிரிதி ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்தவ்யம் ॥ 24 ॥
வ்யாக்யா

ச²ந்தோ³பி⁴தா⁴நாந்நேதி சேந்ந ததா² சேதோர்பணநிக³தா³த்ததா²ஹி த³ர்ஶநம் ॥25॥

அத² யது³க்தம் பூர்வஸ்மிந்நபி வாக்யே ந ப்³ரஹ்மாபி⁴ஹிதமஸ்தி, ‘கா³யத்ரீ வா இத³ꣳ ஸர்வம் பூ⁴தம் யதி³த³ம் கிஞ்ச’ (சா². உ. 3 । 12 । 1) இதி கா³யத்ர்யாக்²யஸ்ய ச்ச²ந்த³ஸோ(அ)பி⁴ஹிதத்வாதி³தி; தத்பரிஹர்தவ்யம் । கத²ம் புநஶ்ச²ந்தோ³பி⁴தா⁴நாந்ந ப்³ரஹ்மாபி⁴ஹிதமிதி ஶக்யதே வக்தும் ? யாவதா ‘தாவாநஸ்ய மஹிமா’ இத்யேதஸ்யாம்ருசி சதுஷ்பாத்³ப்³ரஹ்ம த³ர்ஶிதம் । நைதத³ஸ்தி । ‘கா³யத்ரீ வா இத³ꣳ ஸர்வம்’ இதி கா³யத்ரீமுபக்ரம்ய, தாமேவ பூ⁴தப்ருதி²வீஶரீரஹ்ருத³யவாக்ப்ராணப்ரபே⁴தை³ர்வ்யாக்²யாய, ‘ஸைஷா சதுஷ்பதா³ ஷட்³விதா⁴ கா³யத்ரீ ததே³தத்³ருசாப்⁴யநூக்தம்’ (சா². உ. 3 । 12 । 5) ‘தாவாநஸ்ய மஹிமா’ (சா². உ. 3 । 12 । 6) இதி தஸ்யாமேவ வ்யாக்²யாதரூபாயாம் கா³யத்ர்யாமுதா³ஹ்ருதோ மந்த்ர: கத²மகஸ்மாத்³ப்³ரஹ்ம சதுஷ்பாத³பி⁴த³த்⁴யாத் । யோ(அ)பி தத்ர ‘யத்³வை தத்³ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 3 । 12 । 7) இதி ப்³ரஹ்மஶப்³த³:, ஸோ(அ)பி ச்ச²ந்த³ஸ: ப்ரக்ருதத்வாச்ச²ந்தோ³விஷய ஏவ । ‘ய ஏதாமேவம் ப்³ரஹ்மோபநிஷத³ம் வேத³’ (சா². உ. 3 । 11 । 3) இத்யத்ர ஹி வேதோ³பநிஷத³மிதி வ்யாசக்ஷதே । தஸ்மாச்ச²ந்தோ³பி⁴தா⁴நாந்ந ப்³ரஹ்மண: ப்ரக்ருதத்வமிதி சேத் , நைஷ தோ³ஷ: । ததா² சேதோர்பணநிக³தா³த் — ததா² கா³யத்ர்யாக்²யச்ச²ந்தோ³த்³வாரேண, தத³நுக³தே ப்³ரஹ்மணி சேதஸோ(அ)ர்பணம் சித்தஸமாதா⁴நம் அநேந ப்³ராஹ்மணவாக்யேந நிக³த்³யதே — ‘கா³யத்ரீ வா இத³ꣳ ஸர்வம்’ இதி । ந ஹ்யக்ஷரஸந்நிவேஶமாத்ராயா கா³யத்ர்யா: ஸர்வாத்மகத்வம் ஸம்ப⁴வதி । தஸ்மாத்³யத்³கா³யத்ர்யாக்²யவிகாரே(அ)நுக³தம் ஜக³த்காரணம் ப்³ரஹ்ம , ததி³ஹ ஸர்வமித்யுச்யதே, யதா² ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 3 । 14 । 1) இதி । கார்யம் ச காரணாத³வ்யதிரிக்தமிதி வக்ஷ்யாம: — ‘தத³நந்யத்வமாரம்ப⁴ணஶப்³தா³தி³ப்⁴ய:’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 1 । 14) இத்யத்ர । ததா²ந்யத்ராபி விகாரத்³வாரேண ப்³ரஹ்மண உபாஸநம் த்³ருஶ்யதே — ‘ஏதம் ஹ்யேவ ப³ஹ்வ்ருசா மஹத்யுக்தே² மீமாம்ஸந்த ஏதமக்³நாவத்⁴வர்யவ ஏதம் மஹாவ்ரதே ச்ச²ந்தோ³கா³:’ (ஐ. ஆ. 3 । 2 । 3 । 12) இதி । தஸ்மாத³ஸ்தி ச்ச²ந்தோ³பி⁴தா⁴நே(அ)பி பூர்வஸ்மிந்வாக்யே சதுஷ்பாத்³ப்³ரஹ்ம நிர்தி³ஷ்டம் । ததே³வ ஜ்யோதிர்வாக்யே(அ)பி பராம்ருஶ்யத உபாஸநாந்தரவிதா⁴நாய । அபர ஆஹ — ஸாக்ஷாதே³வ கா³யத்ரீஶப்³தே³ந ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபாத்³யதே, ஸம்க்²யாஸாமாந்யாத் । யதா² கா³யத்ரீ சதுஷ்பதா³ ஷட³க்ஷரை: பாதை³:, ததா² ப்³ரஹ்ம சதுஷ்பாத் । ததா²ந்யத்ராபி ச்ச²ந்தோ³பி⁴தா⁴யீ ஶப்³தோ³(அ)ர்தா²ந்தரே ஸம்க்²யாஸாமாந்யாத்ப்ரயுஜ்யமாநோ த்³ருஶ்யதே । தத்³யதா² — ‘தே வா ஏதே பஞ்சாந்யே பஞ்சாந்யே த³ஶ ஸந்தஸ்தத்க்ருதம்’ இத்யுபக்ரம்யாஹ ‘ஸைஷா விராட³ந்நாதீ³’ இதி । அஸ்மிந்பக்ஷே ப்³ரஹ்மைவாபி⁴ஹிதமிதி ந ச்ச²ந்தோ³பி⁴தா⁴நம் । ஸர்வதா²ப்யஸ்தி பூர்வஸ்மிந்வாக்யே ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம ॥ 25 ॥
வ்யாக்யா

பூ⁴தாதி³பாத³வ்யபதே³ஶோபபத்தேஶ்சைவம் ॥ 26 ॥

இதஶ்சைவமப்⁴யுபக³ந்தவ்யமஸ்தி பூர்வஸ்மிந்வாக்யே ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்மேதி; யதோ பூ⁴தாதீ³ந்பாதா³ந் வ்யபதி³ஶதி ஶ்ருதி: । பூ⁴தப்ருதி²வீஶரீரஹ்ருத³யாநி ஹி நிர்தி³ஶ்யாஹ — ‘ஸைஷா சதுஷ்பதா³ ஷட்³விதா⁴ கா³யத்ரீ’ (சா². உ. 3 । 12 । 5) இதி । ந ஹி ப்³ரஹ்மாநாஶ்ரயணே கேவலஸ்ய ச்ச²ந்த³ஸோ பூ⁴தாத³ய: பாதா³ உபபத்³யந்தே । அபி ச ப்³ரஹ்மாநாஶ்ரயணே நேயம்ருக் ஸம்ப³த்⁴யேத — ‘தாவாநஸ்ய மஹிமா’ இதி । அநயா ஹி ருசா ஸ்வரஸேந ப்³ரஹ்மைவாபி⁴தீ⁴யதே, ‘பாதோ³(அ)ஸ்ய ஸர்வா பூ⁴தாநி த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி’ (சா². உ. 3 । 12 । 6) இதி ஸர்வாத்மத்வோபபத்தே: । புருஷஸூக்தே(அ)பீயம்ருக் ப்³ரஹ்மபரதயைவ ஸமாம்நாயதே । ஸ்ம்ருதிஶ்ச ப்³ரஹ்மண ஏவம்ரூபதாம் த³ர்ஶயதி — ‘விஷ்டப்⁴யாஹமித³ம் க்ருத்ஸ்நமேகாம்ஶேந ஸ்தி²தோ ஜக³த்’ (ப⁴. கீ³. 10 । 42) இதி । ‘யத்³வை தத்³ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 3 । 12 । 7) இதி ச நிர்தே³ஶ ஏவம் ஸதி முக்²யார்த² உபபத்³யதே । ‘தே வா ஏதே பஞ்ச ப்³ரஹ்மபுருஷா:’ (சா². உ. 3 । 13 । 6) இதி ச ஹ்ருத³யஸுஷிஷு ப்³ரஹ்மபுருஷஶ்ருதிர்ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தி⁴தாயாம் விவக்ஷிதாயாம் ஸம்ப⁴வதி । தஸ்மாத³ஸ்தி பூர்வஸ்மிந்வாக்யே ப்³ரஹ்ம ப்ரக்ருதம் । ததே³வ ப்³ரஹ்ம ஜ்யோதிர்வாக்யே த்³யுஸம்ப³ந்தா⁴த்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநம் பராம்ருஶ்யத இதி ஸ்தி²தம் ॥ 26 ॥
வ்யாக்யா

உபதே³ஶபே⁴தா³ந்நேதி சேந்நோப⁴யஸ்மிந்நப்யவிரோதா⁴த் ॥ 27 ॥

யத³ப்யேதது³க்தம் — பூர்வத்ர ‘த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி’ இதி ஸப்தம்யா த்³யௌ: ஆதா⁴ரத்வேநோபதி³ஷ்டா । இஹ புந: ‘அத² யத³த: பரோ தி³வ:’ இதி பஞ்சம்யா மர்யாதா³த்வேந । தஸ்மாது³பதே³ஶபே⁴தா³ந்ந தஸ்யேஹ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமஸ்தீதி — தத்பரிஹர்தவ்யம் । அத்ரோச்யதே — நாயம் தோ³ஷ:, உப⁴யஸ்மிந்நப்யவிரோதா⁴த் । உப⁴யஸ்மிந்நபி ஸப்தம்யந்தே பஞ்சம்யந்தே சோபதே³ஶே ந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் விருத்⁴யதே । யதா² லோகே வ்ருக்ஷாக்³ரஸம்ப³த்³தோ⁴(அ)பி ஶ்யேந உப⁴யதோ²பதி³ஶ்யமாநோ த்³ருஶ்யதே — வ்ருக்ஷாக்³ரே ஶ்யேநோ வ்ருக்ஷாக்³ராத்பரத: ஶ்யேந இதி ச, ஏவம் தி³வ்யேவ ஸத்³ப்³ரஹ்ம தி³வ: பரமித்யுபதி³ஶ்யதே । அபர ஆஹ — யதா² லோகே வ்ருக்ஷாக்³ரேணாஸம்ப³த்³தோ⁴(அ)பி ஶ்யேந உப⁴யதோ²பதி³ஶ்யமாநோ த்³ருஶ்யதே — வ்ருக்ஷாக்³ரே ஶ்யேநோ வ்ருக்ஷாக்³ராத்பரத: ஶ்யேந இதி ச, ஏவம் தி³வ: பரமபி ஸத்³ப்³ரஹ்ம தி³வீத்யுபதி³ஶ்யதே । தஸ்மாத³ஸ்தி பூர்வநிர்தி³ஷ்டஸ்ய ப்³ரஹ்மண இஹ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் । அத: பரமேவ ப்³ரஹ்ம ஜ்யோதி:ஶப்³த³மிதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 27 ॥
வ்யாக்யா

ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணம்

ப்ராணஸ்ததா²நுக³மாத் ॥ 28 ॥

அஸ்தி கௌஷீதகிப்³ராஹ்மணோபநிஷதீ³ந்த்³ரப்ரதர்த³நாக்²யாயிகா — ‘ப்ரதர்த³நோ ஹ வை தை³வோதா³ஸிரிந்த்³ரஸ்ய ப்ரியம் தா⁴மோபஜகா³ம யுத்³தே⁴ந ச பௌருஷேண ச’ (கௌ. உ. 3 । 1) இத்யாரப்⁴யாம்நாதா । தஸ்யாம் ஶ்ரூயதே — ‘ஸ ஹோவாச ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா தம் மாமாயுரம்ருதமித்யுபாஸ்ஸ்வ’ (கௌ. உ. 3 । 2) இதி । ததோ²த்தரத்ராபி — ‘அத² க²லு ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மேத³ம் ஶரீரம் பரிக்³ருஹ்யோத்தா²பயதி’ (கௌ. உ. 3 । 3) இதி । ததா² ‘ந வாசம் விஜிஜ்ஞாஸீத வக்தாரம் வித்³யாத்’ இதி । அந்தே ச ‘ஸ ஏஷ ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மாநந்தோ³(அ)ஜரோ(அ)ம்ருத:’ (கௌ. உ. 3 । 9) இத்யாதி³ । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமிஹ ப்ராணஶப்³தே³ந வாயுமாத்ரமபி⁴தீ⁴யதே, உத தே³வதாத்மா, உத ஜீவ:, அத²வா பரம் ப்³ரஹ்மேதி । நநு ‘அத ஏவ ப்ராண:’ இத்யத்ர வர்ணிதம் ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வம் । இஹாபி ச ப்³ரஹ்மலிங்க³மஸ்தி — ‘ஆநந்தோ³(அ)ஜரோ(அ)ம்ருத:’ இத்யாதி³ । கத²மிஹ புந: ஸம்ஶய: ஸம்ப⁴வதி ? — அநேகலிங்க³த³ர்ஶநாதி³தி ப்³ரூம: । ந கேவலமிஹ ப்³ரஹ்மலிங்க³மேவோபலப்⁴யதே । ஸந்தி ஹீதரலிங்கா³ந்யபி — ‘மாமேவ விஜாநீஹி’ (கௌ. உ. 3 । 1) இதீந்த்³ரஸ்ய வசநம் தே³வதாத்மலிங்க³ம் । ‘இத³ம் ஶரீரம் பரிக்³ருஹ்யோத்தா²பயதி’ இதி ப்ராணலிங்க³ம் । ‘ந வாசம் விஜிஜ்ஞாஸீத வக்தாரம் வித்³யாத்’ இத்யாதி³ ஜீவலிங்க³ம் । அத உபபந்ந: ஸம்ஶய: । தத்ர ப்ரஸித்³தே⁴ர்வாயு: ப்ராண இதி ப்ராப்தே உச்யதே —
வ்யாக்யா
ப்ராணஶப்³த³ம் ப்³ரஹ்ம விஜ்ஞேயம் । குத: ? ததா²நுக³மாத் । ததா²ஹி பௌர்வாபர்யேண பர்யாலோச்யமாநே வாக்யே பதா³நாம் ஸமந்வயோ ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³நபர உபலப்⁴யதே । உபக்ரமே தாவத் ‘வரம் வ்ருணீஷ்வ’ இதீந்த்³ரேணோக்த: ப்ரதர்த³ந: பரமம் புருஷார்த²ம் வரமுபசிக்ஷேப — ‘த்வமேவ வ்ருணீஷ்வ யம் த்வம் மநுஷ்யாய ஹிததமம் மந்யஸே’ இதி । தஸ்மை ஹிததமத்வேநோபதி³ஶ்யமாந: ப்ராண: கத²ம் பரமாத்மா ந ஸ்யாத் । ந ஹ்யந்யத்ர பரமாத்மவிஜ்ஞாநாத்³தி⁴ததமப்ராப்திரஸ்தி, ‘தமேவ விதி³த்வாதி ம்ருத்யுமேதி நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய’ (ஶ்வே. உ. 3 । 8) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ததா² ‘ஸ யோ மாம் வேத³ ந ஹ வை தஸ்ய கேநச கர்மணா லோகோ மீயதே ந ஸ்தேயேந ந ப்⁴ரூணஹத்யயா’ (கௌ. உ. 3 । 1) இத்யாதி³ ச ப்³ரஹ்மபரிக்³ரஹே க⁴டதே । ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநேந ஹி ஸர்வகர்மக்ஷய: ப்ரஸித்³த⁴: — ‘க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி தஸ்மிந்த்³ருஷ்டே பராவரே’ இத்யாத்³யாஸு ஶ்ருதிஷு । ப்ரஜ்ஞாத்மத்வம் ச ப்³ரஹ்மபக்ஷ ஏவோபபத்³யதே । ந ஹ்யசேதநஸ்ய வாயோ: ப்ரஜ்ஞாத்மத்வம் ஸம்ப⁴வதி । ததோ²பஸம்ஹாரே(அ)பி ‘ஆநந்தோ³(அ)ஜரோ(அ)ம்ருத:’ இத்யாநந்த³த்வாதீ³நி ந ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ர ஸம்யக் ஸம்ப⁴வந்தி । ‘ஸ ந ஸாது⁴நா கர்மணா பூ⁴யாந்ப⁴வதி நோ ஏவாஸாது⁴நா கர்மணா கநீயாநேஷ ஹ்யேவ ஸாது⁴ கர்ம காரயதி தம் யமேப்⁴யோ லோகேப்⁴ய உந்நிநீஷதே । ஏஷ உ ஏவாஸாது⁴ கர்ம காரயதி தம் யமேப்⁴யோ லோகேப்⁴யோ(அ)தோ⁴ நிநீஷதே’ இதி, ‘ஏஷ லோகாதி⁴பதிரேஷ லோகபால ஏஷ லோகேஶ:’ (கௌ. உ. 3 । 9) இதி ச । ஸர்வமேதத்பரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மண்யாஶ்ரீயமாணே(அ)நுக³ந்தும் ஶக்யதே, ந முக்²யே ப்ராணே । தஸ்மாத்ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம ॥ 28 ॥

ந வக்துராத்மோபதே³ஶாதி³தி சேத³த்⁴யாத்மஸம்ப³ந்த⁴பூ⁴மா ஹ்யஸ்மிந் ॥ 29 ॥

யது³க்தம் ப்ராணோ ப்³ரஹ்மேதி, ததா³க்ஷிப்யதே — ந பரம் ப்³ரஹ்ம ப்ராணஶப்³த³ம்; கஸ்மாத் ? வக்துராத்மோபதே³ஶாத் । வக்தா ஹீந்த்³ரோ நாம கஶ்சித்³விக்³ரஹவாந்தே³வதாவிஶேஷ: ஸ்வமாத்மாநம் ப்ரதர்த³நாயாசசக்ஷே — ‘மாமேவ விஜாநீஹி’ இத்யுபக்ரம்ய ‘ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இத்யஹம்காரவாதே³ந । ஸ ஏஷ வக்துராத்மத்வேநோபதி³ஶ்யமாந: ப்ராண: கத²ம் ப்³ரஹ்ம ஸ்யாத் ? ந ஹி ப்³ரஹ்மணோ வக்த்ருத்வம் ஸம்ப⁴வதி, ‘அவாக³மநா:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ததா² விக்³ரஹஸம்ப³ந்தி⁴பி⁴ரேவ ப்³ரஹ்மண்யஸம்ப⁴வத்³பி⁴ர்த⁴ர்மைராத்மாநம் துஷ்டாவ — ‘த்ரிஶீர்ஷாணம் த்வாஷ்ட்ரமஹநமருந்முகா²ந்யதீந்ஸாலாவ்ருகேப்⁴ய: ப்ராயச்ச²ம்’ இத்யேவமாதி³பி⁴: । ப்ராணத்வம் சேந்த்³ரஸ்ய ப³லவத்த்வாது³பபத்³யதே। ‘ப்ராணோ வை ப³லம்’ இதி ஹி விஜ்ஞாயதே । ப³லஸ்ய சேந்த்³ரோ தே³வதா ப்ரஸித்³தா⁴ । ‘யா ச காசித்³ப³லக்ருதி:, இந்த்³ரகர்மைவ தத்’ இதி ஹி வத³ந்தி । ப்ரஜ்ஞாத்மத்வமப்யப்ரதிஹதஜ்ஞாநத்வாத்³தே³வதாத்மந: ஸம்ப⁴வதி । அப்ரதிஹதஜ்ஞாநா தே³வதா இதி ஹி வத³ந்தி । நிஶ்சிதே சைவம் தே³வதாத்மோபதே³ஶே ஹிததமத்வாதி³வசநாநி யதா²ஸம்ப⁴வம் தத்³விஷயாண்யேவ யோஜயிதவ்யாநி । தஸ்மாத்³வக்துரிந்த்³ரஸ்யாத்மோபதே³ஶாத் ந ப்ராணோ ப்³ரஹ்மேத்யாக்ஷிப்ய ப்ரதிஸமாதீ⁴யதே — ‘அத்⁴யாத்மஸம்ப³ந்த⁴பூ⁴மா ஹ்யஸ்மிந்’ இதி । அத்⁴யாத்மஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரத்யகா³த்மஸம்ப³ந்த⁴:, தஸ்ய பூ⁴மா பா³ஹுல்யம் , அஸ்மிந்நத்⁴யாயே உபலப்⁴யதே । ‘யாவத்³த்⁴யஸ்மிஞ்ஶரீரே ப்ராணோ வஸதி தாவதா³யு:’ இதி ப்ராணஸ்யைவ ப்ரஜ்ஞாத்மந: ப்ரத்யக்³பூ⁴தஸ்யாயுஷ்ப்ரதா³நோபஸம்ஹாரயோ: ஸ்வாதந்த்ர்யம் த³ர்ஶயதி, ந தே³வதாவிஶேஷஸ்ய பராசீநஸ்ய । ததா²ஸ்தித்வே ச ப்ராணாநாம் நி:ஶ்ரேயஸமித்யத்⁴யாத்மமேவேந்த்³ரியாஶ்ரயம் ப்ராணம் த³ர்ஶயதி । ததா² ‘ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மேத³ம் ஶரீரம் பரிக்³ருஹ்யோத்தா²பயதி’ (கௌ. உ. 3 । 3) இதி । ‘ந வாசம் விஜிஜ்ஞாஸீத வக்தாரம் வித்³யாத்’ இதி சோபக்ரம்ய ‘தத்³யதா² ரத²ஸ்யாரேஷு நேமிரர்பிதா நாபா⁴வரா அர்பிதா ஏவமேவைதா பூ⁴தமாத்ரா: ப்ரஜ்ஞாமாத்ராஸ்வர்பிதா: ப்ரஜ்ஞாமாத்ரா: ப்ராணே(அ)ர்பிதா: ஸ ஏஷ ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மாநந்தோ³(அ)ஜரோ(அ)ம்ருத:’ இதி விஷயேந்த்³ரியவ்யவஹாராரநாபி⁴பூ⁴தம் ப்ரத்யகா³த்மாநமேவோபஸம்ஹரதி । ‘ஸ ம ஆத்மேதி வித்³யாத்’ இதி சோபஸம்ஹார: ப்ரத்யகா³த்மபரிக்³ரஹே ஸாது⁴:, ந பராசீநபரிக்³ரஹே । ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம ஸர்வாநுபூ⁴:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இதி ச ஶ்ருத்யந்தரம் । தஸ்மாத³த்⁴யாத்மஸம்ப³ந்த⁴பா³ஹுல்யாத்³ப்³ரஹ்மோபதே³ஶ ஏவாயம் , ந தே³வதாத்மோபதே³ஶ: ॥ 29 ॥
கத²ம் தர்ஹி வக்துராத்மோபதே³ஶ: ? —

ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா தூபதே³ஶோ வாமதே³வவத் ॥ 30 ॥

இந்த்³ரோ நாம தே³வதாத்மா ஸ்வமாத்மாநம் பரமாத்மத்வேந ‘அஹமேவ பரம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யார்ஷேண த³ர்ஶநேந யதா²ஶாஸ்த்ரம் பஶ்யந் உபதி³ஶதி ஸ்ம — ‘மாமேவ விஜாநீஹி’ இதி । யதா² ‘தத்³தை⁴தத்பஶ்யந்ந்ருஷிர்வாமதே³வ: ப்ரதிபேதே³(அ)ஹம் மநுரப⁴வꣳ ஸூர்யஶ்ச’ இதி, தத்³வத்; ‘தத்³யோ யோ தே³வாநாம் ப்ரத்யபு³த்⁴யத ஸ ஏவ தத³ப⁴வத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இதி ஶ்ருதே: । யத்புநருக்தம் — ‘மாமேவ விஜாநீஹி’ இத்யுக்த்வா, விக்³ரஹத⁴ர்மைரிந்த்³ர: ஆத்மாநம் துஷ்டாவ த்வாஷ்ட்ரவதா⁴தி³பி⁴ரிதி, தத்பரிஹர்தவ்யம்; அத்ரோச்யதே — ந த்வாஷ்ட்ரவதா⁴தீ³நாம் விஜ்ஞேயேந்த்³ரஸ்துத்யர்த²த்வேநோபந்யாஸ: — ‘யஸ்மாதே³வம்கர்மாஹம் , தஸ்மாந்மாம் விஜாநீஹி’ இதி । கத²ம் தர்ஹி ? விஜ்ஞாநஸ்துத்யர்த²த்வேந; யத்காரணம் த்வாஷ்ட்ரவதா⁴தீ³நி ஸாஹஸாந்யுபந்யஸ்ய பரேண விஜ்ஞாநஸ்துதிமநுஸந்த³தா⁴தி — ‘தஸ்ய மே தத்ர லோம ச ந மீயதே ஸ யோ மாம் வேத³ ந ஹ வை தஸ்ய கேந ச கர்மணா லோகோ மீயதே’ இத்யாதி³நா । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — யஸ்மாதீ³த்³ருஶாந்யபி க்ரூராணி கர்மாணி க்ருதவதோ மம ப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்ய லோமாபி ந ஹிம்ஸ்யதே, ஸ யோ(அ)ந்யோ(அ)பி மாம் வேத³, ந தஸ்ய கேநசித³பி கர்மணா லோகோ ஹிம்ஸ்யத இதி । விஜ்ஞேயம் து ப்³ரஹ்மைவ ‘ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இதி வக்ஷ்யமாணம் । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மவாக்யமேதத் ॥ 30 ॥

ஜீவமுக்²யப்ராணலிங்கா³ந்நேதி சேந்நோபாஸாத்ரைவித்⁴யாதா³ஶ்ரிதத்வாதி³ஹ தத்³யோகா³த் ॥ 31 ॥

யத்³யப்யத்⁴யாத்மஸம்ப³ந்த⁴பூ⁴மத³ர்ஶநாந்ந பராசீநஸ்ய தே³வதாத்மந உபதே³ஶ:, ததா²பி ந ப்³ரஹ்மவாக்யம் ப⁴விதுமர்ஹதி । குத: ? ஜீவலிங்கா³த் முக்²யப்ராணலிங்கா³ச்ச । ஜீவஸ்ய தாவத³ஸ்மிந்வாக்யே விஸ்பஷ்டம் லிங்க³முபலப்⁴யதே — ‘ந வாசம் விஜிஜ்ஞாஸீத வக்தாரம் வித்³யாத்’ இத்யாதி³ । அத்ர ஹி வாகா³தி³பி⁴: கரணைர்வ்யாப்ருதஸ்ய கார்யகரணாத்⁴யக்ஷஸ்ய ஜீவஸ்ய விஜ்ஞேயத்வமபி⁴தீ⁴யதே । ததா² முக்²யப்ராணலிங்க³மபி — ‘அத² க²லு ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மேத³ம் ஶரீரம் பரிக்³ருஹ்யோத்தா²பயதி’ இதி । ஶரீரதா⁴ரணம் ச முக்²யப்ராணஸ்ய த⁴ர்ம:; ப்ராணஸம்வாதே³ வாகா³தீ³ந்ப்ராணாந்ப்ரக்ருத்ய — ‘தாந்வரிஷ்ட²: ப்ராண உவாச மா மோஹமாபத்³யதா²ஹமேவைதத்பஞ்சதா⁴த்மாநம் ப்ரவிப⁴ஜ்யைதத்³பா³ணமவஷ்டப்⁴ய விதா⁴ரயாமி’ (ப்ர. உ. 2 । 3) இதி ஶ்ரவணாத் । யே து ‘இமம் ஶரீரம் பரிக்³ருஹ்ய’ இதி பட²ந்தி, தேஷாம் இமம் ஜீவமிந்த்³ரியக்³ராமம் வா பரிக்³ருஹ்ய ஶரீரமுத்தா²பயதீதி வ்யாக்²யேயம் । ப்ரஜ்ஞாத்மத்வமபி ஜீவே தாவச்சேதநத்வாது³பபந்நம் । முக்²யே(அ)பி ப்ராணே ப்ரஜ்ஞாஸாத⁴நப்ராணாந்தராஶ்ரயத்வாது³பபந்நமேவ । ஜீவமுக்²யப்ராணபரிக்³ரஹே ச, ப்ராணப்ரஜ்ஞாத்மநோ: ஸஹவ்ருத்தித்வேநாபே⁴த³நிர்தே³ஶ:, ஸ்வரூபேண ச பே⁴த³நிர்தே³ஶ:, இத்யுப⁴யதா² நிர்தே³ஶ உபபத்³யதே — ‘யோ வை ப்ராண: ஸா ப்ரஜ்ஞா யா வை ப்ரஜ்ஞா ஸ ப்ராண:’ ‘ஸஹ ஹ்யேதாவஸ்மிஞ்ஶரீரே வஸத: ஸஹோத்க்ராமத:’ இதி । ப்³ரஹ்மபரிக்³ரஹே து கிம் கஸ்மாத்³பி⁴த்³யேத ? தஸ்மாதி³ஹ ஜீவமுக்²யப்ராணயோரந்யதர உபௌ⁴ வா ப்ரதீயேயாதாம் ந ப்³ரஹ்மேதி சேத் , நைததே³வம் । உபாஸாத்ரைவித்⁴யாத் । ஏவம் ஸதி த்ரிவித⁴முபாஸநம் ப்ரஸஜ்யேத — ஜீவோபாஸநம் முக்²யப்ராணோபாஸநம் ப்³ரஹ்மோபாஸநம் சேதி । ந சைததே³கஸ்மிந்வாக்யே(அ)ப்⁴யுபக³ந்தும் யுக்தம் । உபக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாம் ஹி வாக்யைகத்வமவக³ம்யதே । ‘மாமேவ விஜாநீஹி’ இத்யுபக்ரம்ய, ‘ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா தம் மாமாயுரம்ருதமித்யுபாஸ்ஸ்வ’ இத்யுக்த்வா, அந்தே ‘ஸ ஏஷ ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மாநந்தோ³(அ)ஜரோ(அ)ம்ருத:’ இத்யேகரூபாவுபக்ரமோபஸம்ஹாரௌ த்³ருஶ்யேதே । தத்ரார்தை²கத்வம் யுக்தமாஶ்ரயிதும் । ந ச ப்³ரஹ்மலிங்க³மந்யபரத்வேந பரிணேதும் ஶக்யம்; த³ஶாநாம் பூ⁴தமாத்ராணாம் ப்ரஜ்ஞாமாத்ராணாம் ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ர அர்பணாநுபபத்தே: । ஆஶ்ரிதத்வாச்ச அந்யத்ராபி ப்³ரஹ்மலிங்க³வஶாத்ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி வ்ருத்தே:, இஹாபி ச ஹிததமோபந்யாஸாதி³ப்³ரஹ்மலிங்க³யோகா³த் , ப்³ரஹ்மோபதே³ஶ ஏவாயமிதி க³ம்யதே । யத்து முக்²யப்ராணலிங்க³ம் த³ர்ஶிதம் — ‘இத³ம் ஶரீரம் பரிக்³ருஹ்யோத்தா²பயதி’ இதி, தத³ஸத்; ப்ராணவ்யாபாரஸ்யாபி பரமாத்மாயத்தத்வாத்பரமாத்மந்யுபசரிதும் ஶக்யத்வாத் — ‘ந ப்ராணேந நாபாநேந மர்த்யோ ஜீவதி கஶ்சந । இதரேண து ஜீவந்தி யஸ்மிந்நேதாவுபாஶ்ரிதௌ’ (க. உ. 2 । 2 । 5) இதி ஶ்ருதே: । யத³பி ‘ந வாசம் விஜிஜ்ஞாஸீத வக்தாரம் வித்³யாத்’ இத்யாதி³ ஜீவலிங்க³ம் த³ர்ஶிதம் , தத³பி ந ப்³ரஹ்மபக்ஷம் நிவாரயதி । ந ஹி ஜீவோ நாமாத்யந்தபி⁴ந்நோ ப்³ரஹ்மண:, ‘தத்த்வமஸி’ ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴க்ருதம் து விஶேஷமாஶ்ரித்ய ப்³ரஹ்மைவ ஸந் ஜீவ: கர்தா போ⁴க்தா சேத்யுச்யதே । தஸ்யோபாதி⁴க்ருதவிஶேஷபரித்யாகே³ந ஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்ம த³ர்ஶயிதும் ‘ந வாசம் விஜிஜ்ஞாஸீத வக்தாரம் வித்³யாத்’ இத்யாதி³நா ப்ரத்யகா³த்மாபி⁴முகீ²கரணார்த² உபதே³ஶோ ந விருத்⁴யதே । ‘யத்³வாசாநப்⁴யுதி³தம் யேந வாக³ப்⁴யுத்³யதே । ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴ நேத³ம் யதி³த³முபாஸதே’ (கே. உ. 1 । 5) இத்யாதி³ ச ஶ்ருத்யந்தரம் வசநாதி³க்ரியாவ்யாப்ருதஸ்யைவாத்மநோ ப்³ரஹ்மத்வம் த³ர்ஶயதி । யத்புநரேதது³க்தம் — ‘ஸஹ ஹ்யேதாவஸ்மிஞ்ஶரீரே வஸத: ஸஹோத்க்ராமத:’ இதி ப்ராணப்ரஜ்ஞாத்மநோர்பே⁴த³த³ர்ஶநம் ப்³ரஹ்மவாதே³ நோபபத்³யத இதி, நைஷ தோ³ஷ:; ஜ்ஞாநக்ரியாஶக்தித்³வயாஶ்ரயயோர்பு³த்³தி⁴ப்ராணயோ: ப்ரத்யகா³த்மோபாதி⁴பூ⁴தயோர்பே⁴த³நிர்தே³ஶோபபத்தே: । உபாதி⁴த்³வயோபஹிதஸ்ய து ப்ரத்யகா³த்மந: ஸ்வரூபேணாபே⁴த³ இத்யத: ‘ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இத்யேகீகரணமவிருத்³த⁴ம் ॥
வ்யாக்யா
அத²வா ‘நோபாஸாத்ரைவித்⁴யாதா³ஶ்ரிதத்வாதி³ஹ தத்³யோகா³த்’ இத்யஸ்யாயமந்யோ(அ)ர்த²: — ந ப்³ரஹ்மவாக்யே(அ)பி ஜீவமுக்²யப்ராணலிங்க³ம் விருத்⁴யதே । கத²ம் ? உபாஸாத்ரைவித்⁴யாத் । த்ரிவித⁴மிஹ ப்³ரஹ்மண உபாஸநம் விவக்ஷிதம் — ப்ராணத⁴ர்மேண, ப்ரஜ்ஞாத⁴ர்மேண, ஸ்வத⁴ர்மேண ச । தத்ர ‘ஆயுரம்ருதமித்யுபாஸ்ஸ்வாயு: ப்ராண:’ இதி ‘இத³ம் ஶரீரம் பரிக்³ருஹ்யோத்தா²பயதி’ இதி ‘தஸ்மாதே³ததே³வோக்த²முபாஸீத’ இதி ச ப்ராணத⁴ர்ம: । ‘அத² யதா²ஸ்யை ப்ரஜ்ஞாயை ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யேகீப⁴வந்தி தத்³வ்யாக்²யாஸ்யாம:’ இத்யுபக்ரம்ய ‘வாகே³வாஸ்யா ஏகமங்க³மதூ³து³ஹத்தஸ்யை நாம பரஸ்தாத்ப்ரதிவிஹிதா பூ⁴தமாத்ரா ப்ரஜ்ஞயா வாசம் ஸமாருஹ்ய வாசா ஸர்வாணி நாமாந்யாப்நோதி’ இத்யாதி³: ப்ரஜ்ஞாத⁴ர்ம: । ‘தா வா ஏதா த³ஶைவ பூ⁴தமாத்ரா அதி⁴ப்ரஜ்ஞம் த³ஶ ப்ரஜ்ஞாமாத்ரா அதி⁴பூ⁴தம் । யத்³தி⁴ பூ⁴தமாத்ரா ந ஸ்யுர்ந ப்ரஜ்ஞாமாத்ரா: ஸ்யு: । யத்³தி⁴ ப்ரஜ்ஞாமாத்ரா ந ஸ்யுர்ந பூ⁴தமாத்ரா: ஸ்யு: । ந ஹ்யந்யதரதோ ரூபம் கிஞ்சந ஸித்⁴யேத் । நோ ஏதந்நாநா । தத்³யதா² ரத²ஸ்யாரேஷு நேமிரர்பிதா நாபா⁴வரா அர்பிதா ஏவமேவைதா பூ⁴தமாத்ரா: ப்ரஜ்ஞாமாத்ராஸ்வர்பிதா: ப்ரஜ்ஞாமாத்ரா: ப்ராணே(அ)ர்பிதா: ஸ ஏஷ ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இத்யாதி³ர்ப்³ரஹ்மத⁴ர்ம: । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண ஏவைதது³பாதி⁴த்³வயத⁴ர்மேண ஸ்வத⁴ர்மேண சைகமுபாஸநம் த்ரிவித⁴ம் விவக்ஷிதம் । அந்யத்ராபி ‘மநோமய: ப்ராணஶரீர:’ (சா². உ. 3 । 14 । 2) இத்யாதா³வுபாதி⁴த⁴ர்மேண ப்³ரஹ்மண உபாஸநமாஶ்ரிதம்; இஹாபி தத்³யுஜ்யதே வாக்யஸ்யோபக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாமேகார்த²த்வாவக³மாத் ப்ராணப்ரஜ்ஞாப்³ரஹ்மலிங்கா³வக³மாச்ச । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மவாக்யமேவைததி³தி ஸித்³த⁴ம் ॥ 31 ॥
வ்யாக்யா
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶாரீரகமீமாம்ஸாஸூத்ரபா⁴ஷ்யே ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய ப்ரத²ம: பாத³: ॥

த்³விதீய: பாத³:

ப்ரத²மே பாதே³ ‘ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:’ இத்யாகாஶாதே³: ஸமஸ்தஸ்ய ஜக³தோ ஜந்மாதி³காரணம் ப்³ரஹ்மேத்யுக்தம் । தஸ்ய ஸமஸ்தஜக³த்காரணஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ வ்யாபித்வம் நித்யத்வம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸர்வஶக்தித்வம் ஸர்வாத்மத்வமித்யேவம்ஜாதீயகா த⁴ர்மா உக்தா ஏவ ப⁴வந்தி । அர்தா²ந்தரப்ரஸித்³தா⁴நாம் ச கேஷாஞ்சிச்ச²ப்³தா³நாம் ப்³ரஹ்மவிஷயத்வஹேதுப்ரதிபாத³நேந காநிசித்³வாக்யாநி ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்கா³நி ஸந்தி³ஹ்யமாநாநி ப்³ரஹ்மபரதயா நிர்ணீதாநி । புநரப்யந்யாநி வாக்யாந்யஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்கா³நி ஸந்தி³ஹ்யந்தே — கிம் பரம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபாத³யந்தி, ஆஹோஸ்வித³ர்தா²ந்தரம் கிஞ்சிதி³தி । தந்நிர்ணயாய த்³விதீயத்ருதீயௌ பாதா³வாரப்⁴யேதே —
வ்யாக்யா

ஸர்வத்ரப்ரஸித்³த்⁴யதி⁴கரணம்

ஸர்வத்ர ப்ரஸித்³தோ⁴பதே³ஶாத் ॥ 1 ॥

இத³மாம்நாயதே — ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம தஜ்ஜலாநிதி ஶாந்த உபாஸீத । அத² க²லு க்ரதுமய: புருஷோ யதா²க்ரதுரஸ்மிம்ல்லோகே புருஷோ ப⁴வதி ததே²த: ப்ரேத்ய ப⁴வதி ஸ க்ரதும் குர்வீத’ (சா². உ. 3 । 14 । 1), ‘மநோமய: ப்ராணஶரீர:’ (சா². உ. 3 । 14 । 2) இத்யாதி³ । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமிஹ மநோமயத்வாதி³பி⁴ர்த⁴ர்மை: ஶாரீர ஆத்மோபாஸ்யத்வேநோபதி³ஶ்யதே, ஆஹோஸ்வித்பரம் ப்³ரஹ்மேதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ஶாரீர இதி । குத: ? தஸ்ய ஹி கார்யகரணாதி⁴பதே: ப்ரஸித்³தோ⁴ மநஆதி³பி⁴: ஸம்ப³ந்த⁴:, ந பரஸ்ய ப்³ரஹ்மண:; ‘அப்ராணோ ஹ்யமநா: ஶுப்⁴ர:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । நநு ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ஸ்வஶப்³தே³நைவ ப்³ரஹ்மோபாத்தம்; கத²மிஹ ஶாரீர ஆத்மோபாஸ்யத்வேநாஶங்க்யதே ? நைஷ தோ³ஷ: । நேத³ம் வாக்யம் ப்³ரஹ்மோபாஸநாவிதி⁴பரம் । கிம் தர்ஹி ? ஶமவிதி⁴பரம்; யத்காரணம் ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம தஜ்ஜலாநிதி ஶாந்த உபாஸீத’ இத்யாஹ । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — யஸ்மாத்ஸர்வமித³ம் விகாரஜாதம் ப்³ரஹ்மைவ, தஜ்ஜத்வாத் தல்லத்வாத் தத³நத்வாச்ச — ந ச ஸர்வஸ்யைகாத்மத்வே ராகா³த³ய: ஸம்ப⁴வந்தி — தஸ்மாத் ஶாந்த உபாஸீதேதி । ந ச ஶமவிதி⁴பரத்வே ஸத்யநேந வாக்யேந ப்³ரஹ்மோபாஸநம் நியந்தும் ஶக்யதே । உபாஸநம் து ‘ஸ க்ரதும் குர்வீத’ இத்யநேந விதீ⁴யதே । க்ரது: ஸங்கல்போ த்⁴யாநமித்யர்த²: । தஸ்ய ச விஷயத்வேந ஶ்ரூயதே — ‘மநோமய: ப்ராணஶரீர:’ இதி ஜீவலிங்க³ம் । அதோ ப்³ரூம: — ஜீவவிஷயமேதது³பாஸநமிதி । ‘ஸர்வகர்மா ஸர்வகாம:’ இத்யாத்³யபி ஶ்ரூயமாணம் பர்யாயேண ஜீவவிஷயமுபபத்³யதே । ‘ஏஷ ம ஆத்மாந்தர்ஹ்ருத³யே(அ)ணீயாந்வ்ரீஹேர்வா யவாத்³வா’ இதி ச ஹ்ருத³யாயதநத்வமணீயஸ்த்வம் சாராக்³ரமாத்ரஸ்ய ஜீவஸ்யாவகல்பதே, நாபரிச்சி²ந்நஸ்ய ப்³ரஹ்மண: । நநு ‘ஜ்யாயாந்ப்ருதி²வ்யா:’ இத்யாத்³யபி ந பரிச்சி²ந்நே(அ)வகல்பத இதி । அத்ர ப்³ரூம: — ந தாவத³ணீயஸ்த்வம் ஜ்யாயஸ்த்வம் சோப⁴யமேகஸ்மிந்ஸமாஶ்ரயிதும் ஶக்யம் , விரோதா⁴த் । அந்யதராஶ்ரயணே ச, ப்ரத²மஶ்ருதத்வாத³ணீயஸ்த்வம் யுக்தமாஶ்ரயிதும் । ஜ்யாயஸ்த்வம் து ப்³ரஹ்மபா⁴வாபேக்ஷயா ப⁴விஷ்யதீதி । நிஶ்சிதே ச ஜீவவிஷயத்வே யத³ந்தே ப்³ரஹ்மஸங்கீர்தநம் — ‘ஏதத்³ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 3 । 14 । 4) இதி, தத³பி ப்ரக்ருதபராமர்ஶார்த²த்வாஜ்ஜீவவிஷயமேவ । தஸ்மாந்மநோமயத்வாதி³பி⁴ர்த⁴ர்மைர்ஜீவ உபாஸ்ய இத்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
பரமேவ ப்³ரஹ்மேஹ மநோமயத்வாதி³பி⁴ர்த⁴ர்மைருபாஸ்யம் । குத: ? ஸர்வத்ர ப்ரஸித்³தோ⁴பதே³ஶாத் । யத்ஸர்வேஷு வேதா³ந்தேஷு ப்ரஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்யாலம்ப³நம் ஜக³த்காரணம் , இஹ ச ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம’ இதி வாக்யோபக்ரமே ஶ்ருதம் , ததே³வ மநோமயத்வாதி³த⁴ர்மைர்விஶிஷ்டமுபதி³ஶ்யத இதி யுக்தம் । ஏவம் ச ஸதி ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதப்ரக்ரியே ந ப⁴விஷ்யத: । நநு வாக்யோபக்ரமே ஶமவிதி⁴விவக்ஷயா ப்³ரஹ்ம நிர்தி³ஷ்டம் ந ஸ்வவிவக்ஷயேத்யுக்தம்; அத்ரோச்யதே — யத்³யபி ஶமவிதி⁴விவக்ஷயா ப்³ரஹ்ம நிர்தி³ஷ்டம் , ததா²பி மநோமயத்வாதி³ஷூபதி³ஶ்யமாநேஷு ததே³வ ப்³ரஹ்ம ஸந்நிஹிதம் ப⁴வதி, ஜீவஸ்து ந ஸந்நிஹித:, ந ச ஸ்வஶப்³தே³நோபாத்த இதி வைஷம்யம் ॥ 1 ॥

விவக்ஷிதகு³ணோபபத்தேஶ்ச ॥ 2 ॥

வக்துமிஷ்டா விவக்ஷிதா: । யத்³யப்யபௌருஷேயே வேதே³ வக்துரபா⁴வாத் நேச்சா²ர்த²: ஸம்ப⁴வதி, ததா²ப்யுபாதா³நேந ப²லேநோபசர்யதே । லோகே ஹி யச்ச²ப்³தா³பி⁴ஹிதமுபாதே³யம் ப⁴வதி தத்³விவக்ஷிதமித்யுச்யதே, யத³நுபாதே³யம் தத³விவக்ஷிதமிதி । தத்³வத்³வேதே³(அ)ப்யுபாதே³யத்வேநாபி⁴ஹிதம் விவக்ஷிதம் ப⁴வதி, இதரத³விவக்ஷிதம் । உபாதா³நாநுபாதா³நே து வேத³வாக்யதாத்பர்யாதாத்பர்யாப்⁴யாமவக³ம்யேதே । ததி³ஹ யே விவக்ஷிதா கு³ணா உபாஸநாயாமுபாதே³யத்வேநோபதி³ஷ்டா: ஸத்யஸங்கல்பப்ரப்⁴ருதய:, தே பரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மண்யுபபத்³யந்தே । ஸத்யஸங்கல்பத்வம் ஹி ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திஸம்ஹாரேஷ்வப்ரதிப³த்³த⁴ஶக்தித்வாத்பரமாத்மந ஏவாவகல்பதே । பரமாத்மகு³ணத்வேந ச ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யத்ர ‘ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப:’ இதி ஶ்ருதம் , ‘ஆகாஶாத்மா’ இதி ச ஆகாஶவதா³த்மா அஸ்யேத்யர்த²: । ஸர்வக³தத்வாதி³பி⁴ர்த⁴ர்மை: ஸம்ப⁴வத்யாகாஶேந ஸாம்யம் ப்³ரஹ்மண: । ‘ஜ்யாயாந்ப்ருதி²வ்யா:’ இத்யாதி³நா சைததே³வ த³ர்ஶயதி । யதா³பி ஆகாஶ ஆத்மா யஸ்யேதி வ்யாக்²யாயதே, ததா³பி ஸம்ப⁴வதி ஸர்வஜக³த்காரணஸ்ய ஸர்வாத்மநோ ப்³ரஹ்மண ஆகாஶாத்மத்வம் । அத ஏவ ‘ஸர்வகர்மா’ இத்யாதி³ । ஏவமிஹோபாஸ்யதயா விவக்ஷிதா கு³ணா ப்³ரஹ்மண்யுபபத்³யந்தே । யத்தூக்தம் — ‘மநோமய: ப்ராணஶரீர:’ இதி ஜீவலிங்க³ம் , ந தத்³ப்³ரஹ்மண்யுபபத்³யத இதி; தத³பி ப்³ரஹ்மண்யுபபத்³யத இதி ப்³ரூம: । ஸர்வாத்மத்வாத்³தி⁴ ப்³ரஹ்மணோ ஜீவஸம்ப³ந்தீ⁴நி மநோமயத்வாதீ³நி ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தீ⁴நி ப⁴வந்தி । ததா² ச ப்³ரஹ்மவிஷயே ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீ ப⁴வத: — ‘த்வம் ஸ்த்ரீ த்வம் புமாநஸி த்வம் குமார உத வா குமாரீ । த்வம் ஜீர்ணோ த³ண்டே³ந வஞ்சஸி த்வம் ஜாதோ ப⁴வஸி விஶ்வதோமுக²:’ (ஶ்வே. உ. 4 । 3) இதி; ‘ஸர்வத:பாணிபாத³ம் தத்ஸர்வதோ(அ)க்ஷிஶிரோமுக²ம் । ஸர்வத:ஶ்ருதிமல்லோகே ஸர்வமாவ்ருத்ய திஷ்ட²தி’ (ப⁴. கீ³. 13 । 13) இதி ச । ‘அப்ராணோ ஹ்யமநா: ஶுப்⁴ர:’ இதி ஶ்ருதி: ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மவிஷயா, இயம் து ஶ்ருதி: ‘மநோமய: ப்ராணஶரீர:’ இதி ஸகு³ணப்³ரஹ்மவிஷயேதி விஶேஷ: । அதோ விவக்ஷிதகு³ணோபபத்தே: பரமேவ ப்³ரஹ்ம இஹோபாஸ்யத்வேநோபதி³ஷ்டமிதி க³ம்யதே ॥ 2 ॥
வ்யாக்யா

அநுபபத்தேஸ்து ந ஶாரீர: ॥ 3 ॥

பூர்வேண ஸூத்ரேண ப்³ரஹ்மணி விவக்ஷிதாநாம் கு³ணாநாமுபபத்திருக்தா । அநேந ஶாரீரே தேஷாமநுபபத்திருச்யதே । துஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: । ப்³ரஹ்மைவோக்தேந ந்யாயேந மநோமயத்வாதி³கு³ணம்; ந து ஶாரீரோ ஜீவோ மநோமயத்வாதி³கு³ண:; யத்காரணம் — ‘ஸத்யஸங்கல்ப:’ ‘ஆகாஶாத்மா’ ‘அவாகீ’ ‘அநாத³ர:’ ‘ஜ்யாயாந்ப்ருதி²வ்யா:’ இதி சைவம்ஜாதீயகா கு³ணா ந ஶாரீரே ஆஞ்ஜஸ்யேநோபபத்³யந்தே । ஶாரீர இதி ஶரீரே ப⁴வ இத்யர்த²: । நந்வீஶ்வரோ(அ)பி ஶரீரே ப⁴வதி । ஸத்யம் , ஶரீரே ப⁴வதி; ந து ஶரீர ஏவ ப⁴வதி; ‘ஜ்யாயாந்ப்ருதி²வ்யா ஜ்யாயாநந்தரிக்ஷாத்’ ‘ஆகாஶவத்ஸர்வக³தஶ்ச நித்ய:’ (ஶத. ப்³ரா. 10 । 6 । 3 । 2) இதி ச வ்யாபித்வஶ்ரவணாத் । ஜீவஸ்து ஶரீர ஏவ ப⁴வதி, தஸ்ய போ⁴கா³தி⁴ஷ்டா²நாச்ச²ரீராத³ந்யத்ர வ்ருத்த்யபா⁴வாத் ॥ 3 ॥
வ்யாக்யா

கர்மகர்த்ருவ்யபதே³ஶாச்ச ॥ 4 ॥

இதஶ்ச ந ஶாரீரோ மநோமயத்வாதி³கு³ண:; யஸ்மாத்கர்மகர்த்ருவ்யபதே³ஶோ ப⁴வதி — ‘ஏதமித: ப்ரேத்யாபி⁴ஸம்ப⁴விதாஸ்மி’ (சா². உ. 3 । 14 । 4) இதி । ஏதமிதி ப்ரக்ருதம் மநோமயத்வாதி³கு³ணமுபாஸ்யமாத்மாநம் கர்மத்வேந ப்ராப்யத்வேந வ்யபதி³ஶதி; அபி⁴ஸம்ப⁴விதாஸ்மீதி ஶாரீரமுபாஸகம் கர்த்ருத்வேந ப்ராபகத்வேந । அபி⁴ஸம்ப⁴விதாஸ்மீதி ப்ராப்தாஸ்மீத்யர்த²: । ந ச ஸத்யாம் க³தாவேகஸ்ய கர்மகர்த்ருவ்யபதே³ஶோ யுக்த: । ததோ²பாஸ்யோபாஸகபா⁴வோ(அ)பி பே⁴தா³தி⁴ஷ்டா²ந ஏவ । தஸ்மாத³பி ந ஶாரீரோ மநோமயத்வாதி³விஶிஷ்ட: ॥ 4 ॥

ஶப்³த³விஶேஷாத் ॥ 5 ॥

இதஶ்ச ஶாரீராத³ந்யோ மநோமயத்வாதி³கு³ண:; யஸ்மாச்ச²ப்³த³விஶேஷோ ப⁴வதி ஸமாநப்ரகரணே ஶ்ருத்யந்தரே — ‘யதா² வ்ரீஹிர்வா யவோ வா ஶ்யாமாகோ வா ஶ்யாமாகதண்டு³லோ வைவமயமந்தராத்மந்புருஷோ ஹிரண்மய:’ (ஶ. ப்³ரா. 10 । 6 । 3 । 2) இதி । ஶாரீரஸ்யாத்மநோ ய: ஶப்³தோ³(அ)பி⁴தா⁴யக: ஸப்தம்யந்த: — அந்தராத்மந்நிதி; தஸ்மாத்³விஶிஷ்டோ(அ)ந்ய: ப்ரத²மாந்த: புருஷஶப்³தோ³ மநோமயத்வாதி³விஶிஷ்டஸ்யாத்மநோ(அ)பி⁴தா⁴யக: । தஸ்மாத்தயோர்பே⁴தோ³(அ)தி⁴க³ம்யதே ॥ 5 ॥

ஸ்ம்ருதேஶ்ச ॥ 6 ॥

வ்யாக்யா
அத்ராஹ — க: புநரயம் ஶாரீரோ நாம பரமாத்மநோ(அ)ந்ய:, ய: ப்ரதிஷித்⁴யதே — ‘அநுபபத்தேஸ்து ந ஶாரீர:’ இத்யாதி³நா ? ஶ்ருதிஸ்து ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி ஶ்ரோதா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இத்யேவம்ஜாதீயகா பரமாத்மநோ(அ)ந்யமாத்மாநம் வாரயதி । ததா² ஸ்ம்ருதிரபி ‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴ ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு பா⁴ரத’ (ப⁴. கீ³. 13 । 2) இத்யேவம்ஜாதீயகேதி । அத்ரோச்யதே — ஸத்யமேவைதத் , பர ஏவாத்மா தே³ஹேந்த்³ரியமநோபு³த்³த்⁴யுபாதி⁴பி⁴: பரிச்சி²த்³யமாநோ பா³லை: ஶாரீர இத்யுபசர்யதே । யதா² க⁴டகரகாத்³யுபாதி⁴வஶாத³பரிச்சி²ந்நமபி நப⁴: பரிச்சி²ந்நவத³வபா⁴ஸதே, தத்³வத் । தத³பேக்ஷயா ச கர்மத்வகர்த்ருத்வாதி³பே⁴த³வ்யவஹாரோ ந விருத்⁴யதே ப்ராக் ‘தத்த்வமஸி’ இத்யாத்மைகத்வோபதே³ஶக்³ரஹணாத் । க்³ருஹீதே த்வாத்மைகத்வே ப³ந்த⁴மோக்ஷாதி³ஸர்வவ்யவஹாரபரிஸமாப்திரேவ ஸ்யாத் ॥ 6 ॥

அர்ப⁴கௌகஸ்த்வாத்தத்³வ்யபதே³ஶாச்ச நேதி சேந்ந நிசாய்யத்வாதே³வம் வ்யோமவச்ச ॥ 7 ॥

அர்ப⁴கமல்பம் ஓகோ நீட³ம் , ‘ஏஷ ம ஆத்மாந்தர்ஹ்ருத³யே’ இதி பரிச்சி²ந்நாயதநத்வாத் , ஸ்வஶப்³தே³ந ச ‘அணீயாந்வ்ரீஹேர்வா யவாத்³வா’ இத்யணீயஸ்த்வவ்யபதே³ஶாத் , ஶாரீர ஏவாராக்³ரமாத்ரோ ஜீவ இஹோபதி³ஶ்யதே, ந ஸர்வக³த: பரமாத்மா — இதி யது³க்தம் தத்பரிஹர்தவ்யம் । அத்ரோச்யதே — நாயம் தோ³ஷ: । ந தாவத்பரிச்சி²ந்நதே³ஶஸ்ய ஸர்வக³தத்வவ்யபதே³ஶ: கத²மப்யுபபத்³யதே । ஸர்வக³தஸ்ய து ஸர்வதே³ஶேஷு வித்³யமாநத்வாத்பரிச்சி²ந்நதே³ஶவ்யபதே³ஶோ(அ)பி கயாசித³பேக்ஷயா ஸம்ப⁴வதி । யதா² ஸமஸ்தவஸுதா⁴தி⁴பதிரபி ஹி ஸந் அயோத்⁴யாதி⁴பதிரிதி வ்யபதி³ஶ்யதே । கயா புநரபேக்ஷயா ஸர்வக³த: ஸந்நீஶ்வரோ(அ)ர்ப⁴கௌகா அணீயாம்ஶ்ச வ்யபதி³ஶ்யத இதி । நிசாய்யத்வாதே³வமிதி ப்³ரூம: । ஏவம் அணீயஸ்த்வாதி³கு³ணக³ணோபேத ஈஶ்வர:, தத்ர ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகே நிசாய்யோ த்³ரஷ்டவ்ய உபதி³ஶ்யதே; யதா² ஸாலக்³ராமே ஹரி: । தத்ராஸ்ய பு³த்³தி⁴விஜ்ஞாநம் க்³ராஹகம் । ஸர்வக³தோ(அ)பீஶ்வரஸ்தத்ரோபாஸ்யமாந: ப்ரஸீத³தி । வ்யோமவச்சைதத்³த்³ரஷ்டவ்யம் । யதா² ஸர்வக³தமபி ஸத்³வ்யோம ஸூசீபாஶாத்³யபேக்ஷயார்ப⁴கௌகோ(அ)ணீயஶ்ச வ்யபதி³ஶ்யதே, ஏவம் ப்³ரஹ்மாபி । ததே³வம் நிசாய்யத்வாபேக்ஷம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)ர்ப⁴கௌகஸ்த்வமணீயஸ்த்வம் ச, ந பாரமார்தி²கம் । தத்ர யதா³ஶங்க்யதே — ஹ்ருத³யாயதநத்வாத்³ப்³ரஹ்மணோ ஹ்ருத³யாநாம் ச ப்ரதிஶரீரம் பி⁴ந்நத்வாத்³பி⁴ந்நாயதநாநாம் ச ஶுகாதீ³நாமநேகத்வஸாவயவத்வாநித்யத்வாதி³தோ³ஷத³ர்ஶநாத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி தத்ப்ரஸங்க³ இதி, தத³பி பரிஹ்ருதம் ப⁴வதி ॥ 7 ॥

ஸம்போ⁴க³ப்ராப்திரிதி சேந்ந வைஶேஷ்யாத் ॥ 8 ॥

வ்யோமவத்ஸர்வக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸர்வப்ராணிஹ்ருத³யஸம்ப³ந்தா⁴த் , சித்³ரூபதயா ச ஶாரீராத³விஶிஷ்டத்வாத் , ஸுக²து³:கா²தி³ஸம்போ⁴கோ³(அ)ப்யவிஶிஷ்ட: ப்ரஸஜ்யேத । ஏகத்வாச்ச; ந ஹி பரஸ்மாதா³த்மநோ(அ)ந்ய: கஶ்சிதா³த்மா ஸம்ஸாரீ வித்³யதே, ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி விஜ்ஞாதா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । தஸ்மாத்பரஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண: ஸம்போ⁴க³ப்ராப்திரிதி சேத் , ந; வைஶேஷ்யாத் । ந தாவத்ஸர்வப்ராணிஹ்ருத³யஸம்ப³ந்தா⁴த் ஶாரீரவத்³ப்³ரஹ்மண: ஸம்போ⁴க³ப்ரஸங்க³:, வைஶேஷ்யாத் । விஶேஷோ ஹி ப⁴வதி ஶாரீரபரமேஶ்வரயோ: । ஏக: கர்தா போ⁴க்தா த⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³ஸாத⁴ந: ஸுக²து³:கா²தி³மாம்ஶ்ச । ஏகஸ்தத்³விபரீதோ(அ)பஹதபாப்மத்வாதி³கு³ண: । ஏதஸ்மாத³நயோர்விஶேஷாதே³கஸ்ய போ⁴க³:, நேதரஸ்ய । யதி³ ச ஸந்நிதா⁴நமாத்ரேண வஸ்துஶக்திமநாஶ்ரித்ய கார்யஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ப்⁴யுபக³ம்யேத, ஆகாஶாதீ³நாமபி தா³ஹாதி³ப்ரஸங்க³: । ஸர்வக³தாநேகாத்மவாதி³நாமபி ஸமாவேதௌ சோத்³யபரிஹாரௌ । யத³ப்யேகத்வாத்³ப்³ரஹ்மண ஆத்மாந்தராபா⁴வாச்சா²ரீரஸ்ய போ⁴கே³ந ப்³ரஹ்மணோ போ⁴க³ப்ரஸங்க³ இதி, அத்ர வதா³ம: — இத³ம் தாவத்³தே³வாநாம்ப்ரிய: ப்ரஷ்டவ்ய:; கத²மயம் த்வயாத்மாந்தராபா⁴வோ(அ)த்⁴யவஸித இதி । ‘தத்த்வமஸி’ ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி விஜ்ஞாதா’ இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரேப்⁴ய இதி சேத் , யதா²ஶாஸ்த்ரம் தர்ஹி ஶாஸ்த்ரீயோ(அ)ர்த²: ப்ரதிபத்தவ்ய:, ந தத்ரார்த⁴ஜரதீயம் லப்⁴யம் । ஶாஸ்த்ரம் ச ‘தத்த்வமஸி’ இத்யபஹதபாப்மத்வாதி³விஶேஷணம் ப்³ரஹ்ம ஶாரீரஸ்யாத்மத்வேநோபதி³ஶச்சா²ரீரஸ்யைவ தாவது³பபோ⁴க்த்ருத்வம் வாரயதி । குதஸ்தது³பபோ⁴கே³ந ப்³ரஹ்மண உபபோ⁴க³ப்ரஸங்க³: । அதா²க்³ருஹீதம் ஶாரீரஸ்ய ப்³ரஹ்மணைகத்வம் , ததா³ மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்த: ஶாரீரஸ்யோபபோ⁴க³: । ந தேந பரமார்த²ரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸம்ஸ்பர்ஶ: । ந ஹி பா³லைஸ்தலமலிநதாதி³பி⁴ர்வ்யோம்நி விகல்ப்யமாநே தலமலிநதாதி³விஶிஷ்டமேவ பரமார்த²தோ வ்யோம ப⁴வதி । ததா³ஹ — ந வைஶேஷ்யாதி³தி நைகத்வே(அ)பி ஶாரீரஸ்யோபபோ⁴கே³ந ப்³ரஹ்மண உபபோ⁴க³ப்ரஸங்க³:, வைஶேஷ்யாத் । விஶேஷோ ஹி ப⁴வதி மித்²யாஜ்ஞாநஸம்யக்³ஜ்ஞாநயோ: । மித்²யாஜ்ஞாநகல்பித உபபோ⁴க³:, ஸம்யக்³ஜ்ஞாநத்³ருஷ்டமேகத்வம் । ந ச மித்²யாஜ்ஞாநகல்பிதேநோபபோ⁴கே³ந ஸம்யக்³ஜ்ஞாநத்³ருஷ்டம் வஸ்து ஸம்ஸ்ப்ருஶ்யதே । தஸ்மாந்நோபபோ⁴க³க³ந்தோ⁴(அ)பி ஶக்ய ஈஶ்வரஸ்ய கல்பயிதும் ॥ 8 ॥

அத்த்ரதி⁴கரணம்

அத்தா சராசரக்³ரஹணாத் ॥ 9 ॥

கட²வல்லீஷு பட்²யதே ‘யஸ்ய ப்³ரஹ்ம ச க்ஷத்ரம் சோபே⁴ ப⁴வத ஓத³ந: । ம்ருத்யுர்யஸ்யோபஸேசநம் க இத்தா² வேத³ யத்ர ஸ:’ (க. உ. 1 । 2 । 25) இதி । அத்ர கஶ்சிதோ³த³நோபஸேசநஸூசிதோ(அ)த்தா ப்ரதீயதே । தத்ர கிமக்³நிரத்தா ஸ்யாத் , உத ஜீவ:, அத²வா பரமாத்மா, இதி ஸம்ஶய: । விஶேஷாநவதா⁴ரணாத் । த்ரயாணாம் சாக்³நிஜீவபரமாத்மநாமஸ்மிந்க்³ரந்தே² ப்ரஶ்நோபந்யாஸோபலப்³தே⁴: । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? அக்³நிரத்தேதி । குத: ? ‘அக்³நிரந்நாத³:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 6) இதி ஶ்ருதிப்ரஸித்³தி⁴ப்⁴யாம் । ஜீவோ வா அத்தா ஸ்யாத் ‘தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தி’ (மு. உ. 3 । 1 । 1) இதி த³ர்ஶநாத் । ந பரமாத்மா, ‘அநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதி’ இதி த³ர்ஶநாதி³த்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
அத்தாத்ர பரமாத்மா ப⁴விதுமர்ஹதி । குத: ? சராசரக்³ரஹணாத் । சராசரம் ஹி ஸ்தா²வரஜங்க³மம் ம்ருத்யூபஸேசநமிஹாத்³யத்வேந ப்ரதீயதே । தாத்³ருஶஸ்ய சாத்³யஸ்ய ந பரமாத்மநோ(அ)ந்ய: கார்த்ஸ்ந்யேநாத்தா ஸம்ப⁴வதி । பரமாத்மா து விகாரஜாதம் ஸம்ஹரந்ஸர்வமத்தீத்யுபபத்³யதே । நந்விஹ சராசரக்³ரஹணம் நோபலப்⁴யதே, கத²ம் ஸித்³த⁴வச்சராசரக்³ரஹணம் ஹேதுத்வேநோபாதீ³யதே ? நைஷ தோ³ஷ:, ம்ருத்யூபஸேசநத்வேநேஹாத்³யத்வேந ஸர்வஸ்ய ப்ராணிநிகாயஸ்ய ப்ரதீயமாநத்வாத் , ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரயோஶ்ச ப்ராதா⁴ந்யாத்ப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வோபபத்தே: । யத்து பரமாத்மநோ(அ)பி நாத்த்ருத்வம் ஸம்ப⁴வதி ‘அநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதி’ இதி த³ர்ஶநாதி³தி, அத்ரோச்யதே — கர்மப²லபோ⁴க³ஸ்ய ப்ரதிஷேத⁴கமேதத்³த³ர்ஶநம் , தஸ்ய ஸந்நிஹிதத்வாத் । ந விகாரஸம்ஹாரஸ்ய ப்ரதிஷேத⁴கம் , ஸர்வவேதா³ந்தேஷு ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திஸம்ஹாரகாரணத்வேந ப்³ரஹ்மண: ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । தஸ்மாத்பரமாத்மைவேஹாத்தா ப⁴விதுமர்ஹதி ॥ 9 ॥

ப்ரகரணாச்ச ॥ 10 ॥

இதஶ்ச பரமாத்மைவேஹாத்தா ப⁴விதுமர்ஹதி; யத்காரணம் ப்ரகரணமித³ம் பரமாத்மந: — ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா விபஶ்சித்’ (க. உ. 1 । 2 । 18) இத்யாதி³ । ப்ரக்ருதக்³ரஹணம் ச ந்யாய்யம் । ‘க இத்தா² வேத³ யத்ர ஸ:’ இதி ச து³ர்விஜ்ஞாநத்வம் பரமாத்மலிங்க³ம் ॥ 10 ॥

கு³ஹாப்ரவிஷ்டாதி⁴கரணம்

கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டாவாத்மாநௌ ஹி தத்³த³ர்ஶநாத் ॥ 11 ॥

கட²வல்லீஷ்வேவ பட்²யதே — ‘ருதம் பிப³ந்தௌ ஸுக்ருதஸ்ய லோகே கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டௌ பரமே பரார்தே⁴ । சா²யாதபௌ ப்³ரஹ்மவிதோ³ வத³ந்தி பஞ்சாக்³நயோ யே ச த்ரிணாசிகேதா:’ (க. உ. 1 । 3 । 1) இதி । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமிஹ பு³த்³தி⁴ஜீவௌ நிர்தி³ஷ்டௌ, உத ஜீவபரமாத்மாநாவிதி । யதி³ பு³த்³தி⁴ஜீவௌ, ததோ பு³த்³தி⁴ப்ரதா⁴நாத்கார்யகரணஸங்கா⁴தாத்³விலக்ஷணோ ஜீவ: ப்ரதிபாதி³தோ ப⁴வதி । தத³பீஹ ப்ரதிபாத³யிதவ்யம் , ‘யேயம் ப்ரேதே விசிகித்ஸா மநுஷ்யே(அ)ஸ்தீத்யேகே நாயமஸ்தீதி சைகே । ஏதத்³வித்³யாமநுஶிஷ்டஸ்த்வயாஹம் வராணாமேஷ வரஸ்த்ருதீய:’ (க. உ. 1 । 1 । 20) இதி ப்ருஷ்டத்வாத் । அத² ஜீவபரமாத்மாநௌ, ததோ ஜீவாத்³விலக்ஷண: பரமாத்மா ப்ரதிபாதி³தோ ப⁴வதி । தத³பீஹ ப்ரதிபாத³யிதவ்யம் — ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத³ந்யத்ராஸ்மாத்க்ருதாக்ருதாத் । அந்யத்ர பூ⁴தாச்ச ப⁴வ்யாச்ச யத்தத்பஶ்யஸி தத்³வத³’ (க. உ. 1 । 2 । 14) இதி ப்ருஷ்டத்வாத் । அத்ராஹாக்ஷேப்தா — உபா⁴வப்யேதௌ பக்ஷௌ ந ஸம்ப⁴வத: । கஸ்மாத் ? ருதபாநம் கர்மப²லோபபோ⁴க³:, ‘ஸுக்ருதஸ்ய லோகே’ இதி லிங்கா³த் । தச்ச சேதநஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஸம்ப⁴வதி, நாசேதநாயா பு³த்³தே⁴: । ‘பிப³ந்தௌ’ இதி ச த்³விவசநேந த்³வயோ: பாநம் த³ர்ஶயதி ஶ்ருதி: । அதோ பு³த்³தி⁴க்ஷேத்ரஜ்ஞபக்ஷஸ்தாவந்ந ஸம்ப⁴வதி । அத ஏவ க்ஷேத்ரஜ்ஞபரமாத்மபக்ஷோ(அ)பி ந ஸம்ப⁴வதி । சேதநே(அ)பி பரமாத்மநி ருதபாநாஸம்ப⁴வாத் , ‘அநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதி’ (மு. உ. 3 । 1 । 1) இதி மந்த்ரவர்ணாதி³தி । அத்ரோச்யதே — நைஷ தோ³ஷ:; ச²த்ரிணோ க³ச்ச²ந்தீத்யேகேநாபி ச்ச²த்ரிணா ப³ஹூநாமச்ச²த்ரிணாம் ச²த்ரித்வோபசாரத³ர்ஶநாத் । ஏவமேகேநாபி பிப³தா த்³வௌ பிப³ந்தாவுச்யேயாதாம் । யத்³வா ஜீவஸ்தாவத்பிப³தி । ஈஶ்வரஸ்து பாயயதி । பாயயந்நபி பிப³தீத்யுச்யதே, பாசயிதர்யபி பக்த்ருத்வப்ரஸித்³தி⁴த³ர்ஶநாத் । பு³த்³தி⁴க்ஷேத்ரஜ்ஞபரிக்³ரஹோ(அ)பி ஸம்ப⁴வதி; கரணே கர்த்ருத்வோபசாராத் । ‘ஏதா⁴ம்ஸி பசந்தி’ இதி ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । ந சாத்⁴யாத்மாதி⁴காரே(அ)ந்யௌ கௌசித்³த்³வாவ்ருதம் பிப³ந்தௌ ஸம்ப⁴வத: । தஸ்மாத்³பு³த்³தி⁴ஜீவௌ ஸ்யாதாம் ஜீவபரமாத்மாநௌ வேதி ஸம்ஶய: ॥
வ்யாக்யா
கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? பு³த்³தி⁴க்ஷேத்ரஜ்ஞாவிதி । குத: ? ‘கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டௌ’ இதி விஶேஷணாத் । யதி³ ஶரீரம் கு³ஹா, யதி³ வா ஹ்ருத³யம் , உப⁴யதா²பி பு³த்³தி⁴க்ஷேத்ரஜ்ஞௌ கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டாவுபபத்³யேதே । ந ச ஸதி ஸம்ப⁴வே ஸர்வக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ விஶிஷ்டதே³ஶத்வம் யுக்தம் கல்பயிதும் । ‘ஸுக்ருதஸ்ய லோகே’ இதி ச கர்மகோ³சராநதிக்ரமம் த³ர்ஶயதி । பரமாத்மா து ந ஸுக்ருதஸ்ய வா து³ஷ்க்ருதஸ்ய வா கோ³சரே வர்ததே, ‘ந கர்மணா வர்த⁴தே நோ கநீயாந்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 23) இதி ஶ்ருதே: । ‘சா²யாதபௌ’ இதி ச சேதநாசேதநயோர்நிர்தே³ஶ உபபத்³யதே, சா²யாதபவத்பரஸ்பரவிலக்ஷணத்வாத் । தஸ்மாத்³பு³த்³தி⁴க்ஷேத்ரஜ்ஞாவிஹோச்யேயாதாமித்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
விஜ்ஞாநாத்மபரமாத்மாநாவிஹோச்யேயாதாம் । கஸ்மாத் ? ஆத்மாநௌ ஹி தாவுபா⁴வபி சேதநௌ ஸமாநஸ்வபா⁴வௌ । ஸம்க்²யாஶ்ரவணே ச ஸமாநஸ்வபா⁴வேஷ்வேவ லோகே ப்ரதீதிர்த்³ருஶ்யதே । ‘அஸ்ய கோ³ர்த்³விதீயோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய:’ இத்யுக்தே, கௌ³ரேவ த்³விதீயோ(அ)ந்விஷ்யதே, நாஶ்வ: புருஷோ வா । ததி³ஹ ருதபாநேந லிங்கே³ந நிஶ்சிதே விஜ்ஞாநாத்மநி த்³விதீயாந்வேஷணாயாம் ஸமாநஸ்வபா⁴வஶ்சேதந: பரமாத்மைவ ப்ரதீயதே । நநூக்தம் கு³ஹாஹிதத்வத³ர்ஶநாந்ந பரமாத்மா ப்ரத்யேதவ்ய இதி; கு³ஹாஹிதத்வத³ர்ஶநாதே³வ பரமாத்மா ப்ரத்யேதவ்ய இதி வதா³ம: । கு³ஹாஹிதத்வம் து ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஷ்வஸக்ருத்பரமாத்மந ஏவ த்³ருஶ்யதே — ‘கு³ஹாஹிதம் க³ஹ்வரேஷ்ட²ம் புராணம்’ (க. உ. 1 । 2 । 12) ‘யோ வேத³ நிஹிதம் கு³ஹாயாம் பரமே வ்யோமந்’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) ‘ஆத்மாநமந்விச்ச² கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டம்’ இத்யாத்³யாஸு । ஸர்வக³தஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண உபலப்³த்⁴யர்தோ² தே³ஶவிஶேஷோபதே³ஶோ ந விருத்⁴யத இத்யேதத³ப்யுக்தமேவ । ஸுக்ருதலோகவர்தித்வம் து ச்ச²த்ரித்வவதே³கஸ்மிந்நபி வர்தமாநமுப⁴யோரவிருத்³த⁴ம் । ‘சா²யாதபௌ’ இத்யப்யவிருத்³த⁴ம்; சா²யாதபவத்பரஸ்பரவிலக்ஷணத்வாத்ஸம்ஸாரித்வாஸம்ஸாரித்வயோ:, அவித்³யாக்ருதத்வாத்ஸம்ஸாரித்வஸ்ய பாரமார்தி²கத்வாச்சாஸம்ஸாரித்வஸ்ய । தஸ்மாத்³விஜ்ஞாநாத்மபரமாத்மாநௌ கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டௌ க்³ருஹ்யேதே ॥ 11 ॥
வ்யாக்யா
குதஶ்ச விஜ்ஞாநாத்மபரமாத்மாநௌ க்³ருஹ்யேதே ? —

விஶேஷணாச்ச ॥ 12 ॥

விஶேஷணம் ச விஜ்ஞாநாத்மபரமாத்மநோரேவ ப⁴வதி । ‘ஆத்மாநம் ரதி²நம் வித்³தி⁴ ஶரீரம் ரத²மேவ து’ (க. உ. 1 । 3 । 3) இத்யாதி³நா பரேண க்³ரந்தே²ந ரதி²ரதா²தி³ரூபககல்பநயா விஜ்ஞாநாத்மாநம் ரதி²நம் ஸம்ஸாரமோக்ஷயோர்க³ந்தாரம் கல்பயதி । ‘ஸோ(அ)த்⁴வந: பாரமாப்நோதி தத்³விஷ்ணோ: பரமம் பத³ம்’ (க. உ. 1 । 3 । 9) இதி ச பரமாத்மாநம் க³ந்தவ்யம் கல்பயதி । ததா² ‘தம் து³ர்த³ர்ஶம் கூ³ட⁴மநுப்ரவிஷ்டம் கு³ஹாஹிதம் க³ஹ்வரேஷ்ட²ம் புராணம் । அத்⁴யாத்மயோகா³தி⁴க³மேந தே³வம் மத்வா தீ⁴ரோ ஹர்ஷஶோகௌ ஜஹாதி’ (க. உ. 1 । 2 । 12) இதி பூர்வஸ்மிந்நபி க்³ரந்தே² மந்த்ருமந்தவ்யத்வேநைதாவேவ விஶேஷிதௌ । ப்ரகரணம் சேத³ம் பரமாத்மந: । ‘ப்³ரஹ்மவிதோ³ வத³ந்தி’ இதி ச வக்த்ருவிஶேஷோபாதா³நம் பரமாத்மபரிக்³ரஹே க⁴டதே । தஸ்மாதி³ஹ ஜீவபரமாத்மாநாவுச்யேயாதாம் । ஏஷ ஏவ ந்யாய: ‘த்³வா ஸுபர்ணா ஸயுஜா ஸகா²யா’ (மு. உ. 3 । 1 । 1) இத்யேவமாதி³ஷ்வபி । தத்ராபி ஹ்யத்⁴யாத்மாதி⁴காராந்ந ப்ராக்ருதௌ ஸுபர்ணாவுச்யேதே । ‘தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தி’ இத்யத³நலிங்கா³த்³விஜ்ஞாநாத்மா ப⁴வதி । ‘அநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதி’ (மு. உ. 3 । 1 । 1) இத்யநஶநசேதநத்வாப்⁴யாம் பரமாத்மா । அநந்தரே ச மந்த்ரே தாவேவ த்³ரஷ்ட்ருத்³ரஷ்டவ்யபா⁴வேந விஶிநஷ்டி — ‘ஸமாநே வ்ருக்ஷே புருஷோ நிமக்³நோ(அ)நீஶயா ஶோசதி முஹ்யமாந: । ஜுஷ்டம் யதா³ பஶ்யத்யந்யமீஶமஸ்ய மஹிமாநமிதி வீதஶோக:’ (மு. உ. 3 । 1 । 2) இதி ॥
வ்யாக்யா
அபர ஆஹ — ‘த்³வா ஸுபர்ணா’ இதி நேயம்ருக³ஸ்யாதி⁴கரணஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தம் ப⁴ஜதே, பைங்கி³ரஹஸ்யப்³ராஹ்மணேநாந்யதா² வ்யாக்²யாதத்வாத் — ‘தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தீதி ஸத்த்வமநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதீத்யநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴பஶ்யதி ஜ்ஞஸ்தாவேதௌ ஸத்த்வக்ஷேத்ரஜ்ஞௌ’ இதி । ஸத்த்வஶப்³தோ³ ஜீவ: க்ஷேத்ரஜ்ஞஶப்³த³: பரமாத்மேதி யது³ச்யதே, தந்ந; ஸத்த்வக்ஷேத்ரஜ்ஞஶப்³த³யோரந்த:கரணஶாரீரபரதயா ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । தத்ரைவ ச வ்யாக்²யாதத்வாத் — ‘ததே³தத்ஸத்த்வம் யேந ஸ்வப்நம் பஶ்யதி, அத² யோ(அ)யம் ஶாரீர உபத்³ரஷ்டா ஸ க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்தாவேதௌ ஸத்த்வக்ஷேத்ரஜ்ஞௌ’ இதி । நாப்யஸ்யாதி⁴கரணஸ்ய பூர்வபக்ஷம் ப⁴ஜதே । ந ஹ்யத்ர ஶாரீர: க்ஷேத்ரஜ்ஞ: கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³நா ஸம்ஸாரத⁴ர்மேணோபேதோ விவக்ஷ்யதே । கத²ம் தர்ஹி ? ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மாதீதோ ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வஶ்சைதந்யமாத்ரஸ்வரூப:; ‘அநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதீத்யநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴பஶ்யதி ஜ்ஞ:’ இதி வசநாத் , ‘தத்த்வமஸி’ ‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴’ (ப⁴. கீ³. 13 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴யஶ்ச । தாவதா ச வித்³யோபஸம்ஹாரத³ர்ஶநமேவமேவாவகல்பதே, ‘தாவேதௌ ஸத்த்வக்ஷேத்ரஜ்ஞௌ ந ஹ வா ஏவம்விதி³ கிஞ்சந ரஜ ஆத்⁴வம்ஸதே’ இத்யாதி³ । கத²ம் புநரஸ்மிந்பக்ஷே ‘தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தீதி ஸத்த்வம்’ இத்யசேதநே ஸத்த்வே போ⁴க்த்ருத்வவசநமிதி, உச்யதே — நேயம் ஶ்ருதிரசேதநஸ்ய ஸத்த்வஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வம் வக்ஷ்யாமீதி ப்ரவ்ருத்தா; கிம் தர்ஹி ? சேதநஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்யாபோ⁴க்த்ருத்வம் ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வதாம் ச வக்ஷ்யாமீதி । தத³ர்த²ம் ஸுகா²தி³விக்ரியாவதி ஸத்த்வே போ⁴க்த்ருத்வமத்⁴யாரோபயதி । இத³ம் ஹி கர்த்ருத்வம் போ⁴க்த்ருத்வம் ச ஸத்த்வக்ஷேத்ரஜ்ஞயோரிதரேதரஸ்வபா⁴வாவிவேகக்ருதம் கல்ப்யதே । பரமார்த²தஸ்து நாந்யதரஸ்யாபி ஸம்ப⁴வதி, அசேதநத்வாத்ஸத்த்வஸ்ய, அவிக்ரியத்வாச்ச க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய । அவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதஸ்வபா⁴வத்வாச்ச ஸத்த்வஸ்ய ஸுதராம் ந ஸம்ப⁴வதி । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘யத்ர வா அந்யதி³வ ஸ்யாத்தத்ராந்யோ(அ)ந்யத்பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யாதி³நா ஸ்வப்நத்³ருஷ்டஹஸ்த்யாதி³வ்யவஹாரவத³வித்³யாவிஷய ஏவ கர்த்ருத்வாதி³வ்யவஹாரம் த³ர்ஶயதி । ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யாதி³நா ச விவேகிந: கர்த்ருத்வாதி³வ்யவஹாராப⁴வம் த³ர்ஶயதி ॥ 12 ॥
வ்யாக்யா

அந்தராதி⁴கரணம்

அந்தர உபபத்தே: ॥ 13 ॥

‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யத ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாசைதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்மேதி । தத்³யத்³யப்யஸ்மிந்ஸர்பிர்வோத³கம் வா ஸிஞ்சதி வர்த்மநீ ஏவ க³ச்ச²தி’ (சா². உ. 4 । 15 । 1) இத்யாதி³ ஶ்ரூயதே । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமயம் ப்ரதிபி³ம்பா³த்மாக்ஷ்யதி⁴கரணோ நிர்தி³ஶ்யதே, அத² விஜ்ஞாநாத்மா, உத தே³வதாத்மேந்த்³ரியஸ்யாதி⁴ஷ்டா²தா, அத²வேஶ்வர இதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? சா²யாத்மா புருஷப்ரதிரூப இதி । குத: ? தஸ்ய த்³ருஶ்யமாநத்வப்ரஸித்³தே⁴:, ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ இதி ச ப்ரஸித்³த⁴வது³பதே³ஶாத் । விஜ்ஞாநாத்மநோ வாயம் நிர்தே³ஶ இதி யுக்தம் । ஸ ஹி சக்ஷுஷா ரூபம் பஶ்யம்ஶ்சக்ஷுஷி ஸந்நிஹிதோ ப⁴வதி । ஆத்மஶப்³த³ஶ்சாஸ்மிந்பக்ஷே(அ)நுகூலோ ப⁴வதி । ஆதி³த்யபுருஷோ வா சக்ஷுஷோ(அ)நுக்³ராஹக: ப்ரதீயதே — ‘ரஶ்மிபி⁴ரேஷோ(அ)ஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த:’ (ப்³ரு. உ. 5 । 5 । 2) இதி ஶ்ருதே:, அம்ருதத்வாதீ³நாம் ச தே³வதாத்மந்யபி கத²ஞ்சித்ஸம்ப⁴வாத் । நேஶ்வர:, ஸ்தா²நவிஶேஷநிர்தே³ஶாத் — இத்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
பரமேஶ்வர ஏவாக்ஷிண்யப்⁴யந்தர: புருஷ இஹோபதி³ஷ்ட இதி । கஸ்மாத் ? உபபத்தே: । உபபத்³யதே ஹி பரமேஶ்வரே கு³ணஜாதமிஹோபதி³ஶ்யமாநம் । ஆத்மத்வம் தாவந்முக்²யயா வ்ருத்த்யா பரமேஶ்வரே உபபத்³யதே, ‘ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி’ இதி ஶ்ருதே: । அம்ருதத்வாப⁴யத்வே ச தஸ்மிந்நஸக்ருச்ச்²ருதௌ ஶ்ரூயேதே । ததா² பரமேஶ்வராநுரூபமேதத³க்ஷிஸ்தா²நம் । யதா² ஹி பரமேஶ்வர: ஸர்வதோ³ஷைரலிப்த:, அபஹதபாப்மத்வாதி³ஶ்ரவணாத்; ததா²க்ஷிஸ்தா²நம் ஸர்வலேபரஹிதமுபதி³ஷ்டம் ‘தத்³யத்³யப்யஸ்மிந்ஸர்பிர்வோத³கம் வா ஸிஞ்சதி, வர்த்மநீ ஏவ க³ச்ச²தி’ இதி ஶ்ருதே: । ஸம்யத்³வாமத்வாதி³கு³ணோபதே³ஶஶ்ச தஸ்மிந்நவகல்பதே । ‘ஏதம் ஸம்யத்³வாம இத்யாசக்ஷதே । ஏதம் ஹி ஸர்வாணி வாமாந்யபி⁴ஸம்யந்தி’, (சா². உ. 4 । 15 । 2) ‘ஏஷ உ ஏவ வாமநீரேஷ ஹி ஸர்வாணி வாமாநி நயதி ।’ (சா². உ. 4 । 15 । 3)‘ஏஷ உ ஏவ பா⁴மநீரேஷ ஹி ஸர்வேஷு லோகேஷு பா⁴தி’ (சா². உ. 4 । 15 । 4) இதி ச । அத உபபத்தேரந்தர: பரமேஶ்வர: ॥ 13 ॥
வ்யாக்யா

ஸ்தா²நாதி³வ்யபதே³ஶாச்ச ॥ 14 ॥

கத²ம் புநராகாஶவத்ஸர்வக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)க்ஷ்யல்பம் ஸ்தா²நமுபபத்³யத இதி, அத்ரோச்யதே — ப⁴வேதே³ஷாநவக்லுப்தி:, யத்³யேததே³வைகம் ஸ்தா²நமஸ்ய நிர்தி³ஷ்டம் ப⁴வேத் । ஸந்தி ஹ்யந்யாந்யபி ப்ருதி²வ்யாதீ³நி ஸ்தா²நாந்யஸ்ய நிர்தி³ஷ்டாநி — ‘ய: ப்ருதி²வ்யாம் திஷ்ட²ந்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 3) இத்யாதி³நா । தேஷு ஹி சக்ஷுரபி நிர்தி³ஷ்டம் ‘யஶ்சக்ஷுஷி திஷ்ட²ந்’ இதி । ஸ்தா²நாதி³வ்யபதே³ஶாதி³த்யாதி³க்³ரஹணேநைதத்³த³ர்ஶயதி — ந கேவலம் ஸ்தா²நமேவைகமநுசிதம் ப்³ரஹ்மணோ நிர்தி³ஶ்யமாநம் த்³ருஶ்யதே । கிம் தர்ஹி ? நாம ரூபமித்யேவம்ஜாதீயகமப்யநாமரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)நுசிதம் நிர்தி³ஶ்யமாநம் த்³ருஶ்யதே — ‘தஸ்யோதி³தி நாம’ (சா². உ. 1 । 6 । 7) ‘ஹிரண்யஶ்மஶ்ரு:’ இத்யாதி³ । நிர்கு³ணமபி ஸத்³ப்³ரஹ்ம நாமரூபக³தைர்கு³ணை: ஸகு³ணமுபாஸநார்த²ம் தத்ர தத்ரோபதி³ஶ்யத இத்யேதத³ப்யுக்தமேவ । ஸர்வக³தஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண உபலப்³த்⁴யர்த²ம் ஸ்தா²நவிஶேஷோ ந விருத்⁴யதே, ஸாலக்³ராம இவ விஷ்ணோரித்யேதத³ப்யுக்தமேவ ॥ 14 ॥
வ்யாக்யா

ஸுக²விஶிஷ்டாபி⁴தா⁴நாதே³வ ச ॥ 15 ॥

அபி ச நைவாத்ர விவதி³தவ்யம் — கிம் ப்³ரஹ்மாஸ்மிந்வாக்யே(அ)பி⁴தீ⁴யதே, ந வேதி । ஸுக²விஶிஷ்டாபி⁴தா⁴நாதே³வ ப்³ரஹ்மத்வம் ஸித்³த⁴ம் । ஸுக²விஶிஷ்டம் ஹி ப்³ரஹ்ம யத்³வாக்யோபக்ரமே ப்ரக்ராந்தம் ‘ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 4 । 10 । 4) இதி, ததே³வேஹாபி⁴ஹிதம்; ப்ரக்ருதபரிக்³ரஹஸ்ய ந்யாய்யத்வாத் , ‘ஆசார்யஸ்து தே க³திம் வக்தா’ (சா². உ. 4 । 14 । 1) இதி ச க³திமாத்ராபி⁴தா⁴நப்ரதிஜ்ஞாநாத் । கத²ம் புநர்வாக்யோபக்ரமே ஸுக²விஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம விஜ்ஞாயத இதி, உச்யதே — ‘ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 4 । 10 । 4) இத்யேதத³க்³நீநாம் வசநம் ஶ்ருத்வோபகோஸல உவாச — ‘விஜாநாம்யஹம் யத்ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம, கம் ச து க²ம் ச ந விஜாநாமி’ இதி । தத்ரேத³ம் ப்ரதிவசநம் — ‘யத்³வாவ கம் ததே³வ க²ம் யதே³வ க²ம் ததே³வ கம்’ இதி । தத்ர க²ம்ஶப்³தோ³ பூ⁴தாகாஶே நிரூடோ⁴ லோகே । யதி³ தஸ்ய விஶேஷணத்வேந கம்ஶப்³த³: ஸுக²வாசீ நோபாதீ³யேத, ததா² ஸதி கேவலே பூ⁴தாகாஶே ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³ நாமாதி³ஷ்விவ ப்ரதீகாபி⁴ப்ராயேண ப்ரயுக்த இதி ப்ரதீதி: ஸ்யாத் । ததா² கம்ஶப்³த³ஸ்ய விஷயேந்த்³ரியஸம்பர்கஜநிதே ஸாமயே ஸுகே² ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் , யதி³ தஸ்ய க²ம்ஶப்³தோ³ விஶேஷணத்வேந நோபாதீ³யேத; லௌகிகம் ஸுக²ம் ப்³ரஹ்மேதி ப்ரதீதி: ஸ்யாத் । இதரேதரவிஶேஷிதௌ து கம்க²ம்ஶப்³தௌ³ ஸுகா²த்மகம் ப்³ரஹ்ம க³மயத: । தத்ர த்³விதீயே ப்³ரஹ்மஶப்³தே³(அ)நுபாதீ³யமாநே ‘கம் க²ம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யேவோச்யமாநே கம்ஶப்³த³ஸ்ய விஶேஷணத்வேநைவோபயுக்தத்வாத்ஸுக²ஸ்ய கு³ணஸ்யாத்⁴யேயத்வம் ஸ்யாத் । தந்மா பூ⁴த் — இத்யுப⁴யோ: கம்க²ம்ஶப்³த³யோர்ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஶிரஸ்த்வம் — ‘கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்ம’ இதி । இஷ்டம் ஹி ஸுக²ஸ்யாபி கு³ணஸ்ய கு³ணிவத்³த்⁴யேயத்வம் । ததே³வம் வாக்யோபக்ரமே ஸுக²விஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்மோபதி³ஷ்டம் । ப்ரத்யேகம் ச கா³ர்ஹபத்யாத³யோ(அ)க்³நய: ஸ்வம் ஸ்வம் மஹிமாநமுபதி³ஶ்ய ‘ஏஷா ஸோம்ய தே(அ)ஸ்மத்³வித்³யாத்மவித்³யா ச’ இத்யுபஸம்ஹரந்த: பூர்வத்ர ப்³ரஹ்ம நிர்தி³ஷ்டமிதி ஜ்ஞாபயந்தி । ‘ஆசார்யஸ்து தே க³திம் வக்தா’ இதி ச க³திமாத்ராபி⁴தா⁴நப்ரதிஜ்ஞாநமர்தா²ந்தரவிவக்ஷாம் வாரயதி । ‘யதா² புஷ்கரபலாஶ ஆபோ ந ஶ்லிஷ்யந்த ஏவமேவம்விதி³ பாபம் கர்ம ந ஶ்லிஷ்யதே’ (சா². உ. 4 । 14 । 3) இதி சாக்ஷிஸ்தா²நம் புருஷம் விஜாநத: பாபேநாநுபகா⁴தம் ப்³ருவந்நக்ஷிஸ்தா²நஸ்ய புருஷஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் த³ர்ஶயதி । தஸ்மாத்ப்ரக்ருதஸ்யைவ ப்³ரஹ்மணோ(அ)க்ஷிஸ்தா²நதாம் ஸம்யத்³வாமத்வாதி³கு³ணதாம் சோக்த்வா அர்சிராதி³காம் தத்³விதோ³ க³திம் வக்ஷ்யாமீத்யுபக்ரமதே — ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யத ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாச’ (சா². உ. 4 । 15 । 1) இதி ॥ 15 ॥
வ்யாக்யா

ஶ்ருதோபநிஷத்கக³த்யபி⁴தா⁴நாச்ச ॥ 16 ॥

இதஶ்சாக்ஷிஸ்தா²ந: புருஷ: பரமேஶ்வர:, யஸ்மாச்ச்²ருதோபநிஷத்கஸ்ய ஶ்ருதரஹஸ்யவிஜ்ஞாநஸ்ய ப்³ரஹ்மவிதோ³ யா க³திர்தே³வயாநாக்²யா ப்ரஸித்³தா⁴ ஶ்ருதௌ — ‘அதோ²த்தரேண தபஸா ப்³ரஹ்மசர்யேண ஶ்ரத்³த⁴யா வித்³யயாத்மாநமந்விஷ்யாதி³த்யமபி⁴ஜயந்தே । ஏதத்³வை ப்ராணாநாமாயதநமேதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்பராயணமேதஸ்மாந்ந புநராவர்தந்தே’ (ப்ர. உ. 1 । 10) இதி, ஸ்ம்ருதாவபி — ‘அக்³நிர்ஜ்யோதிரஹ: ஶுக்ல: ஷண்மாஸா உத்தராயணம் । தத்ர ப்ரயாதா க³ச்ச²ந்தி ப்³ரஹ்ம ப்³ரஹ்மவிதோ³ ஜநா:’ (ப⁴. கீ³. 8 । 24) இதி, ஸைவேஹாக்ஷிபுருஷவிதோ³(அ)பி⁴தீ⁴யமாநா த்³ருஶ்யதே । ‘அத² யது³ சைவாஸ்மிஞ்ச²வ்யம் குர்வந்தி யதி³ ச நார்சிஷமேவாபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி’ இத்யுபக்ரம்ய ‘ஆதி³த்யாச்சந்த்³ரமஸம் சந்த்³ரமஸோ வித்³யுதம் தத்புருஷோ(அ)மாநவ: ஸ ஏநாந்ப்³ரஹ்ம க³மயத்யேஷ தே³வபதோ² ப்³ரஹ்மபத² ஏதேந ப்ரதிபத்³யமாநா இமம் மாநவமாவர்தம் நாவர்தந்தே’ (சா². உ. 4 । 15 । 5) இதி । ததி³ஹ ப்³ரஹ்மவித்³விஷயயா ப்ரஸித்³த⁴யா க³த்யா அக்ஷிஸ்தா²நஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் நிஶ்சீயதே ॥ 16 ॥
வ்யாக்யா

அநவஸ்தி²தேரஸம்ப⁴வாச்ச நேதர: ॥ 17 ॥

யத்புநருக்தம் சா²யாத்மா, விஜ்ஞாநாத்மா, தே³வதாத்மா வா ஸ்யாத³க்ஷிஸ்தா²ந இதி, அத்ரோச்யதே — ந ச்சா²யாத்மாதி³ரிதர இஹ க்³ரஹணமர்ஹதி । கஸ்மாத் ? அநவஸ்தி²தே: । ந தாவச்சா²யாத்மநஶ்சக்ஷுஷி நித்யமவஸ்தா²நம் ஸம்ப⁴வதி । யதை³வ ஹி கஶ்சித்புருஷஶ்சக்ஷுராஸீத³தி, ததா³ சக்ஷுஷி புருஷச்சா²யா த்³ருஶ்யதே । அபக³தே தஸ்மிந்ந த்³ருஶ்யதே । ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷ:’ இதி ச ஶ்ருதி: ஸந்நிதா⁴நாத்ஸ்வசக்ஷுஷி த்³ருஶ்யமாநம் புருஷமுபாஸ்யத்வேநோபதி³ஶதி । ந சோபாஸநாகாலே ச்சா²யாகரம் கஞ்சித்புருஷம் சக்ஷு:ஸமீபே ஸந்நிதா⁴ப்யோபாஸ்த இதி யுக்தம் கல்பயிதும் । ‘அஸ்யைவ ஶரீரஸ்ய நாஶமந்வேஷ நஶ்யதி’ (சா². உ. 8 । 9 । 1) இதி ஶ்ருதிஶ்சா²யாத்மநோ(அ)ப்யநவஸ்தி²தத்வம் த³ர்ஶயதி । அஸம்ப⁴வாச்ச தஸ்மிந்நம்ருதத்வாதீ³நாம் கு³ணாநாம் ந ச்சா²யாத்மநி ப்ரதீதி: । ததா² விஜ்ஞாநாத்மநோ(அ)பி ஸாதா⁴ரணே க்ருத்ஸ்நஶரீரேந்த்³ரியஸம்ப³ந்தே⁴ ஸதி ந சக்ஷுஷ்யேவாவஸ்தி²தத்வம் ஶக்யம் வக்தும் । ப்³ரஹ்மணஸ்து ஸர்வவ்யாபிநோ(அ)பி த்³ருஷ்ட உபலப்³த்⁴யர்தோ² ஹ்ருத³யாதி³தே³ஶவிஶேஷஸம்ப³ந்த⁴: । ஸமாநஶ்ச விஜ்ஞாநாத்மந்யப்யம்ருதத்வாதீ³நாம் கு³ணாநாமஸம்ப⁴வ: । யத்³யபி விஜ்ஞாநாத்மா பரமாத்மநோ(அ)நந்ய ஏவ, ததா²ப்யவித்³யாகாமகர்மக்ருதம் தஸ்மிந்மர்த்யத்வமத்⁴யாரோபிதம் ப⁴யம் சேத்யம்ருதத்வாப⁴யத்வே நோபபத்³யேதே । ஸம்யத்³வாமத்வாத³யஶ்சைதஸ்மிந்நநைஶ்வர்யாத³நுபபந்நா ஏவ । தே³வதாத்மநஸ்து ‘ரஶ்மிபி⁴ரேஷோ(அ)ஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த:’ இதி ஶ்ருதே: யத்³யபி சக்ஷுஷ்யவஸ்தா²நம் ஸ்யாத் , ததா²ப்யாத்மத்வம் தாவந்ந ஸம்ப⁴வதி, பராக்³ரூபத்வாத் । அம்ருதத்வாத³யோ(அ)பி ந ஸம்ப⁴வந்தி, உத்பத்திப்ரலயஶ்ரவணாத் । அமரத்வமபி தே³வாநாம் சிரகாலாவஸ்தா²நாபேக்ஷம் । ஐஶ்வர்யமபி பரமேஶ்வராயத்தம் , ந ஸ்வாபா⁴விகம்; ‘பீ⁴ஷாஸ்மாத்³வாத: பவதே । பீ⁴ஷோதே³தி ஸூர்ய: । பீ⁴ஷாஸ்மாத³க்³நிஶ்சேந்த்³ரஶ்ச । ம்ருத்யுர்தா⁴வதி பஞ்சம:’ (தை. உ. 2 । 8 । 1) இதி மந்த்ரவர்ணாத் । தஸ்மாத்பரமேஶ்வர ஏவாயமக்ஷிஸ்தா²ந: ப்ரத்யேதவ்ய: । அஸ்மிம்ஶ்ச பக்ஷே ‘த்³ருஶ்யதே’ இதி ப்ரஸித்³த⁴வது³பாதா³நம் ஶாஸ்த்ராத்³யபேக்ஷம் வித்³வத்³விஷயம் ப்ரரோசநார்த²மிதி வ்யாக்²யேயம் ॥ 17 ॥
வ்யாக்யா

அந்தர்யாம்யதி⁴கரணம்

அந்தர்யாம்யதி⁴தை³வாதி³ஷு தத்³த⁴ர்மவ்யபதே³ஶாத் ॥ 18 ॥

‘ய இமம் ச லோகம் பரம் ச லோகம் ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி யோ(அ)ந்தரோ யமயதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 1) இத்யுபக்ரம்ய ஶ்ரூயதே — ‘ய: ப்ருதி²வ்யாம் திஷ்ட²ந்ப்ருதி²வ்யா அந்தரோ யம் ப்ருதி²வீ ந வேத³ யஸ்ய ப்ருதி²வீ ஶரீரம் ய: ப்ருதி²வீமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 3) இத்யாதி³ । அத்ராதி⁴தை³வதமதி⁴லோகமதி⁴வேத³மதி⁴யஜ்ஞமதி⁴பூ⁴தமத்⁴யாத்மம் ச கஶ்சித³ந்தரவஸ்தி²தோ யமயிதா அந்தர்யாமீதி ஶ்ரூயதே । ஸ கிமதி⁴தை³வாத்³யபி⁴மாநீ தே³வதாத்மா கஶ்சித் , கிம் வா ப்ராப்தாணிமாத்³யைஶ்வர்ய: கஶ்சித்³யோகீ³, கிம் வா பரமாத்மா, கிம் வார்தா²ந்தரம் கிஞ்சித் , இத்யபூர்வஸம்ஜ்ஞாத³ர்ஶநாத்ஸம்ஶய: । கிம் தாவந்ந: ப்ரதிபா⁴தி ? ஸம்ஜ்ஞாயா அப்ரஸித்³த⁴த்வாத்ஸம்ஜ்ஞிநாப்யப்ரஸித்³தே⁴நார்தா²ந்தரேண கேநசித்³ப⁴விதவ்யமிதி । அத²வா நாநிரூபிதரூபமர்தா²ந்தரம் ஶக்யமஸ்த்யப்⁴யுபக³ந்தும் । அந்தர்யாமிஶப்³த³ஶ்சாந்தர்யமநயோகே³ந ப்ரவ்ருத்தோ நாத்யந்தமப்ரஸித்³த⁴: । தஸ்மாத்ப்ருதி²வ்யாத்³யபி⁴மாநீ கஶ்சித்³தே³வோ(அ)ந்தர்யாமீ ஸ்யாத் । ததா² ச ஶ்ரூயதே — ‘ப்ருதி²வ்யேவ யஸ்யாயதநமக்³நிர்லோகோ மநோ ஜ்யோதி:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 10) இத்யாதி³ । ஸ ச கார்யகரணவத்த்வாத்ப்ருதி²வ்யாதீ³நந்தஸ்திஷ்ட²ந்யமயதீதி யுக்தம் தே³வதாத்மநோ யமயித்ருத்வம் । யோகி³நோ வா கஸ்யசித்ஸித்³த⁴ஸ்ய ஸர்வாநுப்ரவேஶேந யமயித்ருத்வம் ஸ்யாத் । ந து பரமாத்மா ப்ரதீயேத, அகார்யகரணத்வாத் — இத்யேவம் ப்ராப்தே இத³முச்யதே —
வ்யாக்யா
யோ(அ)ந்தர்யாம்யதி⁴தை³வாதி³ஷு ஶ்ரூயதே, ஸ பரமாத்மைவ ஸ்யாத் , நாந்ய இதி । குத: ? தத்³த⁴ர்மவ்யபதே³ஶாத் । தஸ்ய ஹி பரமாத்மநோ த⁴ர்மா இஹ நிர்தி³ஶ்யமாநா த்³ருஶ்யந்தே । ப்ருதி²வ்யாதி³ தாவத³தி⁴தை³வாதி³பே⁴த³பி⁴ந்நம் ஸமஸ்தம் விகாரஜாதமந்தஸ்திஷ்ட²ந்யமயதீதி பரமாத்மநோ யமயித்ருத்வம் த⁴ர்ம உபபத்³யதே । ஸர்வவிகாரகாரணத்வே ஸதி ஸர்வஶக்த்யுபபத்தே: । ‘ஏஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத:’ இதி சாத்மத்வாம்ருதத்வே முக்²யே பரமாத்மந உபபத்³யேதே । ‘யம் ப்ருதி²வீ ந வேத³’ இதி ச ப்ருதி²வீதே³வதாயா அவிஜ்ஞேயமந்தர்யாமிணம் ப்³ருவந்தே³வதாத்மநோ(அ)ந்யமந்தர்யாமிணம் த³ர்ஶயதி । ப்ருதி²வீ தே³வதா ஹ்யஹமஸ்மி ப்ருதி²வீத்யாத்மாநம் விஜாநீயாத் । ததா² ‘அத்³ருஷ்டோ(அ)ஶ்ருத:’ இத்யாதி³வ்யபதே³ஶோ ரூபாதி³விஹீநத்வாத்பரமாத்மந உபபத்³யத இதி । யத்த்வகார்யகரணஸ்ய பரமாத்மநோ யமயித்ருத்வம் நோபபத்³யத இதி, நைஷ தோ³ஷ:; யாந்நியச்ச²தி தத்கார்யகரணைரேவ தஸ்ய கார்யகரணவத்த்வோபபத்தே: । தஸ்யாப்யந்யோ நியந்தேத்யநவஸ்தா²தோ³ஷஶ்ச ந ஸம்ப⁴வதி, பே⁴தா³பா⁴வாத் । பே⁴தே³ ஹி ஸத்யநவஸ்தா²தோ³ஷோபபத்தி: । தஸ்மாத்பரமாத்மைவாந்தர்யாமீ ॥ 18 ॥

ந ச ஸ்மார்தமதத்³த⁴ர்மாபி⁴லாபாத் ॥ 19 ॥

ஸ்யாதே³தத் — அத்³ருஷ்டத்வாத³யோ த⁴ர்மா: ஸாங்க்²யஸ்ம்ருதிகல்பிதஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்யாப்யுபபத்³யந்தே, ரூபாதி³ஹீநதயா தஸ்ய தைரப்⁴யுபக³மாத் । ‘அப்ரதர்க்யமவிஜ்ஞேயம் ப்ரஸுப்தமிவ ஸர்வத:’ (மநு. 1 । 5) இதி ஹி ஸ்மரந்தி । தஸ்யாபி நியந்த்ருத்வம் ஸர்வவிகாரகாரணத்வாது³பபத்³யதே । தஸ்மாத்ப்ரதா⁴நமந்தர்யாமிஶப்³த³ம் ஸ்யாத் । ‘ஈக்ஷதேர்நாஶப்³த³ம்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 5) இத்யத்ர நிராக்ருதமபி ஸத் ப்ரதா⁴நமிஹாத்³ருஷ்டத்வாதி³வ்யபதே³ஶஸம்ப⁴வேந புநராஶங்க்யதே । அத உத்தரமுச்யதே — ந ச ஸ்மார்தம் ப்ரதா⁴நமந்தர்யாமிஶப்³த³ம் ப⁴விதுமர்ஹதி । கஸ்மாத் ? அதத்³த⁴ர்மாபி⁴லாபாத் । யத்³யப்யத்³ருஷ்டத்வாதி³வ்யபதே³ஶ: ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸம்ப⁴வதி, ததா²பி ந த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³வ்யபதே³ஶ: ஸம்ப⁴வதி, ப்ரதா⁴நஸ்யாசேதநத்வேந தைரப்⁴யுபக³மாத் । ‘அத்³ருஷ்டோ த்³ரஷ்டாஶ்ருத: ஶ்ரோதாமதோ மந்தாவிஜ்ஞாதோ விஜ்ஞாதா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இதி ஹி வாக்யஶேஷ இஹ ப⁴வதி । ஆத்மத்வமபி ந ப்ரதா⁴நஸ்யோபபத்³யதே ॥ 19 ॥
யதி³ ப்ரதா⁴நமாத்மத்வத்³ரஷ்ட்ருத்வாத்³யஸம்ப⁴வாந்நாந்தர்யாம்யப்⁴யுபக³ம்யதே, ஶாரீரஸ்தர்ஹ்யந்தர்யாமீ ப⁴வது । ஶாரீரோ ஹி சேதநத்வாத்³த்³ரஷ்டா ஶ்ரோதா மந்தா விஜ்ஞாதா ச ப⁴வதி, ஆத்மா ச ப்ரத்யக்த்வாத் । அம்ருதஶ்ச, த⁴ர்மாத⁴ர்மப²லோபபோ⁴கோ³பபத்தே: । அத்³ருஷ்டத்வாத³யஶ்ச த⁴ர்மா: ஶாரீரே ப்ரஸித்³தா⁴: । த³ர்ஶநாதி³க்ரியாயா: கர்தரி ப்ரவ்ருத்திவிரோதா⁴த் । ‘ந த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம் பஶ்யே:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யஶ்ச । தஸ்ய ச கார்யகரணஸங்கா⁴தமந்தர்யமயிதும் ஶீலம் , போ⁴க்த்ருத்வாத் । தஸ்மாச்சா²ரீரோ(அ)ந்தர்யாமீத்யத உத்தரம் பட²தி —

ஶாரீரஶ்சோப⁴யே(அ)பி ஹி பே⁴தே³நைநமதீ⁴யதே ॥ 20 ॥

நேதி பூர்வஸூத்ராத³நுவர்ததே । ஶாரீரஶ்ச நாந்தர்யாமீ ஸ்யாத் । கஸ்மாத் ? யத்³யபி த்³ரஷ்ட்ருத்வாத³யோ த⁴ர்மாஸ்தஸ்ய ஸம்ப⁴வந்தி, ததா²பி க⁴டாகாஶவது³பாதி⁴பரிச்சி²ந்நத்வாந்ந கார்த்ஸ்ந்யேந ப்ருதி²வ்யாதி³ஷ்வந்தரவஸ்தா²தும் நியந்தும் ச ஶக்நோதி । அபி சோப⁴யே(அ)பி ஹி ஶாகி²ந: காண்வா மாத்⁴யந்தி³நாஶ்சாந்தர்யாமிணோ பே⁴தே³நைநம் ஶாரீரம் ப்ருதி²வ்யாதி³வத³தி⁴ஷ்டா²நத்வேந நியம்யத்வேந சாதீ⁴யதே — ‘யோ விஜ்ஞாநே திஷ்ட²ந்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 22) இதி காண்வா: । ‘ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்’ இதி மாத்⁴யந்தி³நா: । ‘ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்’ இத்யஸ்மிம்ஸ்தாவத் பாடே² ப⁴வத்யாத்மஶப்³த³: ஶாரீரஸ்ய வாசக: । ‘யோ விஜ்ஞாநே திஷ்ட²ந்’ இத்யஸ்மிந்நபி பாடே² விஜ்ஞாநஶப்³தே³ந ஶாரீர உச்யதே, விஜ்ஞாநமயோ ஹி ஶாரீர இதி । தஸ்மாச்சா²ரீராத³ந்ய ஈஶ்வரோ(அ)ந்தர்யாமீதி ஸித்³த⁴ம் । கத²ம் புநரேகஸ்மிந்தே³ஹே த்³வௌ த்³ரஷ்டாராவுபபத்³யேதே யஶ்சாயமீஶ்வரோ(அ)ந்தர்யாமீ, யஶ்சாயமிதர: ஶாரீர: ? கா புநரிஹாநுபபத்தி: ? ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ இத்யாதி³ஶ்ருதிவசநம் விருத்⁴யேத । அத்ர ஹி ப்ரக்ருதாத³ந்தர்யாமிணோ(அ)ந்யம் த்³ரஷ்டாரம் ஶ்ரோதாரம் மந்தாரம் விஜ்ஞாதாரம் சாத்மாநம் ப்ரதிஷேத⁴தி । நியந்த்ரந்தரப்ரதிஷேதா⁴ர்த²மேதத்³வசநமிதி சேத் , ந; நியந்த்ரந்தராப்ரஸங்கா³த³விஶேஷஶ்ரவணாச்ச । அத்ரோச்யதே — அவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதகார்யகரணோபாதி⁴நிமித்தோ(அ)யம் ஶாரீராந்தர்யாமிணோர்பே⁴த³வ்யபதே³ஶ:, ந பாரமார்தி²க: । ஏகோ ஹி ப்ரத்யகா³த்மா ப⁴வதி, ந த்³வௌ ப்ரத்யகா³த்மாநௌ ஸம்ப⁴வத: । ஏகஸ்யைவ து பே⁴த³வ்யவஹார உபாதி⁴க்ருத:, யதா² க⁴டாகாஶோ மஹாகாஶ இதி । ததஶ்ச ஜ்ஞாத்ருஜ்ஞேயாதி³பே⁴த³ஶ்ருதய: ப்ரத்யக்ஷாதீ³நி ச ப்ரமாணாநி ஸம்ஸாராநுப⁴வோ விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரம் சேதி ஸர்வமேதது³பபத்³யதே । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி ததி³தர இதரம் பஶ்யதி’ இத்யவித்³யாவிஷயே ஸர்வம் வ்யவஹாரம் த³ர்ஶயதி । ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ இதி வித்³யாவிஷயே ஸர்வம் வ்யவஹாரம் வாரயதி ॥ 20 ॥
வ்யாக்யா

அத்³ருஶ்யத்வாதி⁴கரணம்

அத்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகோ த⁴ர்மோக்தே: ॥ 21 ॥

‘அத² பரா யயா தத³க்ஷரமதி⁴க³ம்யதே’(மு. உ. 1 । 1 । 5),‘யத்தத³த்³ரேஶ்யமக்³ராஹ்யமகோ³த்ரமவர்ணமசக்ஷு:ஶ்ரோத்ரம் தத³பாணிபாத³ம் , நித்யம் விபு⁴ம் ஸர்வக³தம் ஸுஸூக்ஷ்மம் தத³வ்யயம் யத்³பூ⁴தயோநிம் பரிபஶ்யந்தி தீ⁴ரா:’ (மு. உ. 1 । 1 । 6) இதி ஶ்ரூயதே । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமயமத்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகோ பூ⁴தயோநி: ப்ரதா⁴நம் ஸ்யாத் , உத ஶாரீர:, ஆஹோஸ்வித்பரமேஶ்வர இதி । தத்ர ப்ரதா⁴நமசேதநம் பூ⁴தயோநிரிதி யுக்தம் , அசேதநாநாமேவ தஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தத்வேநோபாதா³நாத் । ‘யதோ²ர்ணநாபி⁴: ஸ்ருஜதே க்³ருஹ்ணதே ச யதா² ப்ருதி²வ்யாமோஷத⁴ய: ஸம்ப⁴வந்தி । யதா² ஸத: புருஷாத்கேஶலோமாநி ததா²க்ஷராத்ஸம்ப⁴வதீஹ விஶ்வம்’ (மு. உ. 1 । 1 । 7) இதி । நநூர்ணநாபி⁴: புருஷஶ்ச சேதநாவிஹ த்³ருஷ்டாந்தத்வேநோபாத்தௌ; நேதி ப்³ரூம: । ந ஹி கேவலஸ்ய சேதநஸ்ய தத்ர ஸூத்ரயோநித்வம் கேஶலோமயோநித்வம் சாஸ்தி । சேதநாதி⁴ஷ்டி²தம் ஹ்யசேதநமூர்ணநாபி⁴ஶரீரம் ஸூத்ரஸ்ய யோநி:, புருஷஶரீரம் ச கேஶலோம்நாமிதி ப்ரஸித்³த⁴ம் । அபி ச பூர்வத்ராத்³ருஷ்டத்வாத்³யபி⁴லாபஸம்ப⁴வே(அ)பி த்³ரஷ்ட்ருத்வாத்³யபி⁴லாபாஸம்ப⁴வாந்ந ப்ரதா⁴நமப்⁴யுபக³தம் । இஹ த்வத்³ருஶ்யத்வாத³யோ த⁴ர்மா: ப்ரதா⁴நே ஸம்ப⁴வந்தி । ந சாத்ர விருத்⁴யமாநோ த⁴ர்ம: கஶ்சித³பி⁴லப்யதே । நநு ‘ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்’ (மு. உ. 1 । 1 । 9) இத்யயம் வாக்யஶேஷோ(அ)சேதநே ப்ரதா⁴நே ந ஸம்ப⁴வதி, கத²ம் ப்ரதா⁴நம் பூ⁴தயோநி: ப்ரதிஜ்ஞாயத இதி; அத்ரோச்யதே — ‘யயா தத³க்ஷரமதி⁴க³ம்யதே’ ‘யத்தத³த்³ரேஶ்யம்’ இத்யக்ஷரஶப்³தே³நாத்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகம் பூ⁴தயோநிம் ஶ்ராவயித்வா, புநரந்தே ஶ்ராவயிஷ்யதி — ‘அக்ஷராத்பரத: பர:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இதி । தத்ர ய: பரோ(அ)க்ஷராச்ச்²ருத:, ஸ ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்ஸம்ப⁴விஷ்யதி । ப்ரதா⁴நமேவ த்வக்ஷரஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டம் பூ⁴தயோநி: । யதா³ து யோநிஶப்³தோ³ நிமித்தவாசீ, ததா³ ஶாரீரோ(அ)பி பூ⁴தயோநி: ஸ்யாத் , த⁴ர்மாத⁴ர்மாப்⁴யாம் பூ⁴தஜாதஸ்யோபார்ஜநாதி³தி । ஏவம் ப்ராப்தே அபி⁴தீ⁴யதே —
வ்யாக்யா
யோ(அ)யமத்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகோ பூ⁴தயோநி:, ஸ பரமேஶ்வர ஏவ ஸ்யாத் , நாந்ய இதி । கத²மேதத³வக³ம்யதே ? த⁴ர்மோக்தே: । பரமேஶ்வரஸ்ய ஹி த⁴ர்ம இஹோச்யமாநோ த்³ருஶ்யதே — ‘ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்’ இதி । ந ஹி ப்ரதா⁴நஸ்யாசேதநஸ்ய ஶாரீரஸ்ய வோபாதி⁴பரிச்சி²ந்நத்³ருஷ்டே: ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸர்வவித்த்வம் வா ஸம்ப⁴வதி । நந்வக்ஷரஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டாத்³பூ⁴தயோநே: பரஸ்யைவ தத்ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸர்வவித்த்வம் ச, ந பூ⁴தயோநிவிஷயமித்யுக்தம்; அத்ரோச்யதே — நைவம் ஸம்ப⁴வதி; யத்காரணம் ‘அக்ஷராத்ஸம்ப⁴வதீஹ விஶ்வம்’ இதி ப்ரக்ருதம் பூ⁴தயோநிமிஹ ஜாயமாநப்ரக்ருதித்வேந நிர்தி³ஶ்ய, அநந்தரமபி ஜாயமாநப்ரக்ருதித்வேநைவ ஸர்வஜ்ஞம் நிர்தி³ஶதி — ‘ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்³யஸ்ய ஜ்ஞாநமயம் தப: । தஸ்மாதே³தத்³ப்³ரஹ்ம நாம ரூபமந்நம் ச ஜாயதே’ இதி । தஸ்மாந்நிர்தே³ஶஸாம்யேந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநத்வாத்ப்ரக்ருதஸ்யைவாக்ஷரஸ்ய பூ⁴தயோநே: ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸர்வவித்த்வம் ச த⁴ர்ம உச்யத இதி க³ம்யதே । ‘அக்ஷராத்பரத: பர:’ இத்யத்ராபி ந ப்ரக்ருதாத்³பூ⁴தயோநேரக்ஷராத்பர: கஶ்சித³பி⁴தீ⁴யதே । கத²மேதத³வக³ம்யதே ? ‘யேநாக்ஷரம் புருஷம் வேத³ ஸத்யம் ப்ரோவாச தாம் தத்த்வதோ ப்³ரஹ்மவித்³யாம்’ (மு. உ. 1 । 2 । 13) இதி ப்ரக்ருதஸ்யைவாக்ஷரஸ்ய பூ⁴தயோநேரத்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகஸ்ய வக்தவ்யத்வேந ப்ரதிஜ்ஞாதத்வாத் । கத²ம் தர்ஹி ‘அக்ஷராத்பரத: பர:’ இதி வ்யபதி³ஶ்யத இதி ? உத்தரஸூத்ரே தத்³வக்ஷ்யாம: । அபி சாத்ர த்³வே வித்³யே வேதி³தவ்யே உக்தே — ‘பரா சைவாபரா ச’ இதி । தத்ராபராம்ருக்³வேதா³தி³லக்ஷணாம் வித்³யாமுக்த்வா ப்³ரவீதி ‘அத² பரா யயா தத³க்ஷரமதி⁴க³ம்யதே’ இத்யாதி³ । தத்ர பரஸ்யா வித்³யாயா விஷயத்வேநாக்ஷரம் ஶ்ருதம் । யதி³ புந: பரமேஶ்வராத³ந்யத³த்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகமக்ஷரம் பரிகல்ப்யேத, நேயம் பரா வித்³யா ஸ்யாத் । பராபரவிபா⁴கோ³ ஹ்யயம் வித்³யயோ: அப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸப²லதயா பரிகல்ப்யதே । ந ச ப்ரதா⁴நவித்³யா நி:ஶ்ரேயஸப²லா கேநசித³ப்⁴யுபக³ம்யதே । திஸ்ரஶ்ச வித்³யா: ப்ரதிஜ்ஞாயேரந், த்வத்பக்ஷே(அ)க்ஷராத்³பூ⁴தயோநே: பரஸ்ய பரமாத்மந: ப்ரதிபாத்³யமாநத்வாத் । த்³வே ஏவ து வித்³யே வேதி³தவ்யே இஹ நிர்தி³ஷ்டே । ‘கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி’ (மு. உ. 1 । 1 । 3) இதி சைகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநாபேக்ஷணம் ஸர்வாத்மகே ப்³ரஹ்மணி விவக்ஷ்யமாணே(அ)வகல்பதே, நாசேதநமாத்ரைகாயதநே ப்ரதா⁴நே, போ⁴க்³யவ்யதிரிக்தே வா போ⁴க்தரி । அபி ச ‘ஸ ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ஸர்வவித்³யாப்ரதிஷ்டா²மத²ர்வாய ஜ்யேஷ்ட²புத்ராய ப்ராஹ’ (மு. உ. 1 । 1 । 1) இதி ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ப்ராதா⁴ந்யேநோபக்ரம்ய பராபரவிபா⁴கே³ந பராம் வித்³யாமக்ஷராதி⁴க³மநீம் த³ர்ஶயந் தஸ்யா ப்³ரஹ்மவித்³யாத்வம் த³ர்ஶயதி । ஸா ச ப்³ரஹ்மவித்³யாஸமாக்²யா தத³தி⁴க³ம்யஸ்ய அக்ஷரஸ்யாப்³ரஹ்மத்வே பா³தி⁴தா ஸ்யாத் । அபரா ருக்³வேதா³தி³லக்ஷணா கர்மவித்³யா ப்³ரஹ்மவித்³யோபக்ரமே உபந்யஸ்யதே ப்³ரஹ்மவித்³யாப்ரஶம்ஸாயை — ‘ப்லவா ஹ்யேதே அத்³ருடா⁴ யஜ்ஞரூபா அஷ்டாத³ஶோக்தமவரம் யேஷு கர்ம । ஏதச்ச்²ரேயோ யே(அ)பி⁴நந்த³ந்தி மூடா⁴ ஜராம்ருத்யும் தே புநரேவாபி யந்தி’ (மு. உ. 1 । 2 । 7) இத்யேவமாதி³நிந்தா³வசநாத் । நிந்தி³த்வா சாபராம் வித்³யாம் ததோ விரக்தஸ்ய பரவித்³யாதி⁴காரம் த³ர்ஶயதி — ‘பரீக்ஷ்ய லோகாந்கர்மசிதாந்ப்³ராஹ்மணோ நிர்வேத³மாயாந்நாஸ்த்யக்ருத: க்ருதேந । தத்³விஜ்ஞாநார்த²ம் ஸ கு³ருமேவாபி⁴க³ச்சே²த்ஸமித்பாணி: ஶ்ரோத்ரியம் ப்³ரஹ்மநிஷ்ட²ம்’ (மு. உ. 1 । 2 । 12) இதி । யத்தூக்தம் — அசேதநாநாம் ப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் த்³ருஷ்டாந்தத்வேநோபாதா³நாத்³தா³ர்ஷ்டாந்திகேநாப்யசேதநேநைவ பூ⁴தயோநிநா ப⁴விதவ்யமிதி, தத³யுக்தம்; ந ஹி த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகயோரத்யந்தஸாம்யேந ப⁴விதவ்யமிதி நியமோ(அ)ஸ்தி । அபி ச ஸ்தூ²லா: ப்ருதி²வ்யாத³யோ த்³ருஷ்டாந்தத்வேநோபாத்தா இதி ந ஸ்தூ²ல ஏவ தா³ர்ஷ்டாந்திகோ பூ⁴தயோநிரப்⁴யுபக³ம்யதே । தஸ்மாத³த்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகோ பூ⁴தயோநி: பரமேஶ்வர ஏவ ॥ 21 ॥
வ்யாக்யா

விஶேஷணபே⁴த³வ்யபதே³ஶாப்⁴யாம் ச நேதரௌ ॥ 22 ॥

இதஶ்ச பரமேஶ்வர ஏவ பூ⁴தயோநி:, நேதரௌ — ஶாரீர: ப்ரதா⁴நம் வா । கஸ்மாத் ? விஶேஷணபே⁴த³வ்யபதே³ஶாப்⁴யாம் । விஶிநஷ்டி ஹி ப்ரக்ருதம் பூ⁴தயோநிம் ஶாரீராத்³விலக்ஷணத்வேந — ‘தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த: புருஷ: ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ: । அப்ராணோ ஹ்யமநா: ஶுப்⁴ர:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இதி । ந ஹ்யேதத்³தி³வ்யத்வாதி³விஶேஷணம் அவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதநாமரூபபரிச்சே²தா³பி⁴மாநிந: தத்³த⁴ர்மாந்ஸ்வாத்மநி கல்பயத: ஶாரீரஸ்யோபபத்³யதே । தஸ்மாத்ஸாக்ஷாதௌ³பநிஷத³: புருஷ இஹோச்யதே । ததா² ப்ரதா⁴நாத³பி ப்ரக்ருதம் பூ⁴தயோநிம் பே⁴தே³ந வ்யபதி³ஶதி — ‘அக்ஷராத்பரத: பர:’ இதி । அக்ஷரமவ்யாக்ருதம் நாமரூபபீ³ஜஶக்திரூபம் பூ⁴தஸூக்ஷ்மமீஶ்வராஶ்ரயம் தஸ்யைவோபாதி⁴பூ⁴தம் , ஸர்வஸ்மாத்³விகாராத்பரோ யோ(அ)விகார:, தஸ்மாத்பரத: பர: இதி பே⁴தே³ந வ்யபதி³ஶந் பரமாத்மாநமிஹ விவக்ஷிதம் த³ர்ஶயதி । நாத்ர ப்ரதா⁴நம் நாம கிஞ்சித்ஸ்வதந்த்ரம் தத்த்வமப்⁴யுபக³ம்ய, தஸ்மாத்³பே⁴த³வ்யபதே³ஶ உச்யதே । கிம் தர்ஹி ? யதி³ ப்ரதா⁴நமபி கல்ப்யமாநம் ஶ்ருத்யவிரோதே⁴நாவ்யாக்ருதாதி³ஶப்³த³வாச்யம் பூ⁴தஸூக்ஷ்மம் பரிகல்ப்யேத, பரிகல்ப்யதாம் । தஸ்மாத்³பே⁴த³வ்யபதே³ஶாத் பரமேஶ்வரோ பூ⁴தயோநிரித்யேததி³ஹ ப்ரதிபாத்³யதே ॥ 22 ॥
வ்யாக்யா
குதஶ்ச பரமேஶ்வரோ பூ⁴தயோநி: ? —

ரூபோபந்யாஸாச்ச ॥ 23 ॥

அபி ச ‘அக்ஷராத்பரத: பர:’ இத்யஸ்யாநந்தரம் ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராண:’ இதி ப்ராணப்ரப்⁴ருதீநாம் ப்ருதி²வீபர்யந்தாநாம் தத்த்வாநாம் ஸர்க³முக்த்வா, தஸ்யைவ பூ⁴தயோநே: ஸர்வவிகாராத்மகம் ரூபமுபந்யஸ்யமாநம் பஶ்யாம: — ‘அக்³நிர்மூர்தா⁴ சக்ஷுஷீ சந்த்³ரஸூர்யௌ தி³ஶ: ஶ்ரோத்ரே வாக்³விவ்ருதாஶ்ச வேதா³: । வாயு: ப்ராணோ ஹ்ருத³யம் விஶ்வமஸ்ய பத்³ப்⁴யாம் ப்ருதி²வீ ஹ்யேஷ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா’ (மு. உ. 2 । 1 । 4) இதி । தச்ச பரமேஶ்வரஸ்யைவோசிதம் , ஸர்வவிகாரகாரணத்வாத் । ந ஶாரீரஸ்ய தநுமஹிம்ந:; நாபி ப்ரதா⁴நஸ்ய அயம் ரூபோபந்யாஸ: ஸம்ப⁴வதி, ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மத்வாஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாத்பரமேஶ்வர ஏவ பூ⁴தயோநி:, நேதராவிதி க³ம்யதே । கத²ம் புநர்பூ⁴தயோநேரயம் ரூபோபந்யாஸ இதி க³ம்யதே ? ப்ரகரணாத் , ‘ஏஷ:’ இதி ச ப்ரக்ருதாநுகர்ஷணாத் । பூ⁴தயோநிம் ஹி ப்ரக்ருத்ய ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராண:’ ‘ஏஷ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா’ இதி வசநம் பூ⁴தயோநிவிஷயமேவ ப⁴வதி । யதா² உபாத்⁴யாயம் ப்ரக்ருத்ய ‘ஏதஸ்மாத³தீ⁴ஷ்வ, ஏஷ வேத³வேதா³ங்க³பாரக³:’ இதி வசநமுபாத்⁴யாயவிஷயம் ப⁴வதி, தத்³வத் । கத²ம் புநரத்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகஸ்ய பூ⁴தயோநேர்விக்³ரஹவத்³ரூபம் ஸம்ப⁴வதி ? ஸர்வாத்மத்வவிவக்ஷயேத³முச்யதே, ந து விக்³ரஹவத்த்வவிவக்ஷயா இத்யதோ³ஷ:, ‘அஹமந்நம்’ ‘அஹமந்நாத³:’ (தை. உ. 3 । 10 । 6) இத்யாதி³வத் ॥
வ்யாக்யா
அந்யே புநர்மந்யந்தே — நாயம் பூ⁴தயோநே: ரூபோபந்யாஸ:, ஜாயமாநத்வேநோபந்யாஸாத் । ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராணோ மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி ச । க²ம் வாயுர்ஜ்யோதிராப: ப்ருதி²வீ விஶ்வஸ்ய தா⁴ரிணீ’ இதி ஹி பூர்வத்ர ப்ராணாதி³ ப்ருதி²வ்யந்தம் தத்த்வஜாதம் ஜாயமாநத்வேந நிரதி³க்ஷத் । உத்தரத்ராபி ச ‘தஸ்மாத³க்³நி: ஸமிதோ⁴ யஸ்ய ஸூர்ய:’ இத்யேவமாதி³ ‘அதஶ்ச ஸர்வா ஓஷத⁴யோ ரஸஶ்ச’ இத்யேவமந்தம் ஜாயமாநத்வேநைவ நிர்தே³க்ஷ்யதி । இஹைவ கத²மகஸ்மாத³ந்தராலே பூ⁴தயோநே: ரூபமுபந்யஸேத் ? ஸர்வாத்மத்வமபி ஸ்ருஷ்டிம் பரிஸமாப்யோபதே³க்ஷ்யதி — ‘புருஷ ஏவேத³ம் விஶ்வம் கர்ம’ (மு. உ. 2 । 1 । 10) இத்யாதி³நா । ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோஶ்ச த்ரைலோக்யஶரீரஸ்ய ப்ரஜாபதேர்ஜந்மாதி³ நிர்தி³ஶ்யமாநமுபலபா⁴மஹே — ‘ஹிரண்யக³ர்ப⁴: ஸமவர்ததாக்³ரே பூ⁴தஸ்ய ஜாத: பதிரேக ஆஸீத் । ஸ தா³தா⁴ர ப்ருதி²வீம் த்³யாமுதேமாம் கஸ்மை தே³வாய ஹவிஷா விதே⁴ம’ (ரு. ஸம். 10 । 121 । 1) இதி; ஸமவர்ததேதி அஜாயதேத்யர்த²: — ததா², ‘ஸ வை ஶரீரீ ப்ரத²ம: ஸ வை புருஷ உச்யதே । ஆதி³கர்தா ஸ பூ⁴தாநாம் ப்³ரஹ்மாக்³ரே ஸமவர்தத’ இதி ச । விகாரபுருஷஸ்யாபி ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மத்வம் ஸம்ப⁴வதி, ப்ராணாத்மநா ஸர்வபூ⁴தாநாமத்⁴யாத்மமவஸ்தா²நாத் । அஸ்மிந்பக்ஷே ‘புருஷ ஏவேத³ம் விஶ்வம் கர்ம’ இத்யாதி³ஸர்வரூபோபந்யாஸ: பரமேஶ்வரப்ரதிபத்திஹேதுரிதி வ்யாக்²யேயம் ॥ 23 ॥
வ்யாக்யா

வைஶ்வாநராதி⁴கரணம்

வைஶ்வாநர: ஸாதா⁴ரணஶப்³த³விஶேஷாத் ॥ 24 ॥

‘கோ ந ஆத்மா கிம் ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 5 । 11 । 1) இதி ‘ஆத்மாநமேவேமம் வைஶ்வாநரம் ஸம்ப்ரத்யத்⁴யேஷி தமேவ நோ ப்³ரூஹி’ (சா². உ. 5 । 11 । 6) இதி சோபக்ரம்ய த்³யுஸூர்யவாய்வாகாஶவாரிப்ருதி²வீநாம் ஸுதேஜஸ்த்வாதி³கு³ணயோக³மேகைகோபாஸநநிந்த³யா ச வைஶ்வாநரம் ப்ரத்யேஷாம் மூர்தா⁴தி³பா⁴வமுபதி³ஶ்யாம்நாயதே — ‘யஸ்த்வேதமேவம் ப்ராதே³ஶமாத்ரமபி⁴விமாநமாத்மாநம் வைஶ்வாநரமுபாஸ்தே, ஸ ஸர்வேஷு லோகேஷு ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸர்வேஷ்வாத்மஸ்வந்நமத்தி;’ (சா². உ. 5 । 18 । 1), ‘தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தை⁴வ ஸுதேஜாஶ்சக்ஷுர்விஶ்வரூப: ப்ராண: ப்ருத²க்³வர்த்மாத்மா ஸந்தே³ஹோ ப³ஹுலோ வஸ்திரேவ ரயி: ப்ருதி²வ்யேவ பாதா³வுர ஏவ வேதி³ர்லோமாநி ப³ர்ஹிர்ஹ்ருத³யம் கா³ர்ஹபத்யோ மநோ(அ)ந்வாஹார்யபசந ஆஸ்யமாஹவநீய:’ (சா². உ. 5 । 18 । 2) இத்யாதி³ । தத்ர ஸம்ஶய: — கிம் வைஶ்வாநரஶப்³தே³ந ஜாட²ரோ(அ)க்³நிருபதி³ஶ்யதே, உத பூ⁴தாக்³நி:, அத² தத³பி⁴மாநிநீ தே³வதா, அத²வா ஶாரீர:, ஆஹோஸ்வித்பரமேஶ்வர: இதி । கிம் புநரத்ர ஸம்ஶயகாரணம் ? வைஶ்வாநர இதி ஜாட²ரபூ⁴தாக்³நிதே³வதாநாம் ஸாதா⁴ரணஶப்³த³ப்ரயோகா³த் , ஆத்மேதி ச ஶாரீரபரமேஶ்வரயோ: । தத்ர கஸ்யோபாதா³நம் ந்யாய்யம் கஸ்ய வா ஹாநமிதி ப⁴வதி ஸம்ஶய: । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ஜாட²ரோ(அ)க்³நிரிதி । குத: ? தத்ர ஹி விஶேஷேண க்வசித்ப்ரயோகோ³ த்³ருஶ்யதே — ‘அயமக்³நிர்வைஶ்வாநரோ யோ(அ)யமந்த: புருஷே யேநேத³மந்நம் பச்யதே யதி³த³மத்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 5 । 9 । 1) இத்யாதௌ³ । அக்³நிமாத்ரம் வா ஸ்யாத் , ஸாமாந்யேநாபி ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் — ‘விஶ்வஸ்மா அக்³நிம் பு⁴வநாய தே³வா வைஶ்வாநரம் கேதுமஹ்நாமக்ருண்வந்’ (ரு. ஸம். 10 । 88 । 12) இத்யாதௌ³ । அக்³நிஶரீரா வா தே³வதா ஸ்யாத் , தஸ்யாமபி ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் — ‘வைஶ்வாநரஸ்ய ஸுமதௌ ஸ்யாம ராஜா ஹி கம் பு⁴வநாநாமபி⁴ஶ்ரீ:’ (ரு. ஸம். 1 । 98 । 1) இத்யேவமாத்³யாயா: ஶ்ருதேர்தே³வதாயாமைஶ்வர்யாத்³யுபேதாயாம் ஸம்ப⁴வாத் । அதா²த்மஶப்³த³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாது³பக்ரமே ச ‘கோ ந ஆத்மா கிம் ப்³ரஹ்ம’ இதி கேவலாத்மஶப்³த³ப்ரயோகா³தா³த்மஶப்³த³வஶேந வைஶ்வாநரஶப்³த³: பரிணேய இத்யுச்யதே, ததா²பி ஶாரீர ஆத்மா ஸ்யாத் । தஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வேந வைஶ்வாநரஸந்நிகர்ஷாத் , ப்ராதே³ஶமாத்ரமிதி ச விஶேஷணஸ்ய தஸ்மிந்நுபாதி⁴பரிச்சி²ந்நே ஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாந்நேஶ்வரோ வைஶ்வாநர இத்யேவம் ப்ராப்தே தத:
வ்யாக்யா
இத³முச்யதே — வைஶ்வாநர: பரமாத்மா ப⁴விதுமர்ஹதி । குத: ? ஸாதா⁴ரணஶப்³த³விஶேஷாத் । ஸாதா⁴ரணஶப்³த³யோர்விஶேஷ: ஸாதா⁴ரணஶப்³த³விஶேஷ: । யத்³யப்யேதாவுபா⁴வப்யாத்மவைஶ்வாநரஶப்³தௌ³ ஸாதா⁴ரணஶப்³தௌ³ — வைஶ்வாநரஶப்³த³ஸ்து த்ரயஸ்ய ஸாதா⁴ரண:, ஆத்மஶப்³த³ஶ்ச த்³வயஸ்ய, ததா²பி விஶேஷோ த்³ருஶ்யதே, யேந பரமேஶ்வரபரத்வம் தயோரப்⁴யுபக³ம்யதே — ‘தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தை⁴வ ஸுதேஜா:’ இத்யாதி³: । அத்ர ஹி பரமேஶ்வர ஏவ த்³யுமூர்த⁴த்வாதி³விஶிஷ்டோ(அ)வஸ்தா²ந்தரக³த: ப்ரத்யகா³த்மத்வேநோபந்யஸ்த ஆத்⁴யாநாயேதி க³ம்யதே, காரணத்வாத் । காரணஸ்ய ஹி ஸர்வாபி⁴: கார்யக³தாபி⁴ரவஸ்தா²பி⁴ரவஸ்தா²வத்த்வாத் த்³யுலோகாத்³யவயவத்வமுபபத்³யதே । ‘ஸ ஸர்வேஷு லோகேஷு ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸர்வேஷ்வாத்மஸ்வந்நமத்தி’ இதி ச ஸர்வலோகாத்³யாஶ்ரயம் ப²லம் ஶ்ரூயமாணம் பரமகாரணபரிக்³ரஹே ஸம்ப⁴வதி, ‘ஏவம் ஹாஸ்ய ஸர்வே பாப்மாந: ப்ரதூ³யந்தே’ (சா². உ. 5 । 24 । 3) இதி ச தத்³வித³: ஸர்வபாப்மப்ரதா³ஹஶ்ரவணம் , ‘கோ ந ஆத்மா கிம் ப்³ரஹ்ம’ இதி சாத்மப்³ரஹ்மஶப்³தா³ப்⁴யாமுபக்ரம:; — இத்யேவமேதாநி லிங்கா³நி பரமேஶ்வரமேவ க³மயந்தி । தஸ்மாத்பரமேஶ்வர ஏவ வைஶ்வாநர: ॥ 24 ॥

ஸ்மர்யமாணமநுமாநம் ஸ்யாதி³தி ॥ 25 ॥

இதஶ்ச பரமேஶ்வர ஏவ வைஶ்வாநர:; யஸ்மாத்பரமேஶ்வரஸ்யைவ ‘அக்³நிராஸ்யம் த்³யௌர்மூர்தா⁴’ இதீத்³ருஶம் த்ரைலோக்யாத்மகம் ரூபம் ஸ்மர்யதே — ‘யஸ்யாக்³நிராஸ்யம் த்³யௌர்மூர்தா⁴ க²ம் நாபி⁴ஶ்சரணௌ க்ஷிதி: । ஸூர்யஶ்சக்ஷுர்தி³ஶ: ஶ்ரோத்ரம் தஸ்மை லோகாத்மநே நம:’ இதி । ஏதத்ஸ்மர்யமாணம் ரூபம் மூலபூ⁴தாம் ஶ்ருதிமநுமாபயத³ஸ்ய வைஶ்வாநரஶப்³த³ஸ்ய பரமேஶ்வரபரத்வே அநுமாநம் லிங்க³ம் க³மகம் ஸ்யாதி³த்யர்த²: । இதிஶப்³தோ³ ஹேத்வர்தே² — யஸ்மாதி³த³ம் க³மகம் , தஸ்மாத³பி வைஶ்வாநர: பரமாத்மைவேத்யர்த²: । யத்³யபி ஸ்துதிரியம் — ‘தஸ்மை லோகாத்மநே நம:’ இதி, ததா²பி ஸ்துதித்வமபி நாஸதி மூலபூ⁴தே வேத³வாக்யே ஸம்யக் ஈத்³ருஶேந ரூபேண ஸம்ப⁴வதி । ‘த்³யாம் மூர்தா⁴நம் யஸ்ய விப்ரா வத³ந்தி க²ம் வை நாபி⁴ம் சந்த்³ரஸூர்யௌ ச நேத்ரே । தி³ஶ: ஶ்ரோத்ரே வித்³தி⁴ பாதௌ³ க்ஷிதிம் ச ஸோ(அ)சிந்த்யாத்மா ஸர்வபூ⁴தப்ரணேதா’ இத்யேவம்ஜாதீயகா ச ஸ்ம்ருதிரிஹோதா³ஹர்தவ்யா ॥ 25 ॥

ஶப்³தா³தி³ப்⁴யோ(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டா²நாச்ச நேதி சேந்ந ததா²த்³ருஷ்ட்யுபதே³ஶாத³ஸம்ப⁴வாத்புருஷமபி சைநமதீ⁴யதே ॥ 26॥

அத்ராஹ — ந பரமேஶ்வரோ வைஶ்வாநரோ ப⁴விதுமர்ஹதி । குத: ? ஶப்³தா³தி³ப்⁴யோ(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டா²நாச்ச । ஶப்³த³ஸ்தாவத் — வைஶ்வாநரஶப்³தோ³ ந பரமேஶ்வரே ஸம்ப⁴வதி, அர்தா²ந்தரே ரூட⁴த்வாத் । ததா²க்³நிஶப்³த³: ‘ஸ ஏஷோ(அ)க்³நிர்வைஶ்வாநர:’ இதி । ஆதி³ஶப்³தா³த் ‘ஹ்ருத³யம் கா³ர்ஹபத்ய:’ (சா². உ. 5 । 18 । 2) இத்யாத்³யக்³நித்ரேதாப்ரகல்பநம்; ‘தத்³யத்³ப⁴க்தம் ப்ரத²மமாக³ச்சே²த்தத்³தோ⁴மீயம்’ (சா². உ. 5 । 19 । 1) இத்யாதி³நா ச ப்ராணாஹுத்யதி⁴கரணதாஸங்கீர்தநம் । ஏதேப்⁴யோ ஹேதுப்⁴யோ ஜாட²ரோ வைஶ்வாநர: ப்ரத்யேதவ்ய: । ததா²ந்த:ப்ரதிஷ்டா²நமபி ஶ்ரூயதே — ‘புருஷே(அ)ந்த: ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³’ இதி । தச்ச ஜாட²ரே ஸம்ப⁴வதி । யத³ப்யுக்தம் ‘மூர்தை⁴வ ஸுதேஜா:’ இத்யாதே³ர்விஶேஷாத்காரணாத்பரமாத்மா வைஶ்வாநர இதி, அத்ர ப்³ரூம: — குதோ ஹ்யேஷ நிர்ணய:, யது³ப⁴யதா²பி விஶேஷப்ரதிபா⁴நே ஸதி பரமேஶ்வரவிஷய ஏவ விஶேஷ ஆஶ்ரயணீயோ ந ஜாட²ரவிஷய இதி । அத²வா பூ⁴தாக்³நேரந்தர்ப³ஹிஶ்சாவதிஷ்ட²மாநஸ்யைஷ நிர்தே³ஶோ ப⁴விஷ்யதி । தஸ்யாபி ஹி த்³யுலோகாதி³ஸம்ப³ந்தோ⁴ மந்த்ரவர்ணாத³வக³ம்யதே — ‘யோ பா⁴நுநா ப்ருதி²வீம் த்³யாமுதேமாமாததாந ரோத³ஸீ அந்தரிக்ஷம்’ (ரு. ஸம். 10 । 88 । 4) இத்யாதௌ³ । அத²வா தச்ச²ரீராயா தே³வதாயா ஐஶ்வர்யயோகா³த் த்³யுலோகாத்³யவயவத்வம் ப⁴விஷ்யதி । தஸ்மாந்ந பரமேஶ்வரோ வைஶ்வாநர இதி ॥
வ்யாக்யா
அத்ரோச்யதே — ந ததா²த்³ருஷ்ட்யுபதே³ஶாதி³தி । ந ஶப்³தா³தி³ப்⁴ய: காரணேப்⁴ய: பரமேஶ்வரஸ்ய ப்ரத்யாக்²யாநம் யுக்தம் । குத: ? ததா² ஜாட²ராபரித்யாகே³ந, த்³ருஷ்ட்யுபதே³ஶாத் । பரமேஶ்வரத்³ருஷ்டிர்ஹி ஜாட²ரே வைஶ்வாநரே இஹோபதி³ஶ்யதே — ‘மநோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத’ (சா². உ. 3 । 18 । 1) இத்யாதி³வத் । அத²வா ஜாட²ரவைஶ்வாநரோபாதி⁴: பரமேஶ்வர இஹ த்³ரஷ்டவ்யத்வேநோபதி³ஶ்யதே — ‘மநோமய: ப்ராணஶரீரோ பா⁴ரூப:’ (சா². உ. 3 । 14 । 2) இத்யாதி³வத் । யதி³ சேஹ பரமேஶ்வரோ ந விவக்ஷ்யேத, கேவல ஏவ ஜாட²ரோ(அ)க்³நிர்விவக்ஷ்யேத, தத: ‘மூர்தை⁴வ ஸுதேஜா:’ இத்யாதே³ர்விஶேஷஸ்யாஸம்ப⁴வ ஏவ ஸ்யாத் । யதா² து தே³வதாபூ⁴தாக்³நிவ்யபாஶ்ரயேணாப்யயம் விஶேஷ உபபாத³யிதும் ந ஶக்யதே, ததோ²த்தரஸூத்ரே வக்ஷ்யாம: । யதி³ ச கேவல ஏவ ஜாட²ரோ விவக்ஷ்யேத, புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் கேவலம் தஸ்ய ஸ்யாத் । ந து புருஷத்வம் । புருஷமபி சைநமதீ⁴யதே வாஜஸநேயிந: — ‘ஸ ஏஷோ(அ)க்³நிர்வைஶ்வாநரோ யத்புருஷ: ஸ யோ ஹைதமேவமக்³நிம் வைஶ்வாநரம் புருஷம் புருஷே(அ)ந்த: ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³’ (ஶ. ப்³ரா. 10 । 6 । 1 । 11) இதி । பரமேஶ்வரஸ்ய து ஸர்வாத்மத்வாத்புருஷத்வம் புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் சோப⁴யமுபபத்³யதே । யே து ‘புருஷவித⁴மபி சைநமதீ⁴யதே’ இதி ஸூத்ராவயவம் பட²ந்தி, தேஷாமேஷோ(அ)ர்த²: — கேவலஜாட²ரபரிக்³ரஹே புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் கேவலம் ஸ்யாத் । ந து புருஷவித⁴த்வம் । புருஷவித⁴மபி சைநமதீ⁴யதே வாஜஸநேயிந: — ‘புருஷவித⁴ம் புருஷே(அ)ந்த: ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³’ இதி । புருஷவித⁴த்வம் ச ப்ரகரணாத் யத³தி⁴தை³வதம் த்³யுமூர்த⁴த்வாதி³ ப்ருதி²வீப்ரதிஷ்டி²தத்வாந்தம் , யச்சாத்⁴யாத்மம் ப்ரஸித்³த⁴ம் மூர்த⁴த்வாதி³ சுபு³கப்ரதிஷ்டி²தத்வாந்தம் , தத்பரிக்³ருஹ்யதே ॥ 26 ॥
வ்யாக்யா

அத ஏவ ந தே³வதா பூ⁴தம் ச ॥ 27 ॥

யத்புநருக்தம் — பூ⁴தாக்³நேரபி மந்த்ரவர்ணே த்³யுலோகாதி³ஸம்ப³ந்த⁴த³ர்ஶநாத் ‘மூர்தை⁴வ ஸுதேஜா:’ இத்யாத்³யவயவகல்பநம் தஸ்யைவ ப⁴விஷ்யதீதி, தச்ச²ரீராயா தே³வதாயா வா ஐஶ்வர்யயோகா³தி³தி; தத்பரிஹர்தவ்யம் । அத்ரோச்யதே — அத ஏவோக்தேப்⁴யோ ஹேதுப்⁴யோ ந தே³வதா வைஶ்வாநர: । ததா² பூ⁴தாக்³நிரபி ந வைஶ்வாநர: । ந ஹி பூ⁴தாக்³நேரௌஷ்ண்யப்ரகாஶமாத்ராத்மகஸ்ய த்³யுமூர்த⁴த்வாதி³கல்பநோபபத்³யதே, விகாரஸ்ய விகாராந்தராத்மத்வாஸம்ப⁴வாத் । ததா² தே³வதாயா: ஸத்யப்யைஶ்வர்யயோகே³ ந த்³யுமூர்த⁴த்வாதி³கல்பநா ஸம்ப⁴வதி, அகாரணத்வாத் பரமேஶ்வராதீ⁴நைஶ்வர்யத்வாச்ச । ஆத்மஶப்³தா³ஸம்ப⁴வஶ்ச ஸர்வேஷ்வேஷு பக்ஷேஷு ஸ்தி²த ஏவ ॥ 27 ॥
வ்யாக்யா

ஸாக்ஷாத³ப்யவிரோத⁴ம் ஜைமிநி: ॥ 28 ॥

பூர்வம் ஜாட²ராக்³நிப்ரதீகோ ஜாட²ராக்³ந்யுபாதி⁴கோ வா பரமேஶ்வர உபாஸ்ய இத்யுக்தம் அந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வாத்³யநுரோதே⁴ந । இதா³நீம் து விநைவ ப்ரதீகோபாதி⁴கல்பநாப்⁴யாம் ஸாக்ஷாத³பி பரமேஶ்வரோபாஸநபரிக்³ரஹே ந கஶ்சித்³விரோத⁴ இதி ஜைமிநிராசார்யோ மந்யதே । நநு ஜாட²ராக்³ந்யபரிக்³ரஹே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வவசநம் ஶப்³தா³தீ³நி ச காரணாநி விருத்⁴யேரந்நிதி । அத்ரோச்யதே — அந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வவசநம் தாவந்ந விருத்⁴யதே । ந ஹீஹ ‘புருஷவித⁴ம் புருஷே(அ)ந்த: ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³’ இதி ஜாட²ராக்³ந்யபி⁴ப்ராயேணேத³முச்யதே, தஸ்யாப்ரக்ருதத்வாத³ஸம்ஶப்³தி³தத்வாச்ச । கத²ம் தர்ஹி ? யத்ப்ரக்ருதம் மூர்தா⁴தி³சுபு³காந்தேஷு புருஷாவயவேஷு புருஷவித⁴த்வம் கல்பிதம் , தத³பி⁴ப்ராயேணேத³முச்யதே — ‘புருஷவித⁴ம் புருஷே(அ)ந்த: ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³’ இதி । யதா² வ்ருக்ஷே ஶாகா²ம் ப்ரதிஷ்டி²தாம் பஶ்யதீதி, தத்³வத் । அத²வா ய: ப்ரக்ருத: பரமாத்மா அத்⁴யாத்மமதி⁴தை³வதம் ச புருஷவித⁴த்வோபாதி⁴:, தஸ்ய யத்கேவலம் ஸாக்ஷிரூபம் , தத³பி⁴ப்ராயேணேத³முச்யதே — ‘புருஷவித⁴ம் புருஷே(அ)ந்த: ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³’ இதி । நிஶ்சிதே ச பூர்வாபராலோசநவஶேந பரமாத்மபரிக்³ரஹே, தத்³விஷய ஏவ வைஶ்வாநரஶப்³த³: கேநசித்³யோகே³ந வர்திஷ்யதே — விஶ்வஶ்சாயம் நரஶ்சேதி, விஶ்வேஷாம் வாயம் நர:, விஶ்வே வா நரா அஸ்யேதி விஶ்வாநர: பரமாத்மா, ஸர்வாத்மத்வாத் , விஶ்வாநர ஏவ வைஶ்வாநர: । தத்³தி⁴தோ(அ)நந்யார்த²:, ராக்ஷஸவாயஸாதி³வத் । அக்³நிஶப்³தோ³(அ)ப்யக்³ரணீத்வாதி³யோகா³ஶ்ரயணேந பரமாத்மவிஷய ஏவ ப⁴விஷ்யதி । கா³ர்ஹபத்யாதி³கல்பநம் ப்ராணாஹுத்யதி⁴கரணத்வம் ச பரமாத்மநோ(அ)பி ஸர்வாத்மத்வாது³பபத்³யதே ॥ 28 ॥
வ்யாக்யா
கத²ம் புந: பரமேஶ்வரபரிக்³ரஹே ப்ராதே³ஶமாத்ரஶ்ருதிருபபத்³யத இதி, தாம் வ்யாக்²யாது மாரப⁴தே —

அபி⁴வ்யக்தேரித்யாஶ்மரத்²ய: ॥ 29 ॥

அதிமாத்ரஸ்யாபி பரமேஶ்வரஸ்ய ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வமபி⁴வ்யக்திநிமித்தம் ஸ்யாத் । அபி⁴வ்யஜ்யதே கில ப்ராதே³ஶமாத்ரபரிமாண: பரமேஶ்வர உபாஸகாநாம் க்ருதே । ப்ரதே³ஶவிஶேஷேஷு வா ஹ்ருத³யாதி³ஷூபலப்³தி⁴ஸ்தா²நேஷு விஶேஷேணாபி⁴வ்யஜ்யதே । அத: பரமேஶ்வரே(அ)பி ப்ராதே³ஶமாத்ரஶ்ருதிரபி⁴வ்யக்தேருபபத்³யத இத்யாஶ்மரத்²ய ஆசார்யோ மந்யதே ॥ 29 ॥
வ்யாக்யா

அநுஸ்ம்ருதேர்பா³த³ரி: ॥ 30 ॥

ப்ராதே³ஶமாத்ரஹ்ருத³யப்ரதிஷ்டே²ந வாயம் மநஸாநுஸ்மர்யதே । தேந ‘ப்ராதே³ஶமாத்ர:’ இத்யுச்யதே । யதா² ப்ரஸ்த²மிதா யவா: ப்ரஸ்தா² இத்யுச்யந்தே, தத்³வத் । யத்³யபி ச யவேஷு ஸ்வக³தமேவ பரிமாணம் ப்ரஸ்த²ஸம்ப³ந்தா⁴த்³வ்யஜ்யதே, ந சேஹ பரமேஶ்வரக³தம் கிஞ்சித்பரிமாணமஸ்தி, யத்³த்⁴ருத³யஸம்ப³ந்தா⁴த்³வ்யஜ்யேத; ததா²பி ப்ரயுக்தாயா: ப்ராதே³ஶமாத்ரஶ்ருதே: ஸம்ப⁴வதி யதா²கத²ஞ்சித³நுஸ்மரணமாலம்ப³நமித்யுச்யதே । ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வேந வாயமப்ராதே³ஶமாத்ரோ(அ)ப்யநுஸ்மரணீய: ப்ராதே³ஶமாத்ரஶ்ருத்யர்த²வத்தாயை । ஏவமநுஸ்ம்ருதிநிமித்தா பரமேஶ்வரே ப்ராதே³ஶமாத்ரஶ்ருதிரிதி பா³த³ரிராசார்யோ மந்யதே ॥ 30 ॥

ஸம்பத்தேரிதி ஜைமிநிஸ்ததா² ஹி த³ர்ஶயதி ॥ 31 ॥

ஸம்பத்திநிமித்தா வா ஸ்யாத்ப்ராதே³ஶமாத்ரஶ்ருதி: । குத: ? ததா²ஹி ஸமாநப்ரகரணம் வாஜஸநேயிப்³ராஹ்மணம் த்³யுப்ரப்⁴ருதீந்ப்ருதி²வீபர்யந்தாம்ஸ்த்ரைலோக்யாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்யாவயவாநத்⁴யாத்மமூர்த⁴ப்ரப்⁴ருதிஷு சுபு³கபர்யந்தேஷு தே³ஹாவயவேஷு ஸம்பாத³யத்ப்ராதே³ஶமாத்ரஸம்பத்திம் பரமேஶ்வரஸ்ய த³ர்ஶயதி — ‘ப்ராதே³ஶமாத்ரமிவ ஹ வை தே³வா: ஸுவிதி³தா அபி⁴ஸம்பந்நாஸ்ததா² நு வ ஏதாந்வக்ஷ்யாமி யதா² ப்ராதே³ஶமாத்ரமேவாபி⁴ஸம்பாத³யிஷ்யாமீதி । ஸ ஹோவாச மூர்தா⁴நமுபதி³ஶந்நுவாசைஷ வா அதிஷ்டா² வைஶ்வாநர இதி । சக்ஷுஷீ உபதி³ஶந்நுவாசைஷ வை ஸுதேஜா வைஶ்வாநர இதி । நாஸிகே உபதி³ஶந்நுவாசைஷ வை ப்ருத²க்³வர்த்மாத்மா வைஶ்வாநர இதி । முக்²யமாகாஶமுபதி³ஶந்நுவாசைஷ வை ப³ஹுலோ வைஶ்வாநர இதி । முக்²யா அப உபதி³ஶந்நுவாசைஷ வை ரயிர்வைஶ்வாநர இதி । சுபு³கமுபதி³ஶந்நுவாசைஷ வை ப்ரதிஷ்டா² வைஶ்வாநர:’ இதி । சுபு³கமித்யத⁴ரம் முக²ப²லகமுச்யதே । யத்³யபி வாஜஸநேயகே த்³யௌரதிஷ்டா²த்வகு³ணா ஸமாம்நாயதே, ஆதி³த்யஶ்ச ஸுதேஜஸ்த்வகு³ண:, சா²ந்தோ³க்³யே புந: த்³யௌ: ஸுதேஜஸ்த்வகு³ணா ஸமாம்நாயதே, ஆதி³த்யஶ்ச விஶ்வரூபத்வகு³ண:; ததா²பி நைதாவதா விஶேஷேண கிஞ்சித்³தீ⁴யதே, ப்ராதே³ஶமாத்ரஶ்ருதேரவிஶேஷாத் , ஸர்வஶாகா²ப்ரத்யயத்வாச்ச । ஸம்பத்திநிமித்தாம் ப்ராதே³ஶமாத்ரஶ்ருதிம் யுக்ததராம் ஜைமிநிராசார்யோ மந்யதே ॥ 31 ॥
வ்யாக்யா

ஆமநந்தி சைநமஸ்மிந் ॥ 32 ॥

ஆமநந்தி சைநம் பரமேஶ்வரமஸ்மிந்மூர்த⁴சுபு³காந்தராலே ஜாபா³லா: — ‘ய ஏஷோ(அ)நந்தோ(அ)வ்யக்த ஆத்மா ஸோ(அ)விமுக்தே ப்ரதிஷ்டி²த இதி । ஸோ(அ)விமுக்த: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி । வரணாயாம் நாஸ்யாம் ச மத்⁴யே ப்ரதிஷ்டி²த இதி । கா வை வரணா கா ச நாஸீதி’ । தத்ர சேமாமேவ நாஸிகாம் ‘ஸர்வாணீந்த்³ரியக்ருதாநி பாபாநி வாரயதீதி ஸா வரணா, ஸர்வாணீந்த்³ரியக்ருதாநி பாபாநி நாஶயதீதி ஸா நாஸீ’ இதி வரணாநாஸீதி நிருச்ய, புநரப்யாமநந்தி — ‘கதமச்சாஸ்ய ஸ்தா²நம் ப⁴வதீதி । ப்⁴ருவோர்க்⁴ராணஸ்ய ச ய: ஸந்தி⁴: ஸ ஏஷ த்³யுலோகஸ்ய பரஸ்ய ச ஸந்தி⁴ர்ப⁴வதி’ (ஜா. உ. 2) இதி । தஸ்மாது³பபந்நா பரமேஶ்வரே ப்ராதே³ஶமாத்ரஶ்ருதி: । அபி⁴விமாநஶ்ருதி: ப்ரத்யகா³த்மத்வாபி⁴ப்ராயா । ப்ரத்யகா³த்மதயா ஸர்வை: ப்ராணிபி⁴ரபி⁴விமீயத இத்யபி⁴விமாந: । அபி⁴க³தோ வாயம் ப்ரத்யகா³த்மத்வாத் , விமாநஶ்ச மாநவியோகா³த் இத்யபி⁴விமாந: । அபி⁴விமிமீதே வா ஸர்வம் ஜக³த் , காரணத்வாதி³த்யபி⁴விமாந: । தஸ்மாத்பரமேஶ்வரோ வைஶ்வாநர இதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 32 ॥
வ்யாக்யா
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶாரீரகமீமாம்ஸாஸூத்ரபா⁴ஷ்யே ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய த்³விதீய: பாத³: ॥

த்ருதீய: பாத³:

த்³யுப்⁴வாத்³யதி⁴கரணம்

த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ஸ்வஶப்³தா³த் ॥ 1 ॥

இத³ம் ஶ்ரூயதே — ‘யஸ்மிந்த்³யௌ: ப்ருதி²வீ சாந்தரிக்ஷமோதம் மந: ஸஹ ப்ராணைஶ்ச ஸர்வை: । தமேவைகம் ஜாநத² ஆத்மாநமந்யா வாசோ விமுஞ்சதா²ம்ருதஸ்யைஷ ஸேது:’ (மு. உ. 2 । 2 । 5) இதி । அத்ர யதே³தத்³த்³யுப்ரப்⁴ருதீநாமோதத்வவசநாதா³யதநம் கிஞ்சித³வக³ம்யதே, தத்கிம் பரம் ப்³ரஹ்ம ஸ்யாத் , ஆஹோஸ்வித³ர்தா²ந்தரமிதி ஸந்தி³ஹ்யதே । தத்ரார்தா²ந்தரம் கிமப்யாயதநம் ஸ்யாதி³தி ப்ராப்தம் । கஸ்மாத் ? ‘அம்ருதஸ்யைஷ ஸேது:’ இதி ஶ்ரவணாத் । பாரவாந்ஹி லோகே ஸேது: ப்ரக்²யாத: । ந ச பரஸ்ய ப்³ரஹ்மண: பாரவத்த்வம் ஶக்யமப்⁴யுபக³ந்தும், ‘அநந்தமபாரம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 12) இதி ஶ்ரவணாத் । அர்தா²ந்தரே சாயதநே பரிக்³ருஹ்யமாணே ஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³த⁴ம் ப்ரதா⁴நம் பரிக்³ரஹீதவ்யம் , தஸ்ய காரணத்வாதா³யதநத்வோபபத்தே: । ஶ்ருதிப்ரஸித்³தோ⁴ வா வாயு: ஸ்யாத்; ‘வாயுர்வாவ கௌ³தம தத்ஸூத்ரம் வாயுநா வை கௌ³தம ஸூத்ரேணாயம் ச லோக: பரஶ்ச லோக: ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸந்த்³ருப்³தா⁴நி ப⁴வந்தி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 2) இதி வாயோரபி விதா⁴ரணத்வஶ்ரவணாத் । ஶாரீரோ வா ஸ்யாத்; — தஸ்யாபி போ⁴க்த்ருத்வாத் , போ⁴க்³யம் ப்ரபஞ்சம் ப்ரத்யாயதநத்வோபபத்தே: இத்யேவம் ப்ராப்தே இத³மாஹ —
வ்யாக்யா
த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநமிதி । த்³யௌஶ்ச பூ⁴ஶ்ச த்³யுபு⁴வௌ, த்³யுபு⁴வௌ ஆதீ³ யஸ்ய ததி³த³ம் த்³யுப்⁴வாதி³ । யதே³தத³ஸ்மிந்வாக்யே த்³யௌ: ப்ருதி²வ்யந்தரிக்ஷம் மந: ப்ராணா இத்யேவமாத்மகம் ஜக³த் ஓதத்வேந நிர்தி³ஷ்டம் , தஸ்யாயதநம் பரம் ப்³ரஹ்ம ப⁴விதுமர்ஹதி । குத: ? ஸ்வஶப்³தா³த் ஆத்மஶப்³தா³தி³த்யர்த²: । ஆத்மஶப்³தோ³ ஹீஹ ப⁴வதி — ‘தமேவைகம் ஜாநத² ஆத்மாநம்’ இதி । ஆத்மஶப்³த³ஶ்ச பரமாத்மபரிக்³ரஹே ஸம்யக³வகல்பதே, நார்தா²ந்தரபரிக்³ரஹே । க்வசிச்ச ஸ்வஶப்³தே³நைவ ப்³ரஹ்மண ஆயதநத்வம் ஶ்ரூயதே — ‘ஸந்மூலா: ஸோம்யேமா: ஸர்வா: ப்ரஜா: ஸதா³யதநா: ஸத்ப்ரதிஷ்டா²:’ (சா². உ. 6 । 8 । 4) இதி । ஸ்வஶப்³தே³நைவ சேஹ புரஸ்தாது³பரிஷ்டாச்ச ப்³ரஹ்ம ஸங்கீர்த்யதே — ‘புருஷ ஏவேத³ம் விஶ்வம் கர்ம தபோ ப்³ரஹ்ம பராம்ருதம்’ இதி, ‘ப்³ரஹ்மைவேத³மம்ருதம் புரஸ்தாத்³ப்³ரஹ்ம பஶ்சாத்³ப்³ரஹ்ம த³க்ஷிணதஶ்சோத்தரேண’ (மு. உ. 2 । 2 । 12) இதி ச । தத்ர த்வாயதநாயதநவத்³பா⁴வஶ்ரவணாத் ஸர்வம் ப்³ரஹ்மேதி ச ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத் , யதா²நேகாத்மகோ வ்ருக்ஷ: ஶாகா² ஸ்கந்தோ⁴ மூலம் சேதி, ஏவம் நாநாரஸோ விசித்ர ஆத்மேத்யாஶங்கா ஸம்ப⁴வதி । தாம் நிவர்தயிதும் ஸாவதா⁴ரணமாஹ — ‘தமேவைகம் ஜாநத² ஆத்மாநம்’ இதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — ந கார்யப்ரபஞ்சவிஶிஷ்டோ விசித்ர ஆத்மா விஜ்ஞேய: । கிம் தர்ஹி ? அவித்³யாக்ருதம் கார்யப்ரபஞ்சம் வித்³யயா ப்ரவிலாபயந்த: தமேவைகமாயதநபூ⁴தமாத்மாநம் ஜாநத² ஏகரஸமிதி । யதா² ‘யஸ்மிந்நாஸ்தே தே³வத³த்தஸ்ததா³நய’ இத்யுக்தே ஆஸநமேவாநயதி, ந தே³வத³த்தம் । தத்³வதா³யதநபூ⁴தஸ்யைவைகரஸஸ்யாத்மநோ விஜ்ஞேயத்வமுபதி³ஶ்யதே । விகாராந்ருதாபி⁴ஸந்த⁴ஸ்ய சாபவாத³: ஶ்ரூயதே — ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’ (க. உ. 2 । 1 । 10) இதி । ‘ஸர்வம் ப்³ரஹ்ம’ இதி து ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ப்ரபஞ்சப்ரவிலாபநார்த²ம் , ந அநேகரஸதாப்ரதிபாத³நார்த²ம் , ‘ஸ யதா² ஸைந்த⁴வக⁴நோ(அ)நந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: க்ருத்ஸ்நோ ரஸக⁴ந ஏவைவம் வா அரே(அ)யமாத்மாநந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: க்ருத்ஸ்ந: ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 13) இத்யேகரஸதாஶ்ரவணாத் । தஸ்மாத்³த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் பரம் ப்³ரஹ்ம । யத்தூக்தம் — ஸேதுஶ்ருதே:, ஸேதோஶ்ச பாரவத்த்வோபபத்தே:, ப்³ரஹ்மணோ(அ)ர்தா²ந்தரேண த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநேந ப⁴விதவ்யமிதி, அத்ரோச்யதே — விதா⁴ரணத்வமாத்ரமத்ர ஸேதுஶ்ருத்யா விவக்ஷ்யதே, ந பாரவத்த்வாதி³ । ந ஹி ம்ருத்³தா³ருமயோ லோகே ஸேதுர்த்³ருஷ்ட இத்யத்ராபி ம்ருத்³தா³ருமய ஏவ ஸேதுரப்⁴யுபக³ம்யதே । ஸேதுஶப்³தா³ர்தோ²(அ)பி விதா⁴ரணத்வமாத்ரமேவ, ந பாரவத்த்வாதி³, ஷிஞோ ப³ந்த⁴நகர்மண: ஸேதுஶப்³த³வ்யுத்பத்தே: । அபர ஆஹ — ‘தமேவைகம் ஜாநத² ஆத்மாநம்’ இதி யதே³தத்ஸங்கீர்திதமாத்மஜ்ஞாநம் , யச்சைதத் ‘அந்யா வாசோ விமுஞ்சத²’ இதி வாக்³விமோசநம் , தத் அத்ர அம்ருதத்வஸாத⁴நத்வாத் , ‘அம்ருதஸ்யைஷ ஸேது:’ இதி ஸேதுஶ்ருத்யா ஸங்கீர்த்யதே । ந து த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் । தத்ர யது³க்தம் — ஸேதுஶ்ருதேர்ப்³ரஹ்மணோ(அ)ர்தா²ந்தரேண த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநேந பா⁴வ்யமிதி, ஏதத³யுக்தம் ॥ 1 ॥

முக்தோபஸ்ருப்யவ்யபதே³ஶாத் ॥ 2 ॥

இதஶ்ச பரமேவ ப்³ரஹ்ம த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம்; யஸ்மாந்முக்தோபஸ்ருப்யதாஸ்ய வ்யபதி³ஶ்யமாநா த்³ருஶ்யதே । முக்தைருபஸ்ருப்யம் முக்தோபஸ்ருப்யம் । தே³ஹாதி³ஷ்வநாத்மஸு அஹமஸ்மீத்யாத்மபு³த்³தி⁴ரவித்³யா, ததஸ்தத்பூஜநாதௌ³ ராக³:, தத்பரிப⁴வாதௌ³ த்³வேஷ:, தது³ச்சே²த³த³ர்ஶநாத்³ப⁴யம் மோஹஶ்ச — இத்யேவமயமநந்தபே⁴தோ³(அ)நர்த²வ்ராத: ஸந்தத: ஸர்வேஷாம் ந: ப்ரத்யக்ஷ: । தத்³விபர்யயேணாவித்³யாராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷமுக்தைருபஸ்ருப்யம் க³ம்யமேததி³தி த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ப்ரக்ருத்ய வ்யபதே³ஶோ ப⁴வதி । கத²ம் ? ‘பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²ஶ்சி²த்³யந்தே ஸர்வஸம்ஶயா: । க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி தஸ்மிந்த்³ருஷ்டே பராவரே’ (மு. உ. 2 । 2 । 9) இத்யுக்த்வா, ப்³ரவீதி — ‘ததா² வித்³வாந்நாமரூபாத்³விமுக்த: பராத்பரம் புருஷமுபைதி தி³வ்யம்’ (மு. உ. 3 । 2 । 8) இதி । ப்³ரஹ்மணஶ்ச முக்தோபஸ்ருப்யத்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் ஶாஸ்த்ரே — ‘யதா³ ஸர்வே ப்ரமுச்யந்தே காமா யே(அ)ஸ்ய ஹ்ருதி³ ஶ்ரிதா: । அத² மர்த்யோ(அ)ம்ருதோ ப⁴வத்யத்ர ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 7) இத்யேவமாதௌ³ । ப்ரதா⁴நாதீ³நாம் து ந க்வசிந்முக்தோபஸ்ருப்யத்வமஸ்தி ப்ரஸித்³த⁴ம் । அபி ச ‘தமேவைகம் ஜாநத² ஆத்மாநமந்யா வாசோ விமுஞ்சதா²ம்ருதஸ்யைஷ ஸேது:’ இதி வாக்³விமோகபூர்வகம் விஜ்ஞேயத்வமிஹ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநஸ்யோச்யதே । தச்ச ஶ்ருத்யந்தரே ப்³ரஹ்மணோ த்³ருஷ்டம் — ‘தமேவ தீ⁴ரோ விஜ்ஞாய ப்ரஜ்ஞாம் குர்வீத ப்³ராஹ்மண: । நாநுத்⁴யாயாத்³ப³ஹூஞ்ஶப்³தா³ந்வாசோ விக்³லாபநம் ஹி தத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 21) இதி । தஸ்மாத³பி த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் பரம் ப்³ரஹ்ம ॥ 2 ॥
வ்யாக்யா

நாநுமாநமதச்ச²ப்³தா³த் ॥ 3 ॥

யதா² ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபாத³கோ வைஶேஷிகோ ஹேதுருக்த:, நைவமர்தா²ந்தரஸ்ய வைஶேஷிகோ ஹேது: ப்ரதிபாத³கோ(அ)ஸ்தீத்யாஹ । நாநுமாநம் ஸாங்க்²யஸ்ம்ருதிபரிகல்பிதம் ப்ரதா⁴நம் இஹ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வேந ப்ரதிபத்தவ்யம் । கஸ்மாத் ? அதச்ச²ப்³தா³த் । தஸ்யாசேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்ரதிபாத³க: ஶப்³த³: தச்ச²ப்³த³:, ந தச்ச²ப்³த³: அதச்ச²ப்³த³: । ந ஹ்யத்ராசேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்ரதிபாத³க: கஶ்சிச்ச²ப்³தோ³(அ)ஸ்தி, யேநாசேதநம் ப்ரதா⁴நம் காரணத்வேநாயதநத்வேந வாவக³ம்யேத । தத்³விபரீதஸ்ய சேதநஸ்ய ப்ரதிபாத³கஶப்³தோ³(அ)த்ராஸ்தி — ‘ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்’ (மு. உ. 1 । 1 । 9) இத்யாதி³: । அத ஏவ ந வாயுரபீஹ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வேநாஶ்ரீயதே ॥ 3 ॥
வ்யாக்யா

ப்ராணப்⁴ருச்ச ॥ 4 ॥

யத்³யபி ப்ராணப்⁴ருதோ விஜ்ஞாநாத்மந ஆத்மத்வம் சேதநத்வம் ச ஸம்ப⁴வதி, ததா²ப்யுபாதி⁴பரிச்சி²ந்நஜ்ஞாநஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வாத்³யஸம்ப⁴வே ஸதி அஸ்மாதே³வாதச்ச²ப்³தா³த் ப்ராணப்⁴ருத³பி ந த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வேநாஶ்ரயிதவ்ய: । ந சோபாதி⁴பரிச்சி²ந்நஸ்யாவிபோ⁴: ப்ராணப்⁴ருதோ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வமபி ஸம்யக்ஸம்ப⁴வதி । ப்ருத²க்³யோக³கரணமுத்தரார்த²ம் ॥ 4 ॥
வ்யாக்யா
குதஶ்ச ந ப்ராணப்⁴ருத் த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வேநாஶ்ரயிதவ்ய: ? —

பே⁴த³வ்யபதே³ஶாத் ॥ 5 ॥

பே⁴த³வ்யபதே³ஶஶ்சேஹ ப⁴வதி — ‘தமேவைகம் ஜாநத² ஆத்மாநம்’ இதி ஜ்ஞேயஜ்ஞாத்ருபா⁴வேந । தத்ர ப்ராணப்⁴ருத் தாவந்முமுக்ஷுத்வாஜ்ஜ்ஞாதா । பரிஶேஷாதா³த்மஶப்³த³வாச்யம் ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞேயம் த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநமிதி க³ம்யதே, ந ப்ராணப்⁴ருத் ॥ 5 ॥
குதஶ்ச ந ப்ராணப்⁴ருத் த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வேநாஶ்ரயிதவ்ய: ? —

ப்ரகரணாத் ॥ 6 ॥

ப்ரகரணம் சேத³ம் பரமாத்மந: — ‘கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி’ (மு. உ. 1 । 1 । 3) இத்யேகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநாபேக்ஷணாத் । பரமாத்மநி ஹி ஸர்வாத்மகே விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ஸ்யாத் , ந கேவலே ப்ராணப்⁴ருதி ॥ 6 ॥
வ்யாக்யா
குதஶ்ச ந ப்ராணப்⁴ருத் த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வேநாஶ்ரயிதவ்ய: ? —

ஸ்தி²த்யத³நாப்⁴யாம் ச ॥ 7 ॥

த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ச ப்ரக்ருத்ய, ‘த்³வா ஸுபர்ணா ஸயுஜா ஸகா²யா’ (மு. உ. 3 । 1 । 1) இத்யத்ர ஸ்தி²த்யத³நே நிர்தி³ஶ்யேதே । ‘தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தி’ இதி கர்மப²லாஶநம் । ‘அநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதி’ இத்யௌதா³ஸீந்யேநாவஸ்தா²நம் । தாப்⁴யாம் ச ஸ்தி²த்யத³நாப்⁴யாமீஶ்வரக்ஷேத்ரஜ்ஞௌ தத்ர க்³ருஹ்யேதே । யதி³ ச ஈஶ்வரோ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வேந விவக்ஷித:, ததஸ்தஸ்ய ப்ரக்ருதஸ்யேஶ்வரஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞாத்ப்ருத²க்³வசநமவகல்பதே । அந்யதா² ஹ்யப்ரக்ருதவசநமாகஸ்மிகமஸம்ப³த்³த⁴ம் ஸ்யாத் । நநு தவாபி க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்யேஶ்வராத்ப்ருத²க்³வசநமாகஸ்மிகமேவ ப்ரஸஜ்யேத । ந, தஸ்யாவிவக்ஷிதத்வாத் । க்ஷேத்ரஜ்ஞோ ஹி கர்த்ருத்வேந போ⁴க்த்ருத்வேந ச ப்ரதிஶரீரம் பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴ஸம்ப³த்³த⁴:, லோகத ஏவ ப்ரஸித்³த⁴:, நாஸௌ ஶ்ருத்யா தாத்பர்யேண விவக்ஷ்யதே । ஈஶ்வரஸ்து லோகதோ(அ)ப்ரஸித்³த⁴த்வாச்ச்²ருத்யா தாத்பர்யேண விவக்ஷ்யத இதி ந தஸ்யாகஸ்மிகம் வசநம் யுக்தம் । ‘கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டாவாத்மாநௌ ஹி’ இத்யத்ராப்யேதத்³த³ர்ஶிதம் — ‘த்³வா ஸுபர்ணா’ இத்யஸ்யாம்ருசி ஈஶ்வரக்ஷேத்ரஜ்ஞாவுச்யேதே இதி । யதா³பி பைங்க்³யுபநிஷத்க்ருதேந வ்யாக்²யாநேநாஸ்யாம்ருசி ஸத்த்வக்ஷேத்ரஜ்ஞாவுச்யேதே, ததா³பி ந விரோத⁴: கஶ்சித் । கத²ம் ? ப்ராணப்⁴ருத்³தீ⁴ஹ க⁴டாதி³ச்சி²த்³ரவத் ஸத்த்வாத்³யுபாத்⁴யபி⁴மாநித்வேந ப்ரதிஶரீரம் க்³ருஹ்யமாணோ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ந ப⁴வதீதி நிஷித்⁴யதே । யஸ்து ஸர்வஶரீரேஷூபாதி⁴பி⁴ர்விநோபலக்ஷ்யதே, பர ஏவ ஸ ப⁴வதி । யதா² க⁴டாதி³ச்சி²த்³ராணி க⁴டாதி³பி⁴ருபாதி⁴பி⁴ர்விநோபலக்ஷ்யமாணாநி மஹாகாஶ ஏவ ப⁴வந்தி, தத்³வத் ப்ராணப்⁴ருத: பரஸ்மாத³ந்யத்வாநுபபத்தே: ப்ரதிஷேதோ⁴ நோபபத்³யதே । தஸ்மாத்ஸத்த்வாத்³யுபாத்⁴யபி⁴மாநிந ஏவ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வப்ரதிஷேத⁴: । தஸ்மாத்பரமேவ ப்³ரஹ்ம த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் । ததே³தத் ‘அத்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகோ த⁴ர்மோக்தே:’ இத்யநேநைவ ஸித்³த⁴ம் । தஸ்யைவ ஹி பூ⁴தயோநிவாக்யஸ்ய மத்⁴யே இத³ம் படி²தம் — ‘யஸ்மிந்த்³யௌ: ப்ருதி²வீ சாந்தரிக்ஷம்’ இதி । ப்ரபஞ்சார்த²ம் து புநருபந்யஸ்தம் ॥ 7 ॥
வ்யாக்யா

பூ⁴மாதி⁴கரணம்

பூ⁴மா ஸம்ப்ரஸாதா³த³த்⁴யுபதே³ஶாத் ॥ 8 ॥

இத³ம் ஸமாமநந்தி — ‘பூ⁴மா த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய இதி பூ⁴மாநம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸ இதி ।’ (சா². உ. 7 । 23 । 1)‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி நாந்யச்ச்²ருணோதி நாந்யத்³விஜாநாதி ஸ பூ⁴மாத² யத்ராந்யத்பஶ்யத்யந்யச்ச்²ருணோத்யந்யத்³விஜாநாதி தத³ல்பம்’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இத்யாதி³ । தத்ர ஸம்ஶய: — கிம் ப்ராணோ பூ⁴மா ஸ்யாத் , ஆஹோஸ்வித்பரமாத்மேதி । குத: ஸம்ஶய: ? பூ⁴மேதி தாவத்³ப³ஹுத்வமபி⁴தீ⁴யதே । ‘ப³ஹோர்லோபோ பூ⁴ ச ப³ஹோ:’ (பா. ஸூ. 6 । 4 । 158) இதி பூ⁴மஶப்³த³ஸ்ய பா⁴வப்ரத்யயாந்ததாஸ்மரணாத் । கிமாத்மகம் புநஸ்தத்³ப³ஹுத்வமிதி விஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் ‘ப்ராணோ வா ஆஶாயா பூ⁴யாந்’ (சா². உ. 7 । 15 । 1) இதி ஸந்நிதா⁴நாத் ப்ராணோ பூ⁴மேதி ப்ரதிபா⁴தி । ததா² ‘ஶ்ருதம் ஹ்யேவ மே ப⁴க³வத்³த்³ருஶேப்⁴யஸ்தரதி ஶோகமாத்மவிதி³தி । ஸோ(அ)ஹம் ப⁴க³வ: ஶோசாமி தம் மா ப⁴க³வாஞ்ஶோகஸ்ய பாரம் தாரயது’ (சா². உ. 7 । 1 । 3) இதி ப்ரகரணோத்தா²நாத்பரமாத்மா பூ⁴மேத்யபி ப்ரதிபா⁴தி । தத்ர கஸ்யோபாதா³நம் ந்யாய்யம் , கஸ்ய வா ஹாநமிதி ப⁴வதி ஸம்ஶய: । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ப்ராணோ பூ⁴மேதி । கஸ்மாத் ? பூ⁴ய: ப்ரஶ்நப்ரதிவசநபரம்பரா(அ)த³ர்ஶநாத் । யதா² ஹி ‘அஸ்தி ப⁴க³வோ நாம்நோ பூ⁴ய:’ இதி, ‘வாக்³வாவ நாம்நோ பூ⁴யஸீ’ இதி; ததா² ‘அஸ்தி ப⁴க³வோ வாசோ பூ⁴ய:’ இதி, ‘மநோ வாவ வாசோ பூ⁴ய:’ இதி ச — நாமாதி³ப்⁴யோ ஹி ஆ ப்ராணாத் பூ⁴ய: ப்ரஶ்நப்ரதிவசநப்ரவாஹ: ப்ரவ்ருத்த: நைவம் ப்ராணாத்பரம் பூ⁴ய: ப்ரஶ்நப்ரதிவசநம் த்³ருஶ்யதே — ‘அஸ்தி ப⁴க³வ: ப்ராணாத்³பூ⁴ய:’ இதி, ‘அதோ³ வாவ ப்ராணாத்³பூ⁴ய:’ இதி । ப்ராணமேவ து நாமாதி³ப்⁴ய ஆஶாந்தேப்⁴யோ பூ⁴யாம்ஸம் — ‘ப்ராணோ வா ஆஶாயா பூ⁴யாந்’ இத்யாதி³நா ஸப்ரபஞ்சமுக்த்வா, ப்ராணத³ர்ஶிநஶ்சாதிவாதி³த்வம் ‘அதிவாத்³யஸீத்யதிவாத்³யஸ்மீதி ப்³ரூயாந்நாபஹ்நுவீத’ இத்யப்⁴யநுஜ்ஞாய, ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி ய: ஸத்யேநாதிவத³தி’ இதி ப்ராணவ்ரதமதிவாதி³த்வமநுக்ருஷ்ய, அபரித்யஜ்யைவ ப்ராணம் ஸத்யாதி³பரம்பரயா பூ⁴மாநமவதாரயந், ப்ராணமேவ பூ⁴மாநம் மந்யத இதி க³ம்யதே । கத²ம் புந: ப்ராணே பூ⁴மநி வ்யாக்²யாயமாநே ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி’ இத்யேதத்³பூ⁴ம்நோ லக்ஷணபரம் வசநம் வ்யாக்²யாயேதேதி, உச்யதே — ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²யாம் ப்ராணக்³ரஸ்தேஷு கரணேஷு த³ர்ஶநாதி³வ்யவஹாரநிவ்ருத்தித³ர்ஶநாத்ஸம்ப⁴வதி ப்ராணஸ்யாபி ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதீதி’ ஏதல்லக்ஷணம் । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘ந ஶ்ருணோதி ந பஶ்யதி’ இத்யாதி³நா ஸர்வகரணவ்யாபாரப்ரத்யஸ்தமயரூபாம் ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²முக்த்வா, ‘ப்ராணாக்³நய ஏவைதஸ்மிந்புரே ஜாக்³ரதி’ (ப்ர. உ. 4 । 3) இதி தஸ்யாமேவாவஸ்தா²யாம் பஞ்சவ்ருத்தே: ப்ராணஸ்ய ஜாக³ரணம் ப்³ருவதீ, ப்ராணப்ரதா⁴நாம் ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²ம் த³ர்ஶயதி । யச்சைதத்³பூ⁴ம்ந: ஸுக²த்வம் ஶ்ருதம் — ‘யோ வை பூ⁴மா தத்ஸுக²ம்’ (சா². உ. 7 । 23 । 1) இதி, தத³ப்யவிருத்³த⁴ம் । ‘அத்ரைஷ தே³வ: ஸ்வப்நாந்ந பஶ்யத்யதை²தஸ்மிஞ்ஶரீரே ஸுக²ம் ப⁴வதி’ (ப்ர. உ. 4 । 6) இதி ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²யாமேவ ஸுக²ஶ்ரவணாத் । யச்ச ‘யோ வை பூ⁴மா தத³ம்ருதம்’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இதி, தத³பி ப்ராணஸ்யாவிருத்³த⁴ம் । ‘ப்ராணோ வா அம்ருதம்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 6 । 3) இதி ஶ்ருதே: । கத²ம் புந: ப்ராணம் பூ⁴மாநம் மந்யமாநஸ்ய ‘தரதி ஶோகமாத்மவித்’ இத்யாத்மவிவிதி³ஷயா ப்ரகரணஸ்யோத்தா²நமுபபத்³யதே ? ப்ராண ஏவேஹாத்மா விவக்ஷித இதி ப்³ரூம: । ததா²ஹி — ‘ப்ராணோ ஹ பிதா ப்ராணோ மாதா ப்ராணோ ப்⁴ராதா ப்ராண: ஸ்வஸா ப்ராண ஆசார்ய: ப்ராணோ ப்³ராஹ்மண:’ (சா². உ. 7 । 15 । 1) இதி ப்ராணமேவ ஸர்வாத்மாநம் கரோதி, ‘யதா² வா அரா நாபௌ⁴ ஸமர்பிதா ஏவமஸ்மிந்ப்ராணே ஸர்வம் ஸமர்பிதம்’ இதி ச ஸர்வாத்மத்வாரநாபி⁴நித³ர்ஶநாப்⁴யாம் ச ஸம்ப⁴வதி வைபுல்யாத்மிகா பூ⁴மரூபதா ப்ராணஸ்ய । தஸ்மாத்ப்ராணோ பூ⁴மேத்யேவம் ப்ராப்தம் ॥
வ்யாக்யா
தத இத³முச்யதே — பரமாத்மைவேஹ பூ⁴மா ப⁴விதுமர்ஹதி, ந ப்ராண: । கஸ்மாத் ? ஸம்ப்ரஸாதா³த³த்⁴யுபதே³ஶாத் । ஸம்ப்ரஸாத³ இதி ஸுஷுப்தம் ஸ்தா²நமுச்யதே; ஸம்யக்ப்ரஸீத³த்யஸ்மிந்நிதி நிர்வசநாத் । ப்³ருஹதா³ரண்யகே ச ஸ்வப்நஜாக³ரிதஸ்தா²நாப்⁴யாம் ஸஹ பாடா²த் । தஸ்யாம் ச ஸம்ப்ரஸாதா³வஸ்தா²யாம் ப்ராணோ ஜாக³ர்தீதி ப்ராணோ(அ)த்ர ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)பி⁴ப்ரேயதே । ப்ராணாதூ³ர்த்⁴வம் பூ⁴ம்ந உபதி³ஶ்யமாநத்வாதி³த்யர்த²: । ப்ராண ஏவ சேத்³பூ⁴மா ஸ்யாத் , ஸ ஏவ தஸ்மாதூ³ர்த்⁴வமுபதி³ஶ்யேதேத்யஶ்லிஷ்டமேவைதத்ஸ்யாத் । ந ஹி நாமைவ ‘நாம்நோ பூ⁴ய:’ இதி நாம்ந ஊர்த்⁴வமுபதி³ஷ்டம் । கிம் தர்ஹி ? நாம்நோ(அ)ந்யத³ர்தா²ந்தரமுபதி³ஷ்டம் வாகா³க்²யம் ‘வாக்³வாவ நாம்நோ பூ⁴யஸீ’ இதி । ததா² வாகா³தி³ப்⁴யோ(அ)பி ஆ ப்ராணாத³ர்தா²ந்தரமேவ தத்ர தத்ரோர்த்⁴வமுபதி³ஷ்டம் । தத்³வத்ப்ராணாதூ³ர்த்⁴வமுபதி³ஶ்யமாநோ பூ⁴மா ப்ராணாத³ர்தா²ந்தரபூ⁴தோ ப⁴விதுமர்ஹதி । நந்விஹ நாஸ்தி ப்ரஶ்ந: — ‘அஸ்தி ப⁴க³வ: ப்ராணாத்³பூ⁴ய:’ இதி । நாபி ப்ரதிவசநமஸ்தி ‘ப்ராணாத்³வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தி’ இதி; கத²ம் ப்ராணாத³தி⁴ பூ⁴மோபதி³ஶ்யத இத்யுச்யதே ? ப்ராணவிஷயமேவ சாதிவாதி³த்வமுத்தரத்ராநுக்ருஷ்யமாணம் பஶ்யாம: — ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி ய: ஸத்யேநாதிவத³தி’ இதி । தஸ்மாந்நாஸ்தி ப்ராணாத³த்⁴யுபதே³ஶ இதி । அத்ரோச்யதே — ந தாவத்ப்ராணவிஷயஸ்யைவாதிவாதி³த்வஸ்யைதத³நுகர்ஷணமிதி ஶக்யம் வக்தும் , விஶேஷவாதா³த் ‘ய: ஸத்யேநாதிவத³தி’ இதி । நநு விஶேஷவாதோ³(அ)ப்யயம் ப்ராணவிஷய ஏவ ப⁴விஷ்யதி । கத²ம் ? யதா² ‘ஏஷோ(அ)க்³நிஹோத்ரீ, ய: ஸத்யம் வத³தி’ இத்யுக்தே, ந ஸத்யவத³நேநாக்³நிஹோத்ரித்வம் । கேந தர்ஹி ? அக்³நிஹோத்ரேணைவ; ஸத்யவத³நம் த்வக்³நிஹோத்ரிணோ விஶேஷ உச்யதே । ததா² ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி, ய: ஸத்யேநாதிவத³தி’ இத்யுக்தே, ந ஸத்யவத³நேநாதிவாதி³த்வம் । கேந தர்ஹி ? ப்ரக்ருதேந ப்ராணவிஜ்ஞாநேநைவ । ஸத்யவத³நம் து ப்ராணவிதோ³ விஶேஷோ விவக்ஷ்யத இதி । நேதி ப்³ரூம:; ஶ்ருத்யர்த²பரித்யாக³ப்ரஸங்கா³த் । ஶ்ருத்யா ஹ்யத்ர ஸத்யவத³நேநாதிவாதி³த்வம் ப்ரதீயதே — ‘ய: ஸத்யேநாதிவத³தி ஸோ(அ)திவத³தி’ இதி । நாத்ர ப்ராணவிஜ்ஞாநஸ்ய ஸங்கீர்தநமஸ்தி । ப்ரகரணாத்து ப்ராணவிஜ்ஞாநம் ஸம்ப³த்⁴யேத । தத்ர ப்ரகரணாநுரோதே⁴ந ஶ்ருதி: பரித்யக்தா ஸ்யாத் । ப்ரக்ருதவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ஶ்ச துஶப்³தோ³ ந ஸங்க³ச்சே²த — ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி’ இதி । ‘ஸத்யம் த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்’ (சா². உ. 7 । 16 । 1) இதி ச ப்ரயத்நாந்தரகரணமர்தா²ந்தரவிவக்ஷாம் ஸூசயதி । தஸ்மாத்³யதை²கவேத³ப்ரஶம்ஸாயாம் ப்ரக்ருதாயாம் , ‘ஏஷ து மஹாப்³ராஹ்மண:, யஶ்சதுரோ வேதா³நதீ⁴தே’ இத்யேகவேதே³ப்⁴யோ(அ)ர்தா²ந்தரபூ⁴தஶ்சதுர்வேத³: ப்ரஶஸ்யதே, தாத்³ருகே³தத்³த்³ரஷ்டவ்யம் । ந ச ப்ரஶ்நப்ரதிவசநரூபயைவார்தா²ந்தரவிவக்ஷயா ப⁴விதவ்யமிதி நியமோ(அ)ஸ்தி; ப்ரக்ருதஸம்ப³ந்தா⁴ஸம்ப⁴வகாரிதத்வாத³ர்தா²ந்தரவிவக்ஷாயா: । தத்ர ப்ராணாந்தமநுஶாஸநம் ஶ்ருத்வா தூஷ்ணீம்பூ⁴தம் நாரத³ம் ஸ்வயமேவ ஸநத்குமாரோ வ்யுத்பாத³யதி — யத்ப்ராணவிஜ்ஞாநேந விகாராந்ருதவிஷயேணாதிவாதி³த்வமநதிவாதி³த்வமேவ தத் — ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி, ய: ஸத்யேநாதிவத³தி’ இதி । தத்ர ஸத்யமிதி பரம் ப்³ரஹ்மோச்யதே, பரமார்த²ரூபத்வாத்; ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி ச ஶ்ருத்யந்தராத் । ததா² வ்யுத்பாதி³தாய நாரதா³ய ‘ஸோ(அ)ஹம் ப⁴க³வ: ஸத்யேநாதிவதா³நி’ இத்யேவம் ப்ரவ்ருத்தாய விஜ்ஞாநாதி³ஸாத⁴நபரம்பரயா பூ⁴மாநமுபதி³ஶதி । தத்ர யத்ப்ராணாத³தி⁴ ஸத்யம் வக்தவ்யம் ப்ரதிஜ்ஞாதம் , ததே³வேஹ பூ⁴மேத்யுச்யத இதி க³ம்யதே । தஸ்மாத³ஸ்தி ப்ராணாத³தி⁴ பூ⁴ம்ந உபதே³ஶ இதி — அத: ப்ராணாத³ந்ய: பரமாத்மா பூ⁴மா ப⁴விதுமர்ஹதி । ஏவம் சேஹாத்மவிவிதி³ஷயா ப்ரகரணஸ்யோத்தா²நமுபபந்நம் ப⁴விஷ்யதி । ப்ராண ஏவேஹாத்மா விவக்ஷித இத்யேதத³பி நோபபத்³யதே । ந ஹி ப்ராணஸ்ய முக்²யயா வ்ருத்த்யாத்மத்வமஸ்தி । ந சாந்யத்ர பரமாத்மஜ்ஞாநாச்சோ²கவிநிவ்ருத்திரஸ்தி, ‘நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய’ (ஶ்வே. உ. 6 । 15) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ‘தம் மா ப⁴க³வாஞ்ஶோகஸ்ய பாரம் தாரயது’ (சா². உ. 7 । 1 । 3) இதி சோபக்ரம்யோபஸம்ஹரதி — ‘தஸ்மை ம்ருதி³தகஷாயாய தமஸ: பாரம் த³ர்ஶயதி ப⁴க³வாந்ஸநத்குமார:’ (சா². உ. 7 । 26 । 2) இதி । தம இதி ஶோகாதி³காரணமவித்³யோச்யதே । ப்ராணாந்தே சாநுஶாஸநே ந ப்ராணஸ்யாந்யாயத்ததோச்யேத । ‘ஆத்மத: ப்ராண:’ (சா². உ. 7 । 26 । 1) இதி ச ப்³ராஹ்மணம் । ப்ரகரணாந்தே பரமாத்மவிவக்ஷா ப⁴விஷ்யதி; பூ⁴மா து ப்ராண ஏவேதி சேத் , ந; ‘ஸ ப⁴க³வ: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி ஸ்வே மஹிம்நி’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இத்யாதி³நா பூ⁴ம்ந ஏவ ஆ ப்ரகரணஸமாப்தேரநுகர்ஷணாத் । வைபுல்யாத்மிகா ச பூ⁴மரூபதா ஸர்வகாரணத்வாத்பரமாத்மந: ஸுதராமுபபத்³யதே ॥ 8 ॥
வ்யாக்யா

த⁴ர்மோபபத்தேஶ்ச ॥ 9 ॥

அபி ச யே பூ⁴ம்நி ஶ்ரூயந்தே த⁴ர்மா:, தே பரமாத்மந்யுபபத்³யந்தே । ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி நாந்யச்ச்²ருணோதி நாந்யத்³விஜாநாதி ஸ பூ⁴மா’ இதி த³ர்ஶநாதி³வ்யவஹாராபா⁴வம் பூ⁴மநி அவக³மயதி । பரமாத்மநி சாயம் த³ர்ஶநாதி³வ்யவஹாராபா⁴வோ(அ)வக³த: — ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தராத் । யோ(அ)ப்யஸௌ ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாம் த³ர்ஶநாதி³வ்யவஹாராபா⁴வ உக்த:, ஸோ(அ)ப்யாத்மந ஏவாஸங்க³த்வவிவக்ஷயோக்த:, ந ப்ராணஸ்வபா⁴வவிவக்ஷயா, பரமாத்மப்ரகரணாத் । யத³பி தஸ்யாமவஸ்தா²யாம் ஸுக²முக்தம் , தத³ப்யாத்மந ஏவ ஸுக²ரூபத்வவிவக்ஷயோக்தம்; யத ஆஹ — ‘ஏஷோ(அ)ஸ்ய பரம ஆநந்த³ ஏதஸ்யைவாநந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 32) இதி । இஹாபி ‘யோ வை பூ⁴மா தத்ஸுக²ம் நால்பே ஸுக²மஸ்தி பூ⁴மைவ ஸுக²ம்’ இதி ஸாமயஸுக²நிராகரணேந ப்³ரஹ்மைவ ஸுக²ம் பூ⁴மாநம் த³ர்ஶயதி । ‘யோ வை பூ⁴மா தத³ம்ருதம்’ இத்யம்ருதத்வமபீஹ ஶ்ரூயமாணம் பரமகாரணம் க³மயதி । விகாராணாமம்ருதத்வஸ்யாபேக்ஷிகத்வாத் , ‘அதோ(அ)ந்யதா³ர்தம்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 2) இதி ச ஶ்ருத்யந்தராத் । ததா² ச ஸத்யத்வம் ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்டி²தத்வம் ஸர்வக³தத்வம் ஸர்வாத்மத்வமிதி சைதே த⁴ர்மா: ஶ்ரூயமாணா: பரமாத்மந்யேவோபபத்³யந்தே, நாந்யத்ர । தஸ்மாத்³பூ⁴மா பரமாத்மேதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 9 ॥
வ்யாக்யா

அக்ஷராதி⁴கரணம்

அக்ஷரமம்ப³ராந்தத்⁴ருதே: ॥ 10 ॥

‘கஸ்மிந்நு க²ல்வாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்சேதி ।’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 7)‘ஸ ஹோவாசைதத்³வை தத³க்ஷரம் கா³ர்கி³ ப்³ராஹ்மணா அபி⁴வத³ந்த்யஸ்தூ²லமநணு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) இத்யாதி³ ஶ்ரூயதே । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமக்ஷரஶப்³தே³ந வர்ண உச்யதே, கிம் வா பரமேஶ்வர இதி । தத்ராக்ஷரஸமாம்நாய இத்யாதா³வக்ஷரஶப்³த³ஸ்ய வர்ணே ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் , ப்ரஸித்³த்⁴யதிக்ரமஸ்ய சாயுக்தத்வாத் , ‘ஓம்கார ஏவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 2 । 23 । 3) இத்யாதௌ³ ச ஶ்ருத்யந்தரே வர்ணஸ்யாப்யுபாஸ்யத்வேந ஸர்வாத்மகத்வாவதா⁴ரணாத் , வர்ண ஏவாக்ஷரஶப்³த³ இத்யேவம் ப்ராப்தே, உச்யதே — பர ஏவாத்மாக்ஷரஶப்³த³வாச்ய: । கஸ்மாத் ? அம்ப³ராந்தத்⁴ருதே:; ப்ருதி²வ்யாதே³ராகாஶாந்தஸ்ய விகாரஜாதஸ்ய தா⁴ரணாத் । தத்ர ஹி ப்ருதி²வ்யாதே³: ஸமஸ்தவிகாரஜாதஸ்ய காலத்ரயவிப⁴க்தஸ்ய ‘ஆகாஶ ஏவ ததோ³தம் ச ப்ரோதம் ச’ இத்யாகாஶே ப்ரதிஷ்டி²தத்வமுக்த்வா, ‘கஸ்மிந்நு க²ல்வாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்ச’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 7) இத்யநேந ப்ரஶ்நேநேத³மக்ஷரமவதாரிதம் । ததா² சோபஸம்ஹ்ருதம் — ‘ஏதஸ்மிந்நு க²ல்வக்ஷரே கா³ர்க்³யாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்ச’ இதி । ந சேயமம்ப³ராந்தத்⁴ருதிர்ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ர ஸம்ப⁴வதி । யத³பி ‘ஓம்கார ஏவேத³ம் ஸர்வம்’ இதி, தத³பி ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திஸாத⁴நத்வாத்ஸ்துத்யர்த²ம் த்³ரஷ்டவ்யம் । தஸ்மாந்ந க்ஷரதி அஶ்நுதே சேதி நித்யத்வவ்யாபித்வாப்⁴யாமக்ஷரம் பரமேவ ப்³ரஹ்ம ॥ 10 ॥
வ்யாக்யா
ஸ்யாதே³தத் — கார்யஸ்ய சேத்காரணாதீ⁴நத்வமம்ப³ராந்தத்⁴ருதிரப்⁴யுபக³ம்யதே, ப்ரதா⁴நகாரணவாதி³நோ(அ)பீயமுபபத்³யதே । கத²மம்ப³ராந்தத்⁴ருதேர்ப்³ரஹ்மத்வப்ரதிபத்திரிதி ? அத உத்தரம் பட²தி —

ஸா ச ப்ரஶாஸநாத் ॥ 11 ॥

ஸா ச அம்ப³ராந்தத்⁴ருதி: பரமேஶ்வரஸ்யைவ கர்ம । கஸ்மாத் ? ப்ரஶாஸநாத் । ப்ரஶாஸநம் ஹீஹ ஶ்ரூயதே — ‘ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ வித்⁴ருதௌ திஷ்ட²த:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 9) இத்யாதி³ । ப்ரஶாஸநம் ச பாரமேஶ்வரம் கர்ம । ந அசேதநஸ்ய ப்ரஶாஸநம் ஸம்ப⁴வதி । ந ஹ்யசேதநாநாம் க⁴டாதி³காரணாநாம் ம்ருதா³தீ³நாம் க⁴டாதி³விஷயம் ப்ரஶாஸநமஸ்தி ॥ 11 ॥
வ்யாக்யா

அந்யபா⁴வவ்யாவ்ருத்தேஶ்ச ॥ 12 ॥

அந்யபா⁴வவ்யாவ்ருத்தேஶ்ச காரணாத்³ப்³ரஹ்மைவாக்ஷரஶப்³த³வாச்யம் , தஸ்யைவாம்ப³ராந்தத்⁴ருதி: கர்ம, நாந்யஸ்ய கஸ்யசித் । கிமித³ம் அந்யபா⁴வவ்யாவ்ருத்தேரிதி ? அந்யஸ்ய பா⁴வோ(அ)ந்யபா⁴வ: தஸ்மாத்³வ்யாவ்ருத்தி: அந்யபா⁴வவ்யாவ்ருத்திரிதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — யத³ந்யத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)க்ஷரஶப்³த³வாச்யமிஹாஶங்க்யதே தத்³பா⁴வாத் இத³மம்ப³ராந்தவிதா⁴ரணமக்ஷரம் வ்யாவர்தயதி ஶ்ருதி: — ‘தத்³வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்கி³ அத்³ருஷ்டம் த்³ரஷ்ட்ரு அஶ்ருதம் ஶ்ரோத்ரு அமதம் மந்த்ரு அவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாத்ரு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 11) இதி । தத்ராத்³ருஷ்டத்வாதி³வ்யபதே³ஶ: ப்ரதா⁴நஸ்யாபி ஸம்ப⁴வதி । த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³வ்யபதே³ஶஸ்து ந ஸம்ப⁴வதி, அசேதநத்வாத் । ததா² ‘நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்ட்ரு, நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி ஶ்ரோத்ரு, நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி மந்த்ரு, நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி விஜ்ஞாத்ரு’ இத்யாத்மபே⁴த³ப்ரதிஷேதா⁴த் , ந ஶாரீரஸ்யாப்யுபாதி⁴மதோ(அ)க்ஷரஶப்³த³வாச்யத்வம்; ‘அசக்ஷுஷ்கமஶ்ரோத்ரமவாக³மந:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) இதி சோபாதி⁴மத்தாப்ரதிஷேதா⁴த் । ந ஹி நிருபாதி⁴க: ஶாரீரோ நாம ப⁴வதி । தஸ்மாத்பரமேவ ப்³ரஹ்மாக்ஷரமிதி நிஶ்சய: ॥ 12 ॥
வ்யாக்யா

ஈக்ஷதிகர்மாதி⁴கரணம்

ஈக்ஷதிகர்மவ்யபதே³ஶாத்ஸ: ॥ 13 ॥

‘ஏதத்³வை ஸத்யகாம பரம் சாபரம் ச ப்³ரஹ்ம யதோ³ம்காரஸ்தஸ்மாத்³வித்³வாநேதேநைவாயதநேநைகதரமந்வேதி’ (ப்ர. உ. 5 । 2) இதி ப்ரக்ருத்ய ஶ்ரூயதே — ‘ய: புநரேதம் த்ரிமாத்ரேணோமித்யேதேநைவாக்ஷரேண பரம் புருஷமபி⁴த்⁴யாயீத’ (ப்ர. உ. 5 । 5) இதி । கிமஸ்மிந்வாக்யே பரம் ப்³ரஹ்மாபி⁴த்⁴யாதவ்யமுபதி³ஶ்யதே, ஆஹோஸ்வித³பரமிதி । ஏதேநைவாயதநேந பரமபரம் வைகதரமந்வேதீதி ப்ரக்ருதத்வாத்ஸம்ஶய: । தத்ராபரமித³ம் ப்³ரஹ்மேதி ப்ராப்தம் । கஸ்மாத் ? ‘ஸ தேஜஸி ஸூர்யே ஸம்பந்ந:’ ‘ஸ ஸாமபி⁴ருந்நீயதே ப்³ரஹ்மலோகம்’ இதி ச தத்³விதோ³ தே³ஶபரிச்சி²ந்நஸ்ய ப²லஸ்யோச்யமாநத்வாத் । ந ஹி பரப்³ரஹ்மவித்³தே³ஶபரிச்சி²ந்நம் ப²லமஶ்நுவீதேதி யுக்தம்; ஸர்வக³தத்வாத்பரஸ்ய ப்³ரஹ்மண: । நந்வபரப்³ரஹ்மபரிக்³ரஹே ‘பரம் புருஷம்’ இதி விஶேஷணம் நோபபத்³யதே । நைஷ தோ³ஷ: — பிண்டா³பேக்ஷயா ப்ராணஸ்ய பரத்வோபபத்தே:; இத்யேவம் ப்ராப்தே, அபி⁴தீ⁴யதே —
வ்யாக்யா
பரமேவ ப்³ரஹ்ம இஹ அபி⁴த்⁴யாதவ்யமுபதி³ஶ்யதே । கஸ்மாத் ? ஈக்ஷதிகர்மவ்யபதே³ஶாத் । ஈக்ஷதிர்த³ர்ஶநம்; த³ர்ஶநவ்யாப்யமீக்ஷதிகர்ம । ஈக்ஷதிகர்மத்வேநாஸ்யாபி⁴த்⁴யாதவ்யஸ்ய புருஷஸ்ய வாக்யஶேஷே வ்யபதே³ஶோ ப⁴வதி — ‘ஸ ஏதஸ்மாஜ்ஜீவக⁴நாத்பராத்பரம் புரிஶயம் புருஷமீக்ஷதே’ இதி । தத்ர அபி⁴த்⁴யாயதேரததா²பூ⁴தமபி வஸ்து கர்ம ப⁴வதி, மநோரத²கல்பிதஸ்யாப்யபி⁴த்⁴யாயதிகர்மத்வாத் । ஈக்ஷதேஸ்து ததா²பூ⁴தமேவ வஸ்து லோகே கர்ம த்³ருஷ்டம் , இத்யத: பரமாத்மைவாயம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநவிஷயபூ⁴த ஈக்ஷதிகர்மத்வேந வ்யபதி³ஷ்ட இதி க³ம்யதே । ஸ ஏவ சேஹ பரபுருஷஶப்³தா³ப்⁴யாமபி⁴த்⁴யாதவ்ய: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயதே । நந்வபி⁴த்⁴யாநே பர: புருஷ உக்த:, ஈக்ஷணே து பராத்பர: । கத²மிதர இதரத்ர ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயத இதி । அத்ரோச்யதே — பரபுருஷஶப்³தௌ³ தாவது³ப⁴யத்ர ஸாதா⁴ரணௌ । ந சாத்ர ஜீவக⁴நஶப்³தே³ந ப்ரக்ருதோ(அ)பி⁴த்⁴யாதவ்ய: பர: புருஷ: பராம்ருஶ்யதே; யேந தஸ்மாத் பராத்பரோ(அ)யமீக்ஷிதவ்ய: புருஷோ(அ)ந்ய: ஸ்யாத் । கஸ்தர்ஹி ஜீவக⁴ந இதி, உச்யதே — க⁴நோ மூர்தி:, ஜீவலக்ஷணோ க⁴ந: ஜீவக⁴ந: । ஸைந்த⁴வகி²ல்யவத் ய: பரமாத்மநோ ஜீவரூப: கி²ல்யபா⁴வ உபாதி⁴க்ருத:, பரஶ்ச விஷயேந்த்³ரியேப்⁴ய:, ஸோ(அ)த்ர ஜீவக⁴ந இதி । அபர ஆஹ — ‘ஸ ஸாமபி⁴ருந்நீயதே ப்³ரஹ்மலோகம்’ இத்யதீதாநந்தரவாக்யநிர்தி³ஷ்டோ யோ ப்³ரஹ்மலோக: பரஶ்ச லோகாந்தரேப்⁴ய:, ஸோ(அ)த்ர ஜீவக⁴ந இத்யுச்யதே । ஜீவாநாம் ஹி ஸர்வேஷாம் கரணபரிவ்ருதாநாம் ஸர்வகரணாத்மநி ஹிரண்யக³ர்பே⁴ ப்³ரஹ்மலோகநிவாஸிநி ஸங்கா⁴தோபபத்தேர்ப⁴வதி ப்³ரஹ்மலோகோ ஜீவக⁴ந: । தஸ்மாத்பரோ ய: பரமாத்மா ஈக்ஷணகர்மபூ⁴த:, ஸ ஏவாபி⁴த்⁴யாநே(அ)பி கர்மபூ⁴த இதி க³ம்யதே । ‘பரம் புருஷம்’ இதி ச விஶேஷணம் பரமாத்மபரிக்³ரஹ ஏவாவகல்பதே । பரோ ஹி புருஷ: பரமாத்மைவ ப⁴வதி யஸ்மாத்பரம் கிஞ்சித³ந்யந்நாஸ்தி; ‘புருஷாந்ந பரம் கிஞ்சித்ஸா காஷ்டா² ஸா பரா க³தி:’ இதி ச ஶ்ருத்யந்தராத் । ‘பரம் சாபரம் ச ப்³ரஹ்ம யதோ³ம்கார:’ இதி ச விப⁴ஜ்ய, அநந்தரமோம்காரேண பரம் புருஷமபி⁴த்⁴யாதவ்யம் ப்³ருவந் , பரமேவ ப்³ரஹ்ம பரம் புருஷம் க³மயதி । ‘யதா² பாதோ³த³ரஸ்த்வசா விநிர்முச்யத ஏவம் ஹ வை ஸ பாப்மநா விநிர்முக்த:’ இதி பாப்மவிநிர்மோகப²லவசநம் பரமாத்மாநமிஹாபி⁴த்⁴யாதவ்யம் ஸூசயதி । அத² யது³க்தம் பரமாத்மாபி⁴த்⁴யாயிநோ ந தே³ஶபரிச்சி²ந்நம் ப²லம் யுஜ்யத இதி, அத்ரோச்யதே — த்ரிமாத்ரேணோம்காரேணாலம்ப³நேந பரமாத்மாநமபி⁴த்⁴யாயத: ப²லம் ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்தி:, க்ரமேண ச ஸம்யக்³த³ர்ஶநோத்பத்தி:, — இதி க்ரமமுக்த்யபி⁴ப்ராயமேதத்³ப⁴விஷ்யதீத்யதோ³ஷ: ॥ 13 ॥
வ்யாக்யா

த³ஹராதி⁴கரணம்

த³ஹர உத்தரேப்⁴ய: ॥ 14 ॥

‘அத² யதி³த³மஸ்மிந்ப்³ரஹ்மபுரே த³ஹரம் புண்ட³ரீகம் வேஶ்ம த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶஸ்தஸ்மிந்யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்டவ்யம் தத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்’ (சா². உ. 8 । 1 । 1) இத்யாதி³ வாக்யம் ஸமாம்நாயதே । தத்ர யோ(அ)யம் த³ஹரே ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகே த³ஹர ஆகாஶ: ஶ்ருத:, ஸ கிம் பூ⁴தாகாஶ:, அத²வா விஜ்ஞாநாத்மா, அத²வா பரமாத்மேதி ஸம்ஶய்யதே । குத: ஸம்ஶய: ? ஆகாஶப்³ரஹ்மபுரஶப்³தா³ப்⁴யாம் । ஆகாஶஶப்³தோ³ ஹ்யயம் பூ⁴தாகாஶே பரஸ்மிம்ஶ்ச ப்ரயுஜ்யமாநோ த்³ருஶ்யதே । தத்ர கிம் பூ⁴தாகாஶ ஏவ த³ஹர: ஸ்யாத் , கிம் வா பர இதி ஸம்ஶய: । ததா² ப்³ரஹ்மபுரமிதி — கிம் ஜீவோ(அ)த்ர ப்³ரஹ்மநாமா, தஸ்யேத³ம் புரம் ஶரீரம் ப்³ரஹ்மபுரம் , அத²வா பரஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண: புரம் ப்³ரஹ்மபுரமிதி । தத்ர ஜீவஸ்ய பரஸ்ய வாந்யதரஸ்ய புரஸ்வாமிநோ த³ஹராகாஶத்வே ஸம்ஶய: । தத்ராகாஶஶப்³த³ஸ்ய பூ⁴தாகாஶே ரூட⁴த்வாத்³பூ⁴தாகாஶ ஏவ த³ஹரஶப்³த³ இதி ப்ராப்தம் । தஸ்ய ச த³ஹராயதநாபேக்ஷயா த³ஹரத்வம் । ‘யாவாந்வா அயமாகாஶஸ்தாவாநேஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:’ இதி ச பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரபா⁴வக்ருதபே⁴த³ஸ்யோபமாநோபமேயபா⁴வ: । த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ ச தஸ்மிந்நந்த:ஸமாஹிதம் , அவகாஶாத்மநாகாஶஸ்யைகத்வாத் । அத²வா ஜீவோ த³ஹர இதி ப்ராப்தம் , ப்³ரஹ்மபுரஶப்³தா³த் । ஜீவஸ்ய ஹீத³ம் புரம் ஸத் ஶரீரம் ப்³ரஹ்மபுரமித்யுச்யதே, தஸ்ய ஸ்வகர்மணோபார்ஜிதத்வாத் । ப⁴க்த்யா ச தஸ்ய ப்³ரஹ்மஶப்³த³வாச்யத்வம் । ந ஹி பரஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஶரீரேண ஸ்வஸ்வாமிபா⁴வ: ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தி । தத்ர புரஸ்வாமிந: புரைகதே³ஶே(அ)வஸ்தா²நம் த்³ருஷ்டம் , யதா² ராஜ்ஞ: । மநஉபாதி⁴கஶ்ச ஜீவ: । மநஶ்ச ப்ராயேண ஹ்ருத³யே ப்ரதிஷ்டி²தம் — இத்யதோ ஜீவஸ்யைவேத³ம் ஹ்ருத³யே(அ)ந்தரவஸ்தா²நம் ஸ்யாத் । த³ஹரத்வமபி தஸ்யைவ ஆராக்³ரோபமிதத்வாத் அவகல்பதே । ஆகாஶோபமிதத்வாதி³ ச ப்³ரஹ்மாபே⁴த³விவக்ஷயா ப⁴விஷ்யதி । ந சாத்ர த³ஹரஸ்யாகாஶஸ்யாந்வேஷ்டவ்யத்வம் விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யத்வம் ச ஶ்ரூயதே; ‘தஸ்மிந்யத³ந்த:’ இதி பரவிஶேஷணத்வேநோபாதா³நாதி³தி ॥
வ்யாக்யா
அத உத்தரம் ப்³ரூம: — பரமேஶ்வர ஏவாத்ர த³ஹராகாஶோ ப⁴விதுமர்ஹதி, ந பூ⁴தாகாஶோ ஜீவோ வா । கஸ்மாத் ? உத்தரேப்⁴ய: வாக்யஶேஷக³தேப்⁴யோ ஹேதுப்⁴ய: । ததா²ஹி — அந்வேஷ்டவ்யதயாபி⁴ஹிதஸ்ய த³ஹரஸ்யாகாஶஸ்ய ‘தம் சேத்³ப்³ரூயு:’ இத்யுபக்ரம்ய ‘கிம் தத³த்ர வித்³யதே யத³ந்வேஷ்டவ்யம் யத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்’ இத்யேவமாக்ஷேபபூர்வகம் ப்ரதிஸமாதா⁴நவசநம் ப⁴வதி — ‘ஸ ப்³ரூயாத்³யாவாந்வா’ (சா². உ. 8 । 1 । 2) ‘அயமாகாஶஸ்தாவாநேஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ உபே⁴ அஸ்மிந்த்³யாவாப்ருதி²வீ அந்தரேவ ஸமாஹிதே’ (சா². உ. 8 । 1 । 3) இத்யாதி³ । தத்ர புண்ட³ரீகத³ஹரத்வேந ப்ராப்தத³ஹரத்வஸ்யாகாஶஸ்ய ப்ரஸித்³தா⁴காஶௌபம்யேந த³ஹரத்வம் நிவர்தயந் பூ⁴தாகாஶத்வம் த³ஹரஸ்யாகாஶஸ்ய நிவர்தயதீதி க³ம்யதே । யத்³யப்யாகாஶஶப்³தோ³ பூ⁴தாகாஶே ரூட⁴:, ததா²பி தேநைவ தஸ்யோபமா நோபபத்³யத இதி பூ⁴தாகாஶஶங்கா நிவர்திதா ப⁴வதி । நந்வேகஸ்யாப்யாகாஶஸ்ய பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரத்வகல்பிதேந பே⁴தே³நோபமாநோபமேயபா⁴வ: ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தம் । நைவம் ஸம்ப⁴வதி । அக³திகா ஹீயம் க³தி:, யத்கால்பநிகபே⁴தா³ஶ்ரயணம் । அபி ச கல்பயித்வாபி பே⁴த³முபமாநோபமேயபா⁴வம் வர்ணயத: பரிச்சி²ந்நத்வாத³ப்⁴யந்தராகாஶஸ்ய ந பா³ஹ்யாகாஶபரிமாணத்வமுபபத்³யேத । நநு பரமேஶ்வரஸ்யாபி ‘ஜ்யாயாநாகாஶாத்’ (ஶ. ப்³ரா. 10 । 6 । 3 । 2) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் நைவாகாஶபரிமாணத்வமுபபத்³யதே । நைஷ தோ³ஷ:; புண்ட³ரீகவேஷ்டநப்ராப்தத³ஹரத்வநிவ்ருத்திபரத்வாத்³வாக்யஸ்ய ந தாவத்த்வப்ரதிபாத³நபரத்வம் । உப⁴யப்ரதிபாத³நே ஹி வாக்யம் பி⁴த்³யேத । ந ச கல்பிதபே⁴தே³ புண்ட³ரீகவேஷ்டித ஆகாஶைகதே³ஶே த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதீ³நாமந்த: ஸமாதா⁴நமுபபத்³யதே । ‘ஏஷ ஆத்மாபஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யுர்விஶோகோ விஜிக⁴த்ஸோ(அ)பிபாஸ: ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப:’ இதி சாத்மத்வாபஹதபாப்மத்வாத³யஶ்ச கு³ணா ந பூ⁴தாகாஶே ஸம்ப⁴வந்தி । யத்³யப்யாத்மஶப்³தோ³ ஜீவே ஸம்ப⁴வதி, ததா²பீதரேப்⁴ய: காரணேப்⁴யோ ஜீவாஶங்காபி நிவர்திதா ப⁴வதி । ந ஹ்யுபாதி⁴பரிச்சி²ந்நஸ்யாராக்³ரோபமிதஸ்ய ஜீவஸ்ய புண்ட³ரீகவேஷ்டநக்ருதம் த³ஹரத்வம் ஶக்யம் நிவர்தயிதும் । ப்³ரஹ்மாபே⁴த³விவக்ஷயா ஜீவஸ்ய ஸர்வக³தத்வாதி³ விவக்ஷ்யேதேதி சேத்; யதா³த்மதயா ஜீவஸ்ய ஸர்வக³தத்வாதி³ விவக்ஷ்யேத, தஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண: ஸாக்ஷாத்ஸர்வக³தத்வாதி³ விவக்ஷ்யதாமிதி யுக்தம் । யத³ப்யுக்தம் — ‘ப்³ரஹ்மபுரம்’ இதி ஜீவேந புரஸ்யோபலக்ஷிதத்வாத்³ராஜ்ஞ இவ ஜீவஸ்யைவேத³ம் புரஸ்வாமிந: புரைகதே³ஶவர்தித்வமஸ்த்விதி । அத்ர ப்³ரூம: — பரஸ்யைவேத³ம் ப்³ரஹ்மண: புரம் ஸத் ஶரீரம் ப்³ரஹ்மபுரமித்யுச்யதே, ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய தஸ்மிந்முக்²யத்வாத் । தஸ்யாப்யஸ்தி புரேணாநேந ஸம்ப³ந்த⁴:, உபலப்³த்⁴யதி⁴ஷ்டா²நத்வாத் — ‘ஸ ஏதஸ்மாஜ்ஜீவக⁴நாத்பராத்பரம் புரிஶயம் புருஷமீக்ஷதே’ (ப்ர. உ. 5 । 5) ‘ஸ வா அயம் புருஷ: ஸர்வாஸு பூர்ஷு புரிஶய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 18) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । அத²வா ஜீவபுர ஏவாஸ்மிந் ப்³ரஹ்ம ஸந்நிஹிதமுபலக்ஷ்யதே, யதா² ஸாலக்³ராமே விஷ்ணு: ஸந்நிஹித இதி, தத்³வத் । ‘தத்³யதே²ஹ கர்மசிதோ லோக: க்ஷீயத ஏவமேவாமுத்ர புண்யசிதோ லோக: க்ஷீயதே’ (சா². உ. 8 । 1 । 6) இதி ச கர்மணாமந்தவத்ப²லத்வமுக்த்வா, ‘அத² ய இஹாத்மாநமநுவித்³ய வ்ரஜந்த்யேதாம்ஶ்ச ஸத்யாந்காமாம்ஸ்தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி’ இதி ப்ரக்ருதத³ஹராகாஶவிஜ்ஞாநஸ்யாநந்தப²லத்வம் வத³ந் , பரமாத்மத்வமஸ்ய ஸூசயதி । யத³ப்யேதது³க்தம் — ந த³ஹரஸ்யாகாஶஸ்யாந்வேஷ்டவ்யத்வம் விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யத்வம் ச ஶ்ருதம் பரவிஶேஷணத்வேநோபாதா³நாதி³தி; அத்ர ப்³ரூம: — யத்³யாகாஶோ நாந்வேஷ்டவ்யத்வேநோக்த: ஸ்யாத் ‘யாவாந்வா அயமாகாஶஸ்தாவாநேஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:’ இத்யாத்³யாகாஶஸ்வரூபப்ரத³ர்ஶநம் நோபபத்³யேத । நந்வேதத³ப்யந்தர்வர்திவஸ்துஸத்³பா⁴வப்ரத³ர்ஶநாயைவ ப்ரத³ர்ஶ்யதே, ‘தம் சேத்³ப்³ரூயுர்யதி³த³மஸ்மிந்ப்³ரஹ்மபுரே த³ஹரம் புண்ட³ரீகம் வேஶ்ம த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ: கிம் தத³த்ர வித்³யதே யத³ந்வேஷ்டவ்யம் யத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்’ இத்யாக்ஷிப்ய பரிஹாராவஸரே ஆகாஶௌபம்யோபக்ரமேண த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதீ³நாமந்த:ஸமாஹிதத்வத³ர்ஶநாத் । நைததே³வம்; ஏவம் ஹி ஸதி யத³ந்த:ஸமாஹிதம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³, தத³ந்வேஷ்டவ்யம் விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் சோக்தம் ஸ்யாத் । தத்ர வாக்யஶேஷோ நோபபத்³யேத । ‘அஸ்மிந்காமா: ஸமாஹிதா:’ ‘ஏஷ ஆத்மாபஹதபாப்மா’ இதி ஹி ப்ரக்ருதம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஸமாதா⁴நாதா⁴ரமாகாஶமாக்ருஷ்ய ‘அத² ய இஹாத்மாநமநுவித்³ய வ்ரஜந்த்யேதாம்ஶ்ச ஸத்யாந்காமாந்’ இதி ஸமுச்சயார்தே²ந சஶப்³தே³நாத்மாநம் காமாதா⁴ரம் ஆஶ்ரிதாம்ஶ்ச காமாந் விஜ்ஞேயாந் வாக்யஶேஷோ த³ர்ஶயதி । தஸ்மாத்³வாக்யோபக்ரமே(அ)பி த³ஹர ஏவாகாஶோ ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாதி⁴ஷ்டா²ந: ஸஹாந்த:ஸ்தை²: ஸமாஹிதை: ப்ருதி²வ்யாதி³பி⁴: ஸத்யைஶ்ச காமைர்விஜ்ஞேய உக்த இதி க³ம்யதே । ஸ சோக்தேப்⁴யோ ஹேதுப்⁴ய: பரமேஶ்வர இதி ॥ 14 ॥
வ்யாக்யா

க³திஶப்³தா³ப்⁴யாம் ததா² ஹி த்³ருஷ்டம் லிங்க³ம் ச ॥ 15 ॥

த³ஹர: பரமேஶ்வர உத்தரேப்⁴யோ ஹேதுப்⁴ய இத்யுக்தம் । த ஏவோத்தரே ஹேதவ இதா³நீம் ப்ரபஞ்ச்யந்தே । இதஶ்ச பரமேஶ்வர ஏவ த³ஹர:; யஸ்மாத்³த³ஹரவாக்யஶேஷே பரமேஶ்வரஸ்யைவ ப்ரதிபாத³கௌ க³திஶப்³தௌ³ ப⁴வத: — ‘இமா: ஸர்வா: ப்ரஜா அஹரஹர்க³ச்ச²ந்த்ய ஏதம் ப்³ரஹ்மலோகம் ந விந்த³ந்தி’ (சா². உ. 8 । 3 । 2) இதி । தத்ர ப்ரக்ருதம் த³ஹரம் ப்³ரஹ்மலோகஶப்³தே³நாபி⁴தா⁴ய தத்³விஷயா க³தி: ப்ரஜாஶப்³த³வாச்யாநாம் ஜீவாநாமபி⁴தீ⁴யமாநா த³ஹரஸ்ய ப்³ரஹ்மதாம் க³மயதி । ததா² ஹ்யஹரஹர்ஜீவாநாம் ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாம் ப்³ரஹ்மவிஷயம் க³மநம் த்³ருஷ்டம் ஶ்ருத்யந்தரே — ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இத்யேவமாதௌ³ । லோகே(அ)பி கில கா³ட⁴ம் ஸுஷுப்தமாசக்ஷதே ‘ப்³ரஹ்மீபூ⁴தோ ப்³ரஹ்மதாம் க³த:’ இதி । ததா² ப்³ரஹ்மலோகஶப்³தோ³(அ)பி ப்ரக்ருதே த³ஹரே ப்ரயுஜ்யமாநோ ஜீவபூ⁴தாகாஶஶங்காம் நிவர்தயந்ப்³ரஹ்மதாமஸ்ய க³மயதி । நநு கமலாஸநலோகமபி ப்³ரஹ்மலோகஶப்³தோ³ க³மயேத் । க³மயேத்³யதி³ ப்³ரஹ்மணோ லோக இதி ஷஷ்டீ²ஸமாஸவ்ருத்த்யா வ்யுத்பாத்³யேத । ஸாமாநாதி⁴கரண்யவ்ருத்த்யா து வ்யுத்பாத்³யமாநோ ப்³ரஹ்மைவ லோகோ ப்³ரஹ்மலோக இதி பரமேவ ப்³ரஹ்ம க³மயிஷ்யதி । ஏததே³வ சாஹரஹர்ப்³ரஹ்மலோகக³மநம் த்³ருஷ்டம் ப்³ரஹ்மலோகஶப்³த³ஸ்ய ஸாமாநாதி⁴கரண்யவ்ருத்திபரிக்³ரஹே லிங்க³ம் । ந ஹ்யஹரஹரிமா: ப்ரஜா: கார்யப்³ரஹ்மலோகம் ஸத்யலோகாக்²யம் க³ச்ச²ந்தீதி ஶக்யம் கல்பயிதும் ॥ 15 ॥
வ்யாக்யா

த்⁴ருதேஶ்ச மஹிம்நோ(அ)ஸ்யாஸ்மிந்நுபலப்³தே⁴: ॥ 16 ॥

த்⁴ருதேஶ்ச ஹேதோ: பரமேஶ்வர ஏவாயம் த³ஹர: । கத²ம் ? ‘த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:’ இதி ஹி ப்ரக்ருத்ய ஆகாஶௌபம்யபூர்வகம் தஸ்மிந்ஸர்வஸமாதா⁴நமுக்த்வா தஸ்மிந்நேவ சாத்மஶப்³த³ம் ப்ரயுஜ்யாபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணயோக³ம் சோபதி³ஶ்ய தமேவாநதிவ்ருத்தப்ரகரணம் நிர்தி³ஶதி — ‘அத² ய ஆத்மா ஸ ஸேதுர்வித்⁴ருதிரேஷாம் லோகாநாமஸம்பே⁴தா³ய’ (சா². உ. 8 । 4 । 1) இதி । தத்ர வித்⁴ருதிரித்யாத்மஶப்³த³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத்³விதா⁴ரயிதோச்யதே; க்திச: கர்தரி ஸ்மரணாத் । யதோ²த³கஸந்தாநஸ்ய விதா⁴ரயிதா லோகே ஸேது: க்ஷேத்ரஸம்பதா³மஸம்பே⁴தா³ய, ஏவமயமாத்மா ஏஷாமத்⁴யாத்மாதி³பே⁴த³பி⁴ந்நாநாம் லோகாநாம் வர்ணாஶ்ரமாதீ³நாம் ச விதா⁴ரயிதா ஸேது:, அஸம்பே⁴தா³ய அஸங்கராயேதி । ஏவமிஹ ப்ரக்ருதே த³ஹரே விதா⁴ரணலக்ஷணம் மஹிமாநம் த³ர்ஶயதி । அயம் ச மஹிமா பரமேஶ்வர ஏவ ஶ்ருத்யந்தராது³பலப்⁴யதே — ‘ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ வித்⁴ருதௌ திஷ்ட²த:’ இத்யாதே³: । ததா²ந்யத்ராபி நிஶ்சிதே பரமேஶ்வரவாக்யே ஶ்ரூயதே — ‘ஏஷ ஸர்வேஶ்வர ஏஷ பூ⁴தாதி⁴பதிரேஷ பூ⁴தபால ஏஷ ஸேதுர்வித⁴ரண ஏஷாம் லோகாநாமஸம்பே⁴தா³ய’ இதி । ஏவம் த்⁴ருதேஶ்ச ஹேதோ: பரமேஶ்வர ஏவாயம் த³ஹர: ॥ 16 ॥
வ்யாக்யா

ப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச ॥ 17 ॥

இதஶ்ச பரமேஶ்வர ஏவ ‘த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:’ இத்யுச்யதே; யத்காரணமாகாஶஶப்³த³: பரமேஶ்வரே ப்ரஸித்³த⁴: — ‘ஆகாஶோ வை நாம நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே’ (சா². உ. 1 । 9 । 1) இத்யாதி³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । ஜீவே து ந க்வசிதா³காஶஶப்³த³: ப்ரயுஜ்யமாநோ த்³ருஶ்யதே । பூ⁴தாகாஶஸ்து ஸத்யாமப்யாகாஶஶப்³த³ப்ரஸித்³தௌ⁴ உபமாநோபமேயபா⁴வாத்³யஸம்ப⁴வாந்ந க்³ரஹீதவ்ய இத்யுக்தம் ॥ 17 ॥
வ்யாக்யா

இதரபராமர்ஶாத்ஸ இதி சேந்நாஸம்ப⁴வாத் ॥ 18 ॥

யதி³ வாக்யஶேஷப³லேந த³ஹர இதி பரமேஶ்வர: பரிக்³ருஹ்யேத, அஸ்தி இதரஸ்யாபி ஜீவஸ்ய வாக்யஶேஷே பராமர்ஶ: — ‘அத² ய ஏஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யத ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாச’ (சா². உ. 8 । 3 । 4) இதி । அத்ர ஹி ஸம்ப்ரஸாத³ஶப்³த³: ஶ்ருத்யந்தரே ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாம் த்³ருஷ்டத்வாத்தத³வஸ்தா²வந்தம் ஜீவம் ஶக்நோத்யுபஸ்தா²பயிதும் , நார்தா²ந்தரம் । ததா² ஶரீரவ்யபாஶ்ரயஸ்யைவ ஜீவஸ்ய ஶரீராத்ஸமுத்தா²நம் ஸம்ப⁴வதி, யதா²காஶவ்யபாஶ்ரயாணாம் வாய்வாதீ³நாமாகாஶாத்ஸமுத்தா²நம் , தத்³வத் । யதா² சாத்³ருஷ்டோ(அ)பி லோகே பரமேஶ்வரவிஷய ஆகாஶஶப்³த³: பரமேஶ்வரத⁴ர்மஸமபி⁴வ்யாஹாராத் ‘ஆகாஶோ வை நாம நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இத்யேவமாதௌ³ பரமேஶ்வரவிஷயோ(அ)ப்⁴யுபக³த:, ஏவம் ஜீவவிஷயோ(அ)பி ப⁴விஷ்யதி । தஸ்மாதி³தரபராமர்ஶாத் ‘த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:’ இத்யத்ர ஸ ஏவ ஜீவ உச்யத இதி சேத் — நைததே³வம் ஸ்யாத் । கஸ்மாத் ? அஸம்ப⁴வாத் । ந ஹி ஜீவோ பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴பரிச்சே²தா³பி⁴மாநீ ஸந் ஆகாஶேநோபமீயேத । ந சோபாதி⁴த⁴ர்மாநபி⁴மந்யமாநஸ்யாபஹதபாப்மத்வாத³யோ த⁴ர்மா: ஸம்ப⁴வந்தி । ப்ரபஞ்சிதம் சைதத்ப்ரத²மஸூத்ரே । அதிரேகாஶங்காபரிஹாராய அத்ர து புநருபந்யஸ்தம் । படி²ஷ்யதி சோபரிஷ்டாத் — ‘அந்யார்த²ஶ்ச பராமர்ஶ:’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 3 । 20) இதி ॥ 1‍8 ॥
வ்யாக்யா

உத்தராச்சேதா³விர்பூ⁴தஸ்வரூபஸ்து ॥ 19 ॥

இதரபராமர்ஶாத்³யா ஜீவாஶங்கா ஜாதா, ஸா அஸம்ப⁴வாந்நிராக்ருதா । அதே²தா³நீம் ம்ருதஸ்யேவாம்ருதஸேகாத் புந: ஸமுத்தா²நம் ஜீவாஶங்காயா: க்ரியதே — உத்தரஸ்மாத்ப்ராஜாபத்யாத்³வாக்யாத் । தத்ர ஹி ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ இத்யபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணகமாத்மாநமந்வேஷ்டவ்யம் விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் ச ப்ரதிஜ்ஞாய, ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யத ஏஷ ஆத்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 4) இதி ப்³ருவந் அக்ஷிஸ்த²ம் த்³ரஷ்டாரம் ஜீவமாத்மாநம் நிர்தி³ஶதி । ‘ஏதம் த்வேவ தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமி’ (சா². உ. 8 । 9 । 3) இதி ச தமேவ புந: புந: பராம்ருஶ்ய, ‘ய ஏஷ ஸ்வப்நே மஹீயமாநஶ்சரத்யேஷ ஆத்மா’ (சா². உ. 8 । 10 । 1) இதி ‘தத்³யத்ரைதத்ஸுப்த: ஸமஸ்த: ஸம்ப்ரஸந்ந: ஸ்வப்நம் ந விஜாநாத்யேஷ ஆத்மா’ (சா². உ. 8 । 11 । 1) இதி ச ஜீவமேவாவஸ்தா²ந்தரக³தம் வ்யாசஷ்டே । தஸ்யைவ சாபஹதபாப்மத்வாதி³ த³ர்ஶயதி — ‘ஏதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்ம’ இதி । ‘நாஹ க²ல்வயமேவம் ஸம்ப்ரத்யாத்மாநம் ஜாநாத்யயமஹமஸ்மீதி நோ ஏவேமாநி பூ⁴தாநி’ (சா². உ. 8 । 11 । 2) இதி ச ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாம் தோ³ஷமுபலப்⁴ய, ‘ஏதம் த்வேவ தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமி நோ ஏவாந்யத்ரைதஸ்மாத்’ இதி சோபக்ரம்ய, ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴நிந்தா³பூர்வகம் ‘ஏஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ஸ உத்தம: புருஷ:’ இதி ஜீவமேவ ஶரீராத்ஸமுத்தி²தமுத்தமம் புருஷம் த³ர்ஶயதி । தஸ்மாத³ஸ்தி ஸம்ப⁴வோ ஜீவே பாரமேஶ்வராணாம் த⁴ர்மாணாம் । அத: ‘த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:’ இதி ஜீவ ஏவோக்த இதி சேத்கஶ்சித்³ப்³ரூயாத்; தம் ப்ரதி ப்³ரூயாத் — ‘ஆவிர்பூ⁴தஸ்வரூபஸ்து’ இதி । துஶப்³த³: பூர்வபக்ஷவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: । நோத்தரஸ்மாத³பி வாக்யாதி³ஹ ஜீவஸ்யாஶங்கா ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: । கஸ்மாத் ? யதஸ்தத்ராப்யாவிர்பூ⁴தஸ்வரூபோ ஜீவோ விவக்ஷ்யதே । ஆவிர்பூ⁴தம் ஸ்வரூபமஸ்யேத்யாவிர்பூ⁴தஸ்வரூப:; பூ⁴தபூர்வக³த்யா ஜீவவசநம் । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி’ இத்யக்ஷிலக்ஷிதம் த்³ரஷ்டாரம் நிர்தி³ஶ்ய, உத³ஶராவப்³ராஹ்மணேந ஏநம் ஶரீராத்மதாயா வ்யுத்தா²ப்ய, ‘ஏதம் த்வேவ தே’ இதி புந: புநஸ்தமேவ வ்யாக்²யேயத்வேநாக்ருஷ்ய, ஸ்வப்நஸுஷுப்தோபந்யாஸக்ரமேண ‘பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இதி யத³ஸ்ய பாரமார்தி²கம் ஸ்வரூபம் பரம் ப்³ரஹ்ம, தத்³ரூபதயைநம் ஜீவம் வ்யாசஷ்டே; ந ஜைவேந ரூபேண । யத் பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்தவ்யம் ஶ்ருதம் , தத்பரம் ப்³ரஹ்ம । தச்சாபஹதபாப்மத்வாதி³த⁴ர்மகம் । ததே³வ ச ஜீவஸ்ய பாரமார்தி²கம் ஸ்வரூபம் — ‘தத்த்வமஸி’ இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரேப்⁴ய:, நேதரது³பாதி⁴கல்பிதம் । யாவதே³வ ஹி ஸ்தா²ணாவிவ புருஷபு³த்³தி⁴ம் த்³வைதலக்ஷணாமவித்³யாம் நிவர்தயந்கூடஸ்த²நித்யத்³ருக்ஸ்வரூபமாத்மாநம் ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ இதி ந ப்ரதிபத்³யதே, தாவஜ்ஜீவஸ்ய ஜீவத்வம் । யதா³ து தே³ஹேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴ஸங்கா⁴தாத்³வ்யுத்தா²ப்ய ஶ்ருத்யா ப்ரதிபோ³த்⁴யதே நாஸி த்வம் தே³ஹேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴ஸங்கா⁴த:, நாஸி ஸம்ஸாரீ; கிம் தர்ஹி ? — தத்³யத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா சைதந்யமாத்ரஸ்வரூபஸ்தத்த்வமஸீதி । ததா³ கூடஸ்த²நித்யத்³ருக்ஸ்வரூபமாத்மாநம் ப்ரதிபு³த்⁴ய அஸ்மாச்ச²ரீராத்³யபி⁴மாநாத்ஸமுத்திஷ்ட²ந் ஸ ஏவ கூடஸ்த²நித்யத்³ருக்ஸ்வரூப ஆத்மா ப⁴வதி — ‘ஸ யோ ஹ வை தத்பரமம் ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ (மு. உ. 3 । 2 । 9) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ததே³வ சாஸ்ய பாரமார்தி²கம் ஸ்வரூபம் , யேந ஶரீராத்ஸமுத்தா²ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே । கத²ம் புந: ஸ்வம் ச ரூபம் ஸ்வேநைவ ச நிஷ்பத்³யத இதி ஸம்ப⁴வதி கூடஸ்த²நித்யஸ்ய ? ஸுவர்ணாதீ³நாம் து த்³ரவ்யாந்தரஸம்பர்காத³பி⁴பூ⁴தஸ்வரூபாணாமநபி⁴வ்யக்தாஸாதா⁴ரணவிஶேஷாணாம் க்ஷாரப்ரக்ஷேபாதி³பி⁴: ஶோத்⁴யமாநாநாம் ஸ்வரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்தி: ஸ்யாத் । ததா² நக்ஷத்ராதீ³நாமஹந்யபி⁴பூ⁴தப்ரகாஶாநாமபி⁴பா⁴வகவியோகே³ ராத்ரௌ ஸ்வரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்தி: ஸ்யாத் । ந து ததா²த்மசைதந்யஜ்யோதிஷோ நித்யஸ்ய கேநசித³பி⁴ப⁴வ: ஸம்ப⁴வதி அஸம்ஸர்கி³த்வாத் வ்யோம்ந இவ । த்³ருஷ்டவிரோதா⁴ச்ச । த்³ருஷ்டிஶ்ருதிமதிவிஜ்ஞாதயோ ஹி ஜீவஸ்ய ஸ்வரூபம் । தச்ச ஶரீராத³ஸமுத்தி²தஸ்யாபி ஜீவஸ்ய ஸதா³ நிஷ்பந்நமேவ த்³ருஶ்யதே । ஸர்வோ ஹி ஜீவ: பஶ்யந் ஶ்ருண்வந் மந்வாநோ விஜாநந்வ்யவஹரதி, அந்யதா² வ்யவஹாராநுபபத்தே: । தச்சேத் ஶரீராத்ஸமுத்தி²தஸ்ய நிஷ்பத்³யேத, ப்ராக்ஸமுத்தா²நாத்³த்³ருஷ்டோ வ்யவஹாரோ விருத்⁴யேத । அத: கிமாத்மகமித³ம் ஶரீராத்ஸமுத்தா²நம் , கிமாத்மிகா வா ஸ்வரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்திரிதி । அத்ரோச்யதே — ப்ராக்³விவேகவிஜ்ஞாநோத்பத்தே: ஶரீரேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴விஷயவேத³நோபாதி⁴பி⁴ரவிவிக்தமிவ ஜீவஸ்ய த்³ருஷ்ட்யாதி³ஜ்யோதி:ஸ்வரூபம் ப⁴வதி । யதா² ஶுத்³த⁴ஸ்ய ஸ்ப²டிகஸ்ய ஸ்வாச்ச்²யம் ஶௌக்ல்யம் ச ஸ்வரூபம் ப்ராக்³விவேகக்³ரஹணாத்³ரக்தநீலாத்³யுபாதி⁴பி⁴ரவிவிக்தமிவ ப⁴வதி; ப்ரமாணஜநிதவிவேகக்³ரஹணாத்து பராசீந: ஸ்ப²டிக: ஸ்வாச்ச்²யேந ஶௌக்ல்யேந ச ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யத இத்யுச்யதே ப்ராக³பி ததை²வ ஸந்; ததா² தே³ஹாத்³யுபாத்⁴யவிவிக்தஸ்யைவ ஸதோ ஜீவஸ்ய ஶ்ருதிக்ருதம் விவேகவிஜ்ஞாநம் ஶரீராத்ஸமுத்தா²நம் , விவேகவிஜ்ஞாநப²லம் ஸ்வரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்தி: கேவலாத்மஸ்வரூபாவக³தி: । ததா² விவேகாவிவேகமாத்ரேணைவாத்மநோ(அ)ஶரீரத்வம் ஸஶரீரத்வம் ச மந்த்ரவர்ணாத் ‘அஶரீரம் ஶரீரேஷு’ (க. உ. 1 । 2 । 22) இதி, ‘ஶரீரஸ்தோ²(அ)பி கௌந்தேய ந கரோதி ந லிப்யதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 31) இதி ச ஸஶரீரத்வாஶரீரத்வவிஶேஷாபா⁴வஸ்மரணாத் । தஸ்மாத்³விவேகவிஜ்ஞாநாபா⁴வாத³நாவிர்பூ⁴தஸ்வரூப: ஸந் விவேகவிஜ்ஞாநாதா³விர்பூ⁴தஸ்வரூப இத்யுச்யதே । ந த்வந்யாத்³ருஶௌ ஆவிர்பா⁴வாநாவிர்பா⁴வௌ ஸ்வரூபஸ்ய ஸம்ப⁴வத:, ஸ்வரூபத்வாதே³வ । ஏவம் மித்²யாஜ்ஞாநக்ருத ஏவ ஜீவபரமேஶ்வரயோர்பே⁴த³:, ந வஸ்துக்ருத:; வ்யோமவத³ஸங்க³த்வாவிஶேஷாத் । குதஶ்சைததே³வம் ப்ரதிபத்தவ்யம் ? யத: ‘ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ இத்யுபதி³ஶ்ய ‘ஏதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்ம’ இத்யுபதி³ஶதி । யோ(அ)க்ஷிணி ப்ரஸித்³தோ⁴ த்³ரஷ்டா த்³ரஷ்ட்ருத்வேந விபா⁴வ்யதே, ஸோ(அ)ம்ருதாப⁴யலக்ஷணாத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யஶ்சேத்ஸ்யாத் , ததோ(அ)ம்ருதாப⁴யப்³ரஹ்மஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ந ஸ்யாத் । நாபி ப்ரதிச்சா²யாத்மாயமக்ஷிலக்ஷிதோ நிர்தி³ஶ்யதே, ப்ரஜாபதேர்ம்ருஷாவாதி³த்வப்ரஸங்கா³த் । ததா² த்³விதீயே(அ)பி பர்யாயே ‘ய ஏஷ ஸ்வப்நே மஹீயமாநஶ்சரதி’ இதி ந ப்ரத²மபர்யாயநிர்தி³ஷ்டாத³க்ஷிபுருஷாத்³த்³ரஷ்டுரந்யோ நிர்தி³ஷ்ட:, ‘ஏதம் த்வேவ தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமி’ இத்யுபக்ரமாத் । கிஞ்ச ‘அஹமத்³ய ஸ்வப்நே ஹஸ்திநமத்³ராக்ஷம் , நேதா³நீம் தம் பஶ்யாமி’ இதி த்³ருஷ்டமேவ ப்ரதிபு³த்³த⁴: ப்ரத்யாசஷ்டே । த்³ரஷ்டாரம் து தமேவ ப்ரத்யபி⁴ஜாநாதி — ‘ய ஏவாஹம் ஸ்வப்நமத்³ராக்ஷம் , ஸ ஏவாஹம் ஜாக³ரிதம் பஶ்யாமி’ இதி । ததா² த்ருதீயே(அ)பி பர்யாயே — ‘நாஹ க²ல்வயமேவம் ஸம்ப்ரத்யாத்மாநம் ஜாநாத்யயமஹமஸ்மீதி நோ ஏவேமாநி பூ⁴தாநி’ இதி ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாம் விஶேஷவிஜ்ஞாநாபா⁴வமேவ த³ர்ஶயதி, ந விஜ்ஞாதாரம் ப்ரதிஷேத⁴தி । யத்து தத்ர ‘விநாஶமேவாபீதோ ப⁴வதி’ இதி, தத³பி விஶேஷவிஜ்ஞாநவிநாஶாபி⁴ப்ராயமேவ, ந விஜ்ஞாத்ருவிநாஶாபி⁴ப்ராயம்; ‘ந ஹி விஜ்ஞாதுர்விஜ்ஞாதேர்விபரிலோபோ வித்³யதே(அ)விநாஶித்வாத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 30) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ததா² சதுர்தே²(அ)பி பர்யாயே ‘ஏதம் த்வேவ தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமி நோ ஏவாந்யத்ரைதஸ்மாத்’ இத்யுபக்ரம்ய ‘மக⁴வந் மர்த்யம் வா இத³ம் ஶரீரம்’ இத்யாதி³நா ப்ரபஞ்சேந ஶரீராத்³யுபாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரத்யாக்²யாநேந ஸம்ப்ரஸாத³ஶப்³தோ³தி³தம் ஜீவம் ‘ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இதி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாபந்நம் த³ர்ஶயந் , ந பரஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)ம்ருதாப⁴யஸ்வரூபாத³ந்யம் ஜீவம் த³ர்ஶயதி । கேசித்து பரமாத்மவிவக்ஷாயாம் ‘ஏதம் த்வேவ தே’ இதி ஜீவாகர்ஷணமந்யாய்யம் மந்யமாநா ஏதமேவ வாக்யோபக்ரமஸூசிதமபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணகமாத்மாநம் தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமீதி கல்பயந்தி । தேஷாம் ‘ஏதம்’ இதி ஸந்நிஹிதாவலம்பி³நீ ஸர்வநாமஶ்ருதிர்விப்ரக்ருஷ்யேத । பூ⁴ய:ஶ்ருதிஶ்சோபருத்⁴யேத । பர்யாயாந்தராபி⁴ஹிதஸ்ய பர்யாயாந்தரே(அ)நபி⁴தீ⁴யமாநத்வாத் । ‘ஏதம் த்வேவ தே’ இதி ச ப்ரதிஜ்ஞாய ப்ராக்சதுர்தா²த்பர்யாயாத³ந்யமந்யம் வ்யாசக்ஷாணஸ்ய ப்ரஜாபதே: ப்ரதாரகத்வம் ப்ரஸஜ்யேத । தஸ்மாத் யத³வித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதமபாரமார்தி²கம் ஜைவம் ரூபம் கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷகலுஷிதமநேகாநர்த²யோகி³, தத்³விலயநேந தத்³விபரீதமபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணகம் பாரமேஶ்வரம் ஸ்வரூபம் வித்³யயா ப்ரதிபத்³யதே, ஸர்பாதி³விலயநேநேவ ரஜ்ஜ்வாதீ³ந் । அபரே து வாதி³ந: பாரமார்தி²கமேவ ஜைவம் ரூபமிதி மந்யந்தே(அ)ஸ்மதீ³யாஶ்ச கேசித் । தேஷாம் ஸர்வேஷாமாத்மைகத்வஸம்யக்³த³ர்ஶநப்ரதிபக்ஷபூ⁴தாநாம் ப்ரதிஷேதா⁴யேத³ம் ஶாரீரகமாரப்³த⁴ம் — ஏக ஏவ பரமேஶ்வர: கூடஸ்த²நித்யோ விஜ்ஞாநதா⁴துரவித்³யயா, மாயயா மாயாவிவத் , அநேகதா⁴ விபா⁴வ்யதே, நாந்யோ விஜ்ஞாநதா⁴துரஸ்தீதி । யத்த்வித³ம் பரமேஶ்வரவாக்யே ஜீவமாஶங்க்ய ப்ரதிஷேத⁴தி ஸூத்ரகார: — ‘நாஸம்ப⁴வாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 3 । 18) இத்யாதி³நா, தத்ராயமபி⁴ப்ராய: — நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வே கூடஸ்த²நித்யே ஏகஸ்மிந்நஸங்கே³ பரமாத்மநி தத்³விபரீதம் ஜைவம் ரூபம் வ்யோம்நீவ தலமலாதி³ பரிகல்பிதம்; தத் ஆத்மைகத்வப்ரதிபாத³நபரைர்வாக்யைர்ந்யாயோபேதைர்த்³வைதவாத³ப்ரதிஷேதை⁴ஶ்சாபநேஷ்யாமீதி — பரமாத்மநோ ஜீவாத³ந்யத்வம் த்³ரட⁴யதி । ஜீவஸ்ய து ந பரஸ்மாத³ந்யத்வம் ப்ரதிபிபாத³யிஷதி । கிம் த்வநுவத³த்யேவாவித்³யாகல்பிதம் லோகப்ரஸித்³த⁴ம் ஜீவபே⁴த³ம் । ஏவம் ஹி ஸ்வாபா⁴விககர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாநுவாதே³ந ப்ரவ்ருத்தா: கர்மவித⁴யோ ந விருத்⁴யந்த இதி மந்யதே । ப்ரதிபாத்³யம் து ஶாஸ்த்ரார்த²மாத்மைகத்வமேவ த³ர்ஶயதி — ‘ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா தூபதே³ஶோ வாமதே³வவத்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 30) இத்யாதி³நா । வர்ணிதஶ்சாஸ்மாபி⁴: வித்³வத³வித்³வத்³பே⁴தே³ந கர்மவிதி⁴விரோத⁴பரிஹார: ॥ 19 ॥
வ்யாக்யா

அந்யார்த²ஶ்ச பராமர்ஶ: ॥ 20 ॥

அத² யோ த³ஹரவாக்யஶேஷே ஜீவபராமர்ஶோ த³ர்ஶித: — ‘அத² ய ஏஷ ஸம்ப்ரஸாத³:’ (சா². உ. 8 । 3 । 4) இத்யாதி³:, ஸ த³ஹரே பரமேஶ்வரே வ்யாக்²யாயமாநே, ந ஜீவோபாஸநோபதே³ஶ:, நாபி ப்ரக்ருதவிஶேஷோபதே³ஶ:,இத்யநர்த²கத்வம் ப்ராப்நோதீத்யத ஆஹ — அந்யார்தோ²(அ)யம் ஜீவபராமர்ஶோ ந ஜீவஸ்வரூபபர்யவஸாயீ, கிம் தர்ஹி ? — பரமேஶ்வரஸ்வரூபபர்யவஸாயீ । கத²ம் ? ஸம்ப்ரஸாத³ஶப்³தோ³தி³தோ ஜீவோ ஜாக³ரிதவ்யவஹாரே தே³ஹேந்த்³ரியபஞ்ஜராத்⁴யக்ஷோ பூ⁴த்வா, தத்³வாஸநாநிர்மிதாம்ஶ்ச ஸ்வப்நாந்நாடீ³சரோ(அ)நுபூ⁴ய, ஶ்ராந்த: ஶரணம் ப்ரேப்ஸுருப⁴யரூபாத³பி ஶரீராபி⁴மாநாத்ஸமுத்தா²ய, ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாம் பரம் ஜ்யோதிராகாஶஶப்³தி³தம் பரம் ப்³ரஹ்மோபஸம்பத்³ய, விஶேஷவிஜ்ஞாநவத்த்வம் ச பரித்யஜ்ய, ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே । யத³ஸ்யோபஸம்பத்தவ்யம் பரம் ஜ்யோதி:, யேந ஸ்வேந ரூபேணாயமபி⁴நிஷ்பத்³யதே, ஸ ஏஷ ஆத்மாபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ண உபாஸ்ய: — இத்யேவமர்தோ²(அ)யம் ஜீவபராமர்ஶ: பரமேஶ்வரவாதி³நோ(அ)ப்யுபபத்³யதே ॥ 20 ॥
வ்யாக்யா

அல்பஶ்ருதேரிதி சேத்தது³க்தம் ॥ 21 ॥

யத³ப்யுக்தம் — ‘த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:’ இத்யாகாஶஸ்யால்பத்வம் ஶ்ரூயமாணம் பரமேஶ்வரே நோபபத்³யதே, ஜீவஸ்ய து ஆராக்³ரோபமிதஸ்யால்பத்வமவகல்பத இதி; தஸ்ய பரிஹாரோ வக்தவ்ய: । உக்தோ ஹ்யஸ்ய பரிஹார: — பரமேஶ்வரஸ்யாப்யாபேக்ஷிகமல்பத்வமவகல்பத இதி, ‘அர்ப⁴கௌகஸ்த்வாத்தத்³வ்யபதே³ஶாச்ச நேதி சேந்ந நிசாய்யத்வாதே³வம் வ்யோமவச்ச’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 2 । 7) இத்யத்ர; ஸ ஏவேஹ பரிஹாரோ(அ)நுஸந்தா⁴தவ்ய இதி ஸூசயதி । ஶ்ருத்யைவ ச இத³மல்பத்வம் ப்ரத்யுக்தம் ப்ரஸித்³தே⁴நாகாஶேநோபமிமாநயா ‘யாவாந்வா அயமாகாஶஸ்தாவாநேஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:’ இதி ॥ 21 ॥
வ்யாக்யா

அநுக்ருத்யதி⁴கரணம்

அநுக்ருதேஸ்தஸ்ய ச ॥ 22 ॥

‘ந தத்ர ஸூர்யோ பா⁴தி ந சந்த்³ரதாரகம் நேமா வித்³யுதோ பா⁴ந்தி குதோ(அ)யமக்³நி: । தமேவ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம் தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’ (மு. உ. 2 । 2 । 11) இதி ஸமாமநந்தி । தத்ர யம் பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம் யஸ்ய ச பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி, ஸ கிம் தேஜோதா⁴து: கஶ்சித் , உத ப்ராஜ்ஞ ஆத்மேதி விசிகித்ஸாயாம் தேஜோதா⁴துரிதி தாவத்ப்ராப்தம் । குத: ? தேஜோதா⁴தூநாமேவ ஸூர்யாதீ³நாம் பா⁴நப்ரதிஷேதா⁴த் । தேஜ:ஸ்வபா⁴வகம் ஹி சந்த்³ரதாரகாதி³ தேஜ:ஸ்வபா⁴வக ஏவ ஸூர்யே பா⁴ஸமாநே அஹநி ந பா⁴ஸத இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் । ததா² ஸஹ ஸூர்யேண ஸர்வமித³ம் சந்த்³ரதாரகாதி³ யஸ்மிந்ந பா⁴ஸதே, ஸோ(அ)பி தேஜ:ஸ்வபா⁴வ ஏவ கஶ்சிதி³த்யவக³ம்யதே । அநுபா⁴நமபி தேஜ:ஸ்வபா⁴வக ஏவோபபத்³யதே, ஸமாநஸ்வபா⁴வகேஷ்வநுகாரத³ர்ஶநாத்; ‘க³ச்ச²ந்தமநுக³ச்ச²தி’ இதிவத் । தஸ்மாத்தேஜோதா⁴து: கஶ்சிதி³த்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
ப்ராஜ்ஞ ஏவாயமாத்மா ப⁴விதுமர்ஹதி । கஸ்மாத் ? அநுக்ருதே:; அநுகரணமநுக்ருதி: । யதே³தத் ‘தமேவ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம்’ இத்யநுபா⁴நம் , தத்ப்ராஜ்ஞபரிக்³ரஹே(அ)வகல்பதே । ‘பா⁴ரூப: ஸத்யஸங்கல்ப:’ (சா². உ. 3 । 14 । 2) இதி ஹி ப்ராஜ்ஞமாத்மாநமாமநந்தி । ந து தேஜோதா⁴தும் கஞ்சித்ஸூர்யாத³யோ(அ)நுபா⁴ந்தீதி ப்ரஸித்³த⁴ம் । ஸமத்வாச்ச தேஜோதா⁴தூநாம் ஸூர்யாதீ³நாம் ந தேஜோதா⁴துமந்யம் ப்ரத்யபேக்ஷாஸ்தி, யம் பா⁴ந்தமநுபா⁴யு: । ந ஹி ப்ரதீ³ப: ப்ரதீ³பாந்தரமநுபா⁴தி । யத³ப்யுக்தம் ஸமாநஸ்வபா⁴வகேஷ்வநுகாரோ த்³ருஶ்யத இதி — நாயமேகாந்தோ நியம: । பி⁴ந்நஸ்வபா⁴வகேஷ்வபி ஹ்யநுகாரோ த்³ருஶ்யதே; யதா² ஸுதப்தோ(அ)ய:பிண்டோ³(அ)க்³ந்யநுக்ருதிரக்³நிம் த³ஹந்தமநுத³ஹதி, பௌ⁴மம் வா ரஜோ வாயும் வஹந்தமநுவஹதீதி । ‘அநுக்ருதே:’ இத்யநுபா⁴நமஸுஸூசத் । ‘தஸ்ய ச’ இதி சதுர்த²ம் பாத³மஸ்ய ஶ்லோகஸ்ய ஸூசயதி । ‘தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’ இதி தத்³தே⁴துகம் பா⁴நம் ஸூர்யாதே³ருச்யமாநம் ப்ராஜ்ஞமாத்மாநம் க³மயதி । ‘தத்³தே³வா ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிராயுர்ஹோபாஸதே(அ)ம்ருதம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 16) இதி ஹி ப்ராஜ்ஞமாத்மாநமாமநந்தி । தேஜோந்தரேண ஸூர்யாதி³தேஜோ விபா⁴தீத்யப்ரஸித்³த⁴ம் , விருத்³த⁴ம் ச । தேஜோந்தரேண தேஜோந்தரஸ்ய ப்ரதிகா⁴தாத் । அத²வா ந ஸூர்யாதீ³நாமேவ ஶ்லோகபரிபடி²தாநாமித³ம் தத்³தே⁴துகம் விபா⁴நமுச்யதே । கிம் தர்ஹி ? ‘ஸர்வமித³ம்’ இத்யவிஶேஷஶ்ருதே: ஸர்வஸ்யைவாஸ்ய நாமரூபக்ரியாகாரகப²லஜாதஸ்ய யா அபி⁴வ்யக்தி:, ஸா ப்³ரஹ்மஜ்யோதி:ஸத்தாநிமித்தா; யதா² ஸூர்யாதி³ஜ்யோதி:ஸத்தாநிமித்தா ஸர்வஸ்ய ரூபஜாதஸ்யாபி⁴வ்யக்தி:, தத்³வத் । ‘ந தத்ர ஸூர்யோ பா⁴தி’ இதி ச தத்ரஶப்³த³மாஹரந்ப்ரக்ருதக்³ரஹணம் த³ர்ஶயதி । ப்ரக்ருதம் ச ப்³ரஹ்ம ‘யஸ்மிந்த்³யௌ: ப்ருதி²வீ சாந்தரிக்ஷமோதம்’ (மு. உ. 2 । 2 । 5) இத்யாதி³நா; அநந்தரம் ச ‘ஹிரண்மயே பரே கோஶே விரஜம் ப்³ரஹ்ம நிஷ்கலம் । தச்சு²ப்⁴ரம் ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிஸ்தத்³யதா³த்மவிதோ³ விது³:’ இதி । கத²ம் தஜ்ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிரித்யத இத³முத்தி²தம் — ‘ந தத்ர ஸூர்யோ பா⁴தி’ இதி । யத³ப்யுக்தம் ஸூர்யாதீ³நாம் தேஜஸாம் பா⁴நப்ரதிஷேத⁴ஸ்தேஜோதா⁴தாவேவாந்யஸ்மிந்நவகல்பதே, ஸூர்ய இவேதரேஷாமிதி; தத்ர து ஸ ஏவ தேஜோதா⁴துரந்யோ ந ஸம்ப⁴வதீத்யுபபாதி³தம் । ப்³ரஹ்மண்யபி சைஷாம் பா⁴நப்ரதிஷேதோ⁴(அ)வகல்பதே । யத: — யது³பலப்⁴யதே தத்ஸர்வம் ப்³ரஹ்மணைவ ஜ்யோதிஷோபலப்⁴யதே । ப்³ரஹ்ம து நாந்யேந ஜ்யோதிஷோபலப்⁴யதே, ஸ்வயம்ஜ்யோதி:ஸ்வரூபத்வாத் , யேந ஸூர்யாத³யஸ்தஸ்மிந்பா⁴யு: । ப்³ரஹ்ம ஹி அந்யத்³வ்யநக்தி, ந து ப்³ரஹ்மாந்யேந வ்யஜ்யதே, ‘ஆத்மநைவாயம் ஜ்யோதிஷாஸ்தே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 6) ‘அக்³ருஹ்யோ ந ஹி க்³ருஹ்யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 2 । 4) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ॥ 22 ॥
வ்யாக்யா

ப்ரமிதாதி⁴கரணம்

ஶப்³தா³தே³வ ப்ரமித: ॥ 24 ॥

‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ மத்⁴ய ஆத்மநி திஷ்ட²தி’ இதி ஶ்ரூயதே; ததா² ‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ ஜ்யோதிரிவாதூ⁴மக: । ஈஶாநோ பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய ஸ ஏவாத்³ய ஸ உ ஶ்வ: । ஏதத்³வை தத்’ (க. உ. 2 । 1 । 13) இதி ச । தத்ர யோ(அ)யமங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷ: ஶ்ரூயதே, ஸ கிம் விஜ்ஞாநாத்மா, கிம் வா பரமாத்மேதி ஸம்ஶய: । தத்ர பரிமாணோபதே³ஶாத்தாவத்³விஜ்ஞாநாத்மேதி ப்ராப்தம் । ந ஹ்யநந்தாயாமவிஸ்தாரஸ்ய பரமாத்மநோ(அ)ங்கு³ஷ்ட²பரிமாணமுபபத்³யதே । விஜ்ஞாநாத்மநஸ்தூபாதி⁴மத்த்வாத்ஸம்ப⁴வதி கயாசித்கல்பநயாங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வம் । ஸ்ம்ருதேஶ்ச — ‘அத² ஸத்யவத: காயாத்பாஶப³த்³த⁴ம் வஶம் க³தம் । அங்கு³ஷ்ட²மாத்ரம் புருஷம் நிஶ்சகர்ஷ யமோ ப³லாத்’ (ம. பா⁴. 3 । 297 । 17) இதி । ந ஹி பரமேஶ்வரோ ப³லாத் யமேந நிஷ்க்ரஷ்டும் ஶக்ய: । தேந தத்ர ஸம்ஸாரீ அங்கு³ஷ்ட²மாத்ரோ நிஶ்சித: । ஸ ஏவேஹாபீத்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
பரமாத்மைவாயமங்கு³ஷ்ட²மாத்ரபரிமித: புருஷோ ப⁴விதுமர்ஹதி । கஸ்மாத் ? ஶப்³தா³த் — ‘ஈஶாநோ பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய’ இதி । ந ஹ்யந்ய: பரமேஶ்வராத்³பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய நிரங்குஶமீஶிதா । ‘ஏதத்³வை தத்’ இதி ச ப்ரக்ருதம் ப்ருஷ்டமிஹாநுஸந்த³தா⁴தி । ஏதத்³வை தத் , யத்ப்ருஷ்டம் ப்³ரஹ்மேத்யர்த²: । ப்ருஷ்டம் சேஹ ப்³ரஹ்ம — ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத³ந்யத்ராஸ்மாத்க்ருதாக்ருதாத் । அந்யத்ர பூ⁴தாச்ச ப⁴வ்யாச்ச யத்தத்பஶ்யஸி தத்³வத³’ (க. உ. 1 । 2 । 14) இதி । ஶப்³தா³தே³வேதி — அபி⁴தா⁴நஶ்ருதேரேவ — ஈஶாந இதி பரமேஶ்வரோ(அ)யம் க³ம்யத இத்யர்த²: ॥ 24 ॥
கத²ம் புந: ஸர்வக³தஸ்ய பரமாத்மந: பரிமாணோபதே³ஶ இத்யத்ர ப்³ரூம: —

ஹ்ருத்³யபேக்ஷயா து மநுஷ்யாதி⁴காரத்வாத் ॥ 25 ॥

ஸர்வக³தஸ்யாபி பரமாத்மநோ ஹ்ருத³யே(அ)வஸ்தா²நமபேக்ஷ்யாங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வமித³முச்யதே; ஆகாஶஸ்யேவ வம்ஶபர்வாபேக்ஷமரத்நிமாத்ரத்வம் । ந ஹ்யஞ்ஜஸா அதிமாத்ரஸ்ய பரமாத்மநோ(அ)ங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வமுபபத்³யதே । ந சாந்ய: பரமாத்மந இஹ க்³ரஹணமர்ஹதி ஈஶாநஶப்³தா³தி³ப்⁴ய இத்யுக்தம் । நநு ப்ரதிப்ராணிபே⁴த³ம் ஹ்ருத³யாநாமநவஸ்தி²தத்வாத்தத³பேக்ஷமப்யங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வம் நோபபத்³யத இத்யத உத்தரமுச்யதே — மநுஷ்யாதி⁴காரத்வாதி³தி । ‘ஶாஸ்த்ரம் ஹ்யவிஶேஷப்ரவ்ருத்தமபி மநுஷ்யாநேவாதி⁴கரோதி; ஶக்தத்வாத் , அர்தி²த்வாத் , அபர்யுத³ஸ்தத்வாத் உபநயநாதி³ஶாஸ்த்ராச்ச — இதி வர்ணிதமேதத³தி⁴காரலக்ஷணே’ (ஜை. ஸூ. 6 । 1) । மநுஷ்யாணாம் ச நியதபரிமாண: காய:; ஔசித்யேந நியதபரிமாணமேவ சைஷாமங்கு³ஷ்ட²மாத்ரம் ஹ்ருத³யம் । அதோ மநுஷ்யாதி⁴காரத்வாச்சா²ஸ்த்ரஸ்ய மநுஷ்யஹ்ருத³யாவஸ்தா²நாபேக்ஷமங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வமுபபந்நம் பரமாத்மந: । யத³ப்யுக்தம் — பரிமாணோபதே³ஶாத் ஸ்ம்ருதேஶ்ச ஸம்ஸார்யேவாயமங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: ப்ரத்யேதவ்ய இதி; தத்ப்ரத்யுச்யதே — ‘ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி’ இத்யாதி³வத் ஸம்ஸாரிண ஏவ ஸதோ(அ)ங்கு³ஷ்ட²மாத்ரஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வமித³முபதி³ஶ்யத இதி । த்³விரூபா ஹி வேதா³ந்தவாக்யாநாம் ப்ரவ்ருத்தி: — க்வசித்பரமாத்மஸ்வரூபநிரூபணபரா; க்வசித்³விஜ்ஞாநாத்மந: பரமாத்மைகத்வோபதே³ஶபரா । தத³த்ர விஜ்ஞாநாத்மந: பரமாத்மநைகத்வமுபதி³ஶ்யதே; நாங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வம் கஸ்யசித் । ஏதமேவார்த²ம் பரேண ஸ்பு²டீகரிஷ்யதி — ‘அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ(அ)ந்தராத்மா ஸதா³ ஜநாநாம் ஹ்ருத³யே ஸந்நிவிஷ்ட: । தம் ஸ்வாச்ச²ரீராத்ப்ரவ்ருஹேந்முஞ்ஜாதி³வேஷீகாம் தை⁴ர்யேண । தம் வித்³யாச்சு²க்ரமம்ருதம்’ (க. உ. 2 । 3 । 17) இதி ॥ 25 ॥
வ்யாக்யா

தே³வதாதி⁴கரணம்

தது³பர்யபி பா³த³ராயண: ஸம்ப⁴வாத் ॥ 26 ॥

அங்கு³ஷ்ட²மாத்ரஶ்ருதிர்மநுஷ்யஹ்ருத³யாபேக்ஷயா மநுஷ்யாதி⁴காரத்வாச்சா²ஸ்த்ரஸ்யேத்யுக்தம்; தத்ப்ரஸங்கே³நேத³முச்யதே । பா³ட⁴ம் , மநுஷ்யாநதி⁴கரோதி ஶாஸ்த்ரம் । ந து மநுஷ்யாநேவேதி இஹ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே நியமோ(அ)ஸ்தி । தேஷாம் மநுஷ்யாணாம் உபரிஷ்டாத்³யே தே³வாத³ய:, தாநப்யதி⁴கரோதி ஶாஸ்த்ரமிதி பா³த³ராயண ஆசார்யோ மந்யதே । கஸ்மாத் ? ஸம்ப⁴வாத் । ஸம்ப⁴வதி ஹி தேஷாமப்யர்தி²த்வாத்³யதி⁴காரகாரணம் । தத்ரார்தி²த்வம் தாவந்மோக்ஷவிஷயம் தே³வாதீ³நாமபி ஸம்ப⁴வதி விகாரவிஷயவிபூ⁴த்யநித்யத்வாலோசநாதி³நிமித்தம் । ததா² ஸாமர்த்²யமபி தேஷாம் ஸம்ப⁴வதி, மந்த்ரார்த²வாதே³திஹாஸபுராணலோகேப்⁴யோ விக்³ரஹவத்த்வாத்³யவக³மாத் । ந ச தேஷாம் கஶ்சித்ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)ஸ்தி । ந சோபநயநஶாஸ்த்ரேணைஷாமதி⁴காரோ நிவர்த்யேத, உபநயநஸ்ய வேதா³த்⁴யயநார்த²த்வாத் , தேஷாம் ச ஸ்வயம்ப்ரதிபா⁴தவேத³த்வாத் । அபி சைஷாம் வித்³யாக்³ரஹணார்த²ம் ப்³ரஹ்மசர்யாதி³ த³ர்ஶயதி — ‘ஏகஶதம் ஹ வை வர்ஷாணி மக⁴வாந்ப்ரஜாபதௌ ப்³ரஹ்மசர்யமுவாஸ’ (சா². உ. 8 । 11 । 3) ‘ப்⁴ருகு³ர்வை வாருணி: । வருணம் பிதரமுபஸஸார । அதீ⁴ஹி ப⁴க³வோ ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) இத்யாதி³ । யத³பி கர்மஸ்வநதி⁴காரகாரணமுக்தம் — ‘ந தே³வாநாம் தே³வதாந்தராபா⁴வாத்’ இதி, ‘ந ருஷீணாம் , ஆர்ஷேயாந்தராபா⁴வாத்’ (ஜை. ஸூ. 6 । 1 । 6,7) இதி; ந தத்³வித்³யாஸு அஸ்தி । ந ஹீந்த்³ராதீ³நாம் வித்³யாஸ்வதி⁴க்ரியமாணாநாமிந்த்³ராத்³யுத்³தே³ஶேந கிஞ்சித்க்ருத்யமஸ்தி । ந ச ப்⁴ருக்³வாதீ³நாம் ப்⁴ருக்³வாதி³ஸகோ³த்ரதயா । தஸ்மாத்³தே³வாதீ³நாமபி வித்³யாஸ்வதி⁴கார: கேந வார்யதே ? தே³வாத்³யதி⁴காரே(அ)ப்யங்கு³ஷ்ட²மாத்ரஶ்ருதி: ஸ்வாங்கு³ஷ்டா²பேக்ஷயா ந விருத்⁴யதே ॥ 26 ॥
வ்யாக்யா

விரோத⁴: கர்மணீதி சேந்நாநேகப்ரதிபத்தேர்த³ர்ஶநாத் ॥ 27 ॥

ஸ்யாதே³தத் — யதி³ விக்³ரஹவத்த்வாத்³யப்⁴யுபக³மேந தே³வாதீ³நாம் வித்³யாஸ்வதி⁴காரோ வர்ண்யேத, விக்³ரஹவத்த்வாத் ருத்விகா³தி³வதி³ந்த்³ராதீ³நாமபி ஸ்வரூபஸந்நிதா⁴நேந கர்மாங்க³பா⁴வோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யேத; ததா³ ச விரோத⁴: கர்மணி ஸ்யாத்; ந ஹீந்த்³ராதீ³நாம் ஸ்வரூபஸந்நிதா⁴நேந யாகே³(அ)ங்க³பா⁴வோ த்³ருஶ்யதே । ந ச ஸம்ப⁴வதி। ப³ஹுஷு யாகே³ஷு யுக³பதே³கஸ்யேந்த்³ரஸ்ய ஸ்வரூபஸந்நிதா⁴நாநுபபத்தேரிதி சேத் , நாயமஸ்தி விரோத⁴: । கஸ்மாத் ? அநேகப்ரதிபத்தே: । ஏகஸ்யாபி தே³வதாத்மநோ யுக³பத³நேகஸ்வரூபப்ரதிபத்தி: ஸம்ப⁴வதி । கத²மேதத³வக³ம்யதே ? த³ர்ஶநாத் । ததா²ஹி — ‘கதி தே³வா:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 1)இத்யுபக்ரம்ய ‘த்ரயஶ்ச த்ரீ ச ஶதா த்ரயஶ்ச த்ரீ ச ஸஹஸ்ரா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 1) இதி நிருச்ய ‘கதமே தே’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 1) இத்யஸ்யாம் ப்ருச்சா²யாம் ‘மஹிமாந ஏவைஷாமேதே த்ரயஸ்த்ரிம்ஶத்த்வேவ தே³வா:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 2) இதி நிர்ப்³ருவதீ ஶ்ருதி: ஏகைகஸ்ய தே³வதாத்மநோ யுக³பத³நேகரூபதாம் த³ர்ஶயதி । ததா² த்ரயஸ்த்ரிம்ஶதோ(அ)பி ஷடா³த்³யந்தர்பா⁴வக்ரமேண ‘கதம ஏகோ தே³வ இதி ப்ராண:’ இதி ப்ராணைகரூபதாம் தே³வாநாம் த³ர்ஶயந்தீ தஸ்யைவ ஏகஸ்ய ப்ராணஸ்ய யுக³பத³நேகரூபதாம் த³ர்ஶயதி । ததா² ஸ்ம்ருதிரபி — ‘ஆத்மநோ வை ஶரீராணி ப³ஹூநி ப⁴ரதர்ஷப⁴ । யோகீ³ குர்யாத்³ப³லம் ப்ராப்ய தைஶ்ச ஸர்வைர்மஹீம் சரேத் ॥ ப்ராப்நுயாத்³விஷயாந்கைஶ்சித்கைஶ்சிது³க்³ரம் தபஶ்சரேத் । ஸம்க்ஷிபேச்ச புநஸ்தாநி ஸூர்யோ ரஶ்மிக³ணாநிவ’ இத்யேவம்ஜாதீயகா ப்ராப்தாணிமாத்³யைஶ்வர்யாணாம் யோகி³நாமபி யுக³பத³நேகஶரீரயோக³ம் த³ர்ஶயதி । கிமு வக்தவ்யமாஜாநஸித்³தா⁴நாம் தே³வாநாம் ? அநேகரூபப்ரதிபத்திஸம்ப⁴வாச்ச ஏகைகா தே³வதா ப³ஹுபீ⁴ ரூபைராத்மாநம் ப்ரவிப⁴ஜ்ய ப³ஹுஷு யாகே³ஷு யுக³பத³ங்க³பா⁴வம் க³ச்ச²தி பரைஶ்ச ந த்³ருஶ்யதே, அந்தர்தா⁴நாதி³க்ரியாயோகா³த் — இத்யுபபத்³யதே । ‘அநேகப்ரதிபத்தேர்த³ர்ஶநாத்’ இத்யஸ்யாபரா வ்யாக்²யா — விக்³ரஹவதாமபி கர்மாங்க³பா⁴வசோத³நாஸு அநேகா ப்ரதிபத்திர்த்³ருஶ்யதே; க்வசிதே³கோ(அ)பி விக்³ரஹவாநநேகத்ர யுக³பத³ங்க³பா⁴வம் ந க³ச்ச²தி, யதா² ப³ஹுபி⁴ர்போ⁴ஜயத்³பி⁴ர்நைகோ ப்³ராஹ்மணோ யுக³பத்³போ⁴ஜ்யதே । க்வசிச்சைகோ(அ)பி விக்³ரஹவாநநேகத்ர யுக³பத³ங்க³பா⁴வம் க³ச்ச²தி, யதா² ப³ஹுபி⁴ர்நமஸ்குர்வாணைரேகோ ப்³ராஹ்மணோ யுக³பந்நமஸ்க்ரியதே । தத்³வதி³ஹோத்³தே³ஶபரித்யாகா³த்மகத்வாத் யாக³ஸ்ய விக்³ரஹவதீமப்யேகாம் தே³வதாமுத்³தி³ஶ்ய ப³ஹவ: ஸ்வம் ஸ்வம் த்³ரவ்யம் யுக³பத்பரித்யக்ஷ்யந்தீதி விக்³ரஹவத்த்வே(அ)பி தே³வாநாம் ந கிஞ்சித்கர்மணி விருத்⁴யதே ॥ 27 ॥
வ்யாக்யா

ஶப்³த³ இதி சேந்நாத: ப்ரப⁴வாத்ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாப்⁴யாம் ॥ 28 ॥

மா நாம விக்³ரஹவத்த்வே தே³வாதீ³நாமப்⁴யுபக³ம்யமாநே கர்மணி கஶ்சித்³விரோத⁴: ப்ரஸஞ்ஜி । ஶப்³தே³ து விரோத⁴: ப்ரஸஜ்யேத । கத²ம் ? ஔத்பத்திகம் ஹி ஶப்³த³ஸ்யார்தே²ந ஸம்ப³ந்த⁴மாஶ்ரித்ய ‘அநபேக்ஷத்வாத்’ இதி வேத³ஸ்ய ப்ராமாண்யம் ஸ்தா²பிதம் । இதா³நீம் து விக்³ரஹவதீ தே³வதாப்⁴யுபக³ம்யமாநா யத்³யப்யைஶ்வர்யயோகா³த்³யுக³பத³நேககர்மஸம்ப³ந்தீ⁴நி ஹவீம்ஷி பு⁴ஞ்ஜீத, ததா²பி விக்³ரஹயோகா³த³ஸ்மதா³தி³வஜ்ஜநநமரணவதீ ஸேதி, நித்யஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய நித்யேநார்தே²ந நித்யே ஸம்ப³ந்தே⁴ ப்ரதீயமாநே யத்³வைதி³கே ஶப்³தே³ ப்ராமாண்யம் ஸ்தி²தம் , தஸ்ய விரோத⁴: ஸ்யாதி³தி சேத் , நாயமப்யஸ்தி விரோத⁴: । கஸ்மாத் ? அத: ப்ரப⁴வாத் । அத ஏவ ஹி வைதி³காச்ச²ப்³தா³த்³தே³வாதி³கம் ஜக³த்ப்ரப⁴வதி ॥
வ்யாக்யா
நநு ‘ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 2) இத்யத்ர ப்³ரஹ்மப்ரப⁴வத்வம் ஜக³தோ(அ)வதா⁴ரிதம் , கத²மிஹ ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வமுச்யதே ? அபி ச யதி³ நாம வைதி³காச்ச²ப்³தா³த³ஸ்ய ப்ரப⁴வோ(அ)ப்⁴யுபக³த:, கத²மேதாவதா விரோத⁴: ஶப்³தே³ பரிஹ்ருத: ? யாவதா வஸவோ ருத்³ரா ஆதி³த்யா விஶ்வேதே³வா மருத இத்யேதே(அ)ர்தா² அநித்யா ஏவ, உத்பத்திமத்த்வாத் । தத³நித்யத்வே ச தத்³வாசிநாம் வைதி³காநாம் வஸ்வாதி³ஶப்³தா³நாமநித்யத்வம் கேந நிவார்யதே ? ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி லோகே தே³வத³த்தஸ்ய புத்ர உத்பந்நே யஜ்ஞத³த்த இதி தஸ்ய நாம க்ரியத இதி । தஸ்மாத்³விரோத⁴ ஏவ ஶப்³த³ இதி சேத் , ந । க³வாதி³ஶப்³தா³ர்த²ஸம்ப³ந்த⁴நித்யத்வத³ர்ஶநாத் । ந ஹி க³வாதி³வ்யக்தீநாமுத்பத்திமத்த்வே ததா³க்ருதீநாமப்யுத்பத்திமத்த்வம் ஸ்யாத் । த்³ரவ்யகு³ணகர்மணாம் ஹி வ்யக்தய ஏவோத்பத்³யந்தே, நாக்ருதய: । ஆக்ருதிபி⁴ஶ்ச ஶப்³தா³நாம் ஸம்ப³ந்த⁴:, ந வ்யக்திபி⁴: । வ்யக்தீநாமாநந்த்யாத்ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹணாநுபபத்தே: । வ்யக்திஷூத்பத்³யமாநாஸ்வப்யாக்ருதீநாம் நித்யத்வாத் ந க³வாதி³ஶப்³தே³ஷு கஶ்சித்³விரோதோ⁴ த்³ருஶ்யதே । ததா² தே³வாதி³வ்யக்திப்ரப⁴வாப்⁴யுபக³மே(அ)ப்யாக்ருதிநித்யத்வாத் ந கஶ்சித்³வஸ்வாதி³ஶப்³தே³ஷு விரோத⁴ இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஆக்ருதிவிஶேஷஸ்து தே³வாதீ³நாம் மந்த்ரார்த²வாதா³தி³ப்⁴யோ விக்³ரஹவத்த்வாத்³யவக³மாத³வக³ந்தவ்ய: । ஸ்தா²நவிஶேஷஸம்ப³ந்த⁴நிமித்தாஶ்ச இந்த்³ராதி³ஶப்³தா³: ஸேநாபத்யாதி³ஶப்³த³வத் । ததஶ்ச யோ யஸ்தத்தத்ஸ்தா²நமதி⁴ரோஹதி, ஸ ஸ இந்த்³ராதி³ஶப்³தை³ரபி⁴தீ⁴யத இதி ந தோ³ஷோ ப⁴வதி । ந சேத³ம் ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வம் ப்³ரஹ்மப்ரப⁴வத்வவது³பாதா³நகாரணத்வாபி⁴ப்ராயேணோச்யதே । கத²ம் தர்ஹி ? ஸ்தி²தே வாசகாத்மநா நித்யே ஶப்³தே³ நித்யார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴நி ஶப்³த³வ்யவஹாரயோக்³யார்த²வ்யக்திநிஷ்பத்தி: ‘அத: ப்ரப⁴வ:’ இத்யுச்யதே । கத²ம் புநரவக³ம்யதே ஶப்³தா³த்ப்ரப⁴வதி ஜக³தி³தி ? ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாப்⁴யாம்; ப்ரத்யக்ஷம் ஶ்ருதி:, ப்ராமாண்யம் ப்ரத்யநபேக்ஷத்வாத் । அநுமாநம் ஸ்ம்ருதி:, ப்ராமாண்யம் ப்ரதி ஸாபேக்ஷத்வாத் । தே ஹி ஶப்³த³பூர்வாம் ஸ்ருஷ்டிம் த³ர்ஶயத: । ‘ஏத இதி வை ப்ரஜாபதிர்தே³வாநஸ்ருஜதாஸ்ருக்³ரமிதி மநுஷ்யாநிந்த³வ இதி பித்ரூம்ஸ்திர:பவித்ரமிதி க்³ரஹாநாஶவ இதி ஸ்தோத்ரம் விஶ்வாநீதி ஶஸ்த்ரமபி⁴ஸௌப⁴கே³த்யந்யா: ப்ரஜா:’ இதி ஶ்ருதி: । ததா²ந்யத்ராபி ‘ஸ மநஸா வாசம் மிது²நம் ஸமப⁴வத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 2 । 4) இத்யாதி³நா தத்ர தத்ர ஶப்³த³பூர்விகா ஸ்ருஷ்டி: ஶ்ராவ்யதே; ஸ்ம்ருதிரபி — ‘அநாதி³நித⁴நா நித்யா வாகு³த்ஸ்ருஷ்டா ஸ்வயம்பு⁴வா ।’(ம॰பா⁴॰ 12-232-24), ‘ஆதௌ³ வேத³மயீ தி³வ்யா யத: ஸர்வா: ப்ரவ்ருத்தய:’(கூ॰பு॰ 2-27) இதி; உத்ஸர்கோ³(அ)ப்யயம் வாச: ஸம்ப்ரதா³யப்ரவர்தநாத்மகோ த்³ரஷ்டவ்ய:, அநாதி³நித⁴நாயா அந்யாத்³ருஶஸ்யோத்ஸர்க³ஸ்யாஸம்ப⁴வாத்; ததா² ‘நாம ரூபம் ச பூ⁴தாநாம் கர்மணாம் ச ப்ரவர்தநம் ।’, ‘வேத³ஶப்³தே³ப்⁴ய ஏவாதௌ³ நிர்மமே ஸ மஹேஶ்வர:’(ம॰பா⁴॰ 12-232-26), (வி॰பு॰ 1-5-63) இதி; ‘ஸர்வேஷாம் து ஸ நாமாநி கர்மாணி ச ப்ருத²க் ப்ருத²க் । வேத³ஶப்³தே³ப்⁴ய ஏவாதௌ³ ப்ருத²க் ஸம்ஸ்தா²ஶ்ச நிர்மமே’(ம॰ஸ்ம்ரு॰ 1-21) இதி ச । அபி ச சிகீர்ஷிதமர்த²மநுதிஷ்ட²ந் தஸ்ய வாசகம் ஶப்³த³ம் பூர்வம் ஸ்ம்ருத்வா பஶ்சாத்தமர்த²மநுதிஷ்ட²தீதி ஸர்வேஷாம் ந: ப்ரத்யக்ஷமேதத் । ததா² ப்ரஜாபதேரபி ஸ்ரஷ்டு: ஸ்ருஷ்டே: பூர்வம் வைதி³கா: ஶப்³தா³ மநஸி ப்ராது³ர்ப³பூ⁴வு:, பஶ்சாத்தத³நுக³தாநர்தா²ந்ஸஸர்ஜேதி க³ம்யதே । ததா² ச ஶ்ருதி: ‘ஸ பூ⁴ரிதி வ்யாஹரத் ஸ பூ⁴மிமஸ்ருஜத’ (தை. ப்³ரா. 2 । 2 । 4 । 2) இத்யேவமாதி³கா பூ⁴ராதி³ஶப்³தே³ப்⁴ய ஏவ மநஸி ப்ராது³ர்பூ⁴தேப்⁴யோ பூ⁴ராதி³லோகாந்ஸ்ருஷ்டாந்த³ர்ஶயதி ॥
வ்யாக்யா
கிமாத்மகம் புந: ஶப்³த³மபி⁴ப்ரேத்யேத³ம் ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வமுச்யதே ? ஸ்போ²டம் இத்யாஹ । வர்ணபக்ஷே ஹி தேஷாமுத்பந்நப்ரத்⁴வம்ஸித்வாந்நித்யேப்⁴ய: ஶப்³தே³ப்⁴யோ தே³வாதி³வ்யக்தீநாம் ப்ரப⁴வ இத்யநுபபந்நம் ஸ்யாத்। உத்பந்நப்ரத்⁴வம்ஸிநஶ்ச வர்ணா:, ப்ரத்யுச்சாரணமந்யதா² சாந்யதா² ச ப்ரதீயமாநத்வாத் । ததா² ஹ்யத்³ருஶ்யமாநோ(அ)பி புருஷவிஶேஷோ(அ)த்⁴யயநத்⁴வநிஶ்ரவணாதே³வ விஶேஷதோ நிர்தா⁴ர்யதே — ‘தே³வத³த்தோ(அ)யமதீ⁴தே, யஜ்ஞத³த்தோ(அ)யமதீ⁴தே’ இதி । ந சாயம் வர்ணவிஷயோ(அ)ந்யதா²த்வப்ரத்யயோ மித்²யாஜ்ஞாநம் , பா³த⁴கப்ரத்யயாபா⁴வாத் । ந ச வர்ணேப்⁴யோ(அ)ர்தா²வக³திர்யுக்தா । ந ஹ்யேகைகோ வர்ணோ(அ)ர்த²ம் ப்ரத்யாயயேத் , வ்யபி⁴சாராத் । ந ச வர்ணஸமுதா³யப்ரத்யயோ(அ)ஸ்தி, க்ரமவத்வாத்³வர்ணாநாம் । பூர்வபூர்வவர்ணாநுப⁴வஜநிதஸம்ஸ்காரஸஹிதோ(அ)ந்த்யோ வர்ணோ(அ)ர்த²ம் ப்ரத்யாயயிஷ்யதீதி யத்³யுச்யேத, தந்ந । ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹணாபேக்ஷோ ஹி ஶப்³த³: ஸ்வயம் ப்ரதீயமாநோ(அ)ர்த²ம் ப்ரத்யாயயேத் , தூ⁴மாதி³வத் । ந ச பூர்வபூர்வவர்ணாநுப⁴வஜநிதஸம்ஸ்காரஸஹிதஸ்யாந்த்யவர்ணஸ்ய ப்ரதீதிரஸ்தி, அப்ரத்யக்ஷத்வாத்ஸம்ஸ்காராணாம் । கார்யப்ரத்யாயிதை: ஸம்ஸ்காரை: ஸஹிதோ(அ)ந்த்யோ வர்ணோ(அ)ர்த²ம் ப்ரத்யாயயிஷ்யதீதி சேத் , ந । ஸம்ஸ்காரகார்யஸ்யாபி ஸ்மரணஸ்ய க்ரமவர்தித்வாத் । தஸ்மாத்ஸ்போ²ட ஏவ ஶப்³த³: । ஸ சைகைகவர்ணப்ரத்யயாஹிதஸம்ஸ்காரபீ³ஜே(அ)ந்த்யவர்ணப்ரத்யயஜநிதபரிபாகே ப்ரத்யயிந்யேகப்ரத்யயவிஷயதயா ஜ²டிதி ப்ரத்யவபா⁴ஸதே । ந சாயமேகப்ரத்யயோ வர்ணவிஷயா ஸ்ம்ருதி:। வர்ணாநாமநேகத்வாதே³கப்ரத்யயவிஷயத்வாநுபபத்தே: । தஸ்ய ச ப்ரத்யுச்சாரணம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநத்வாந்நித்யத்வம் , பே⁴த³ப்ரத்யயஸ்ய வர்ணவிஷயத்வாத் । தஸ்மாந்நித்யாச்ச²ப்³தா³த்ஸ்போ²டரூபாத³பி⁴தா⁴யகாத்க்ரியாகாரகப²லலக்ஷணம் ஜக³த³பி⁴தே⁴யபூ⁴தம் ப்ரப⁴வதீதி ॥
வ்யாக்யா
‘வர்ணா ஏவ து ஶப்³த³:’ இதி ப⁴க³வாநுபவர்ஷ: । நநூத்பந்நப்ரத்⁴வம்ஸித்வம் வர்ணாநாமுக்தம்; தந்ந । த ஏவேதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । ஸாத்³ருஶ்யாத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் கேஶாதி³ஷ்விவேதி சேத் , ந । ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரமாணாந்தரேண பா³தா⁴நுபபத்தே: । ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமாக்ருதிநிமித்தமிதி சேத் , ந । வ்யக்திப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । யதி³ ஹி ப்ரத்யுச்சாரணம் க³வாதி³வ்யக்திவத³ந்யா அந்யா வர்ணவ்யக்தய: ப்ரதீயேரந் , தத ஆக்ருதிநிமித்தம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் ஸ்யாத் । ந த்வேதத³ஸ்தி । வர்ணவ்யக்தய ஏவ ஹி ப்ரத்யுச்சாரணம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயந்தே । த்³விர்கோ³ஶப்³த³ உச்சாரித: — இதி ஹி ப்ரதிபத்தி:; ந து த்³வௌ கோ³ஶப்³தா³விதி । நநு வர்ணா அப்யுச்சாரணபே⁴தே³ந பி⁴ந்நா: ப்ரதீயந்தே, தே³வத³த்தயஜ்ஞத³த்தயோரத்⁴யயநத்⁴வநிஶ்ரவணாதே³வ பே⁴த³ப்ரதீதேரித்யுக்தம் । அத்ராபி⁴தீ⁴யதே — ஸதி வர்ணவிஷயே நிஶ்சிதே ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநே, ஸம்யோக³விபா⁴கா³பி⁴வ்யங்க்³யத்வாத்³வர்ணாநாம் , அபி⁴வ்யஞ்ஜகவைசித்ர்யநிமித்தோ(அ)யம் வர்ணவிஷயோ விசித்ர: ப்ரத்யய:, ந ஸ்வரூபநிமித்த: । அபி ச வர்ணவ்யக்திபே⁴த³வாதி³நாபி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸித்³த⁴யே வர்ணாக்ருதய: கல்பயிதவ்யா: । தாஸு ச பரோபாதி⁴கோ பே⁴த³ப்ரத்யய இத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । தத்³வரம் வர்ணவ்யக்திஷ்வேவ பரோபாதி⁴கோ பே⁴த³ப்ரத்யய:, ஸ்வரூபநிமித்தம் ச ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் — இதி கல்பநாலாக⁴வம் । ஏஷ ஏவ ச வர்ணவிஷயஸ்ய பே⁴த³ப்ரத்யயஸ்ய பா³த⁴க: ப்ரத்யய:, யத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் । கத²ம் ஹ்யேகஸ்மிந்காலே ப³ஹூநாமுச்சாரயதாமேக ஏவ ஸந் க³காரோ யுக³பத³நேகரூப: ஸ்யாத் — உதா³த்தஶ்சாநுதா³த்தஶ்ச ஸ்வரிதஶ்ச ஸாநுநாஸிகஶ்ச நிரநுநாஸிகஶ்சேதி । அத²வா த்⁴வநிக்ருதோ(அ)யம் ப்ரத்யயபே⁴தோ³ ந வர்ணக்ருத இத்யதோ³ஷ: । க: புநரயம் த்⁴வநிர்நாம ? யோ தூ³ராதா³கர்ணயதோ வர்ணவிவேகமப்ரதிபத்³யமாநஸ்ய கர்ணபத²மவதரதி; ப்ரத்யாஸீத³தஶ்ச படும்ருது³த்வாதி³பே⁴த³ம் வர்ணேஷ்வாஸஞ்ஜயதி । தந்நிப³ந்த⁴நாஶ்சோதா³த்தாத³யோ விஶேஷா:, ந வர்ணஸ்வரூபநிப³ந்த⁴நா:, வர்ணாநாம் ப்ரத்யுச்சாரணம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநத்வாத் । ஏவம் ச ஸதி ஸாலம்ப³நா உதா³த்தாதி³ப்ரத்யயா ப⁴விஷ்யந்தி । இதரதா² ஹி வர்ணாநாம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநாநாம் நிர்பே⁴த³த்வாத்ஸம்யோக³விபா⁴க³க்ருதா உதா³த்தாதி³விஶேஷா: கல்ப்யேரந் । ஸம்யோக³விபா⁴கா³நாம் சாப்ரத்யக்ஷத்வாந்ந ததா³ஶ்ரயா விஶேஷா: வர்ணேஷ்வத்⁴யவஸாதும் ஶக்யந்த இத்யதோ நிராலம்ப³நா ஏவ ஏதே உதா³த்தாதி³ப்ரத்யயா: ஸ்யு: । அபி ச நைவைதத³பி⁴நிவேஷ்டவ்யம் — உதா³த்தாதி³பே⁴தே³ந வர்ணாநாம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநாநாம் பே⁴தோ³ ப⁴வேதி³தி । ந ஹ்யந்யஸ்ய பே⁴தே³நாந்யஸ்யாபி⁴த்³யமாநஸ்ய பே⁴தோ³ ப⁴விதுமர்ஹதி । ந ஹி வ்யக்திபே⁴தே³ந ஜாதிம் பி⁴ந்நாம் மந்யந்தே । வர்ணேப்⁴யஶ்சார்த²ப்ரதீதே: ஸம்ப⁴வாத் ஸ்போ²டகல்பநாநர்தி²கா । ந கல்பயாம்யஹம் ஸ்போ²டம் , ப்ரத்யக்ஷமேவ த்வேநமவக³ச்சா²மி, ஏகைகவர்ணக்³ரஹணாஹிதஸம்ஸ்காராயாம் பு³த்³தௌ⁴ ஜ²டிதி ப்ரத்யவபா⁴ஸநாதி³தி சேத் , ந । அஸ்யா அபி பு³த்³தே⁴ர்வர்ணவிஷயத்வாத் । ஏகைகவர்ணக்³ரஹணோத்தரகாலா ஹீயமேகா பு³த்³தி⁴ர்கௌ³ரிதி ஸமஸ்தவர்ணவிஷயா, நார்தா²ந்தரவிஷயா । கத²மேதத³வக³ம்யதே ? யதோ(அ)ஸ்யாமபி பு³த்³தௌ⁴ க³காராத³யோ வர்ணா அநுவர்தந்தே, ந து த³காராத³ய: । யதி³ ஹ்யஸ்யா பு³த்³தே⁴ர்க³காராதி³ப்⁴யோ(அ)ர்தா²ந்தரம் ஸ்போ²டோ விஷய: ஸ்யாத் , ததோ த³காராத³ய இவ க³காராத³யோ(அ)ப்யஸ்யா பு³த்³தே⁴ர்வ்யாவர்தேரந் । ந து ததா²ஸ்தி । தஸ்மாதி³யமேகபு³த்³தி⁴ர்வர்ணவிஷயைவ ஸ்ம்ருதி: । நந்வநேகத்வாத்³வர்ணாநாம் நைகபு³த்³தி⁴விஷயதோபபத்³யத இத்யுக்தம் , தத்ப்ரதி ப்³ரூம: — ஸம்ப⁴வத்யநேகஸ்யாப்யேகபு³த்³தி⁴விஷயத்வம் , பங்க்தி: வநம் ஸேநா த³ஶ ஶதம் ஸஹஸ்ரமித்யாதி³த³ர்ஶநாத் । யா து கௌ³ரித்யேகோ(அ)யம் ஶப்³த³ இதி பு³த்³தி⁴:, ஸா ப³ஹுஷ்வேவ வர்ணேஷ்வேகார்தா²வச்சே²த³நிப³ந்த⁴நா ஔபசாரிகீ வநஸேநாதி³பு³த்³தி⁴வதே³வ । அத்ராஹ — யதி³ வர்ணா ஏவ ஸாமஸ்த்யேந ஏகபு³த்³தி⁴விஷயதாமாபத்³யமாநா: பத³ம் ஸ்யு:, ததோ ஜாரா ராஜா கபி: பிக இத்யாதி³ஷு பத³விஶேஷப்ரதிபத்திர்ந ஸ்யாத்; த ஏவ ஹி வர்ணா இதரத்ர சேதரத்ர ச ப்ரத்யவபா⁴ஸந்த இதி । அத்ர வதா³ம: — ஸத்யபி ஸமஸ்தவர்ணப்ரத்யவமர்ஶே யதா² க்ரமாநுரோதி⁴ந்ய ஏவ பிபீலிகா: பங்க்திபு³த்³தி⁴மாரோஹந்தி, ஏவம் க்ரமாநுரோதி⁴ந ஏவ ஹி வர்ணா: பத³பு³த்³தி⁴மாரோக்ஷ்யந்தி । தத்ர வர்ணாநாமவிஶேஷே(அ)பி க்ரமவிஶேஷக்ருதா பத³விஶேஷப்ரதிபத்திர்ந விருத்⁴யதே । வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரே சேமே வர்ணா: க்ரமாத்³யநுக்³ருஹீதா க்³ருஹீதார்த²விஶேஷஸம்ப³ந்தா⁴: ஸந்த: ஸ்வவ்யவஹாரே(அ)ப்யேகைகவர்ணக்³ரஹணாநந்தரம் ஸமஸ்தப்ரத்யவமர்ஶிந்யாம் பு³த்³தௌ⁴ தாத்³ருஶா ஏவ ப்ரத்யவபா⁴ஸமாநாஸ்தம் தமர்த²மவ்யபி⁴சாரேண ப்ரத்யாயயிஷ்யந்தீதி வர்ணவாதி³நோ லகீ⁴யஸீ கல்பநா । ஸ்போ²டவாதி³நஸ்து த்³ருஷ்டஹாநி:, அத்³ருஷ்டகல்பநா ச । வர்ணாஶ்சேமே க்ரமேண க்³ருஹ்யமாணா: ஸ்போ²டம் வ்யஞ்ஜயந்தி ஸ ஸ்போ²டோ(அ)ர்த²ம் வ்யநக்தீதி க³ரீயஸீ கல்பநா ஸ்யாத் ॥
வ்யாக்யா
அதா²பி நாம ப்ரத்யுச்சாரணமந்யே(அ)ந்யே வர்ணா: ஸ்யு:, ததா²பி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாலம்ப³நபா⁴வேந வர்ணஸாமாந்யாநாமவஶ்யாப்⁴யுபக³ந்தவ்யத்வாத் , யா வர்ணேஷ்வர்த²ப்ரதிபாத³நப்ரக்ரியா ரசிதா ஸா ஸாமாந்யேஷு ஸஞ்சாரயிதவ்யா । ததஶ்ச நித்யேப்⁴ய: ஶப்³தே³ப்⁴யோ தே³வாதி³வ்யக்தீநாம் ப்ரப⁴வ இத்யவிருத்³த⁴ம் ॥ 28 ॥
வ்யாக்யா

அத ஏவ ச நித்யத்வம் ॥ 29 ॥

ஸ்வதந்த்ரஸ்ய கர்துரஸ்மரணாதி³பி⁴: ஸ்தி²தே வேத³ஸ்ய நித்யத்வே தே³வாதி³வ்யக்திப்ரப⁴வாப்⁴யுபக³மேந தஸ்ய விரோத⁴மாஶங்க்ய ‘அத: ப்ரப⁴வாத்’ இதி பரிஹ்ருத்ய இதா³நீம் ததே³வ வேத³நித்யத்வம் ஸ்தி²தம் த்³ரட⁴யதி — அத ஏவ ச நித்யத்வமிதி । அத ஏவ நியதாக்ருதேர்தே³வாதே³ர்ஜக³தோ வேத³ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வாத் வேத³ஶப்³த³நித்யத்வமபி ப்ரத்யேதவ்யம் । ததா² ச மந்த்ரவர்ண: — ‘யஜ்ஞேந வாச: பத³வீயமாயந் தாமந்வவிந்த³ந்ந்ருஷிஷு ப்ரவிஷ்டாம்’ (ரு. ஸம். 10 । 7 । 3) இதி ஸ்தி²தாமேவ வாசமநுவிந்நாம் த³ர்ஶயதி । வேத³வ்யாஸஶ்சைவமேவ ஸ்மரதி — ‘யுகா³ந்தே(அ)ந்தர்ஹிதாந்வேதா³ந்ஸேதிஹாஸாந்மஹர்ஷய: । லேபி⁴ரே தபஸா பூர்வமநுஜ்ஞாதா: ஸ்வயம்பு⁴வா’ இதி ॥ 29 ॥
வ்யாக்யா

ஸமாநநாமரூபத்வாச்சாவ்ருத்தாவப்யவிரோதோ⁴ த³ர்ஶநாத்ஸ்ம்ருதேஶ்ச ॥ 30 ॥

அதா²பி ஸ்யாத் — யதி³ பஶ்வாதி³வ்யக்திவத்³தே³வாதி³வ்யக்தயோ(அ)பி ஸந்தத்யைவோத்பத்³யேரந் நிருத்⁴யேரம்ஶ்ச, ததோ(அ)பி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யாபி⁴தா⁴த்ருவ்யவஹாராவிச்சே²தா³த்ஸம்ப³ந்த⁴நித்யத்வேந விரோத⁴: ஶப்³தே³ பரிஹ்ரியேத । யதா³ து க²லு ஸகலம் த்ரைலோக்யம் பரித்யக்தநாமரூபம் நிர்லேபம் ப்ரலீயதே, ப்ரப⁴வதி சாபி⁴நவமிதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவாதா³ வத³ந்தி, ததா³ கத²மவிரோத⁴ இதி । தத்ரேத³மபி⁴தீ⁴யதே ஸமாநநாமரூபத்வாதி³தி । ததா³பி ஸம்ஸாரஸ்யாநாதி³த்வம் தாவத³ப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । ப்ரதிபாத³யிஷ்யதி சாசார்ய: ஸம்ஸாரஸ்யாநாதி³த்வம் — ‘உபபத்³யதே சாப்யுபலப்⁴யதே ச’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 1 । 36) இதி । அநாதௌ³ ச ஸம்ஸாரே யதா² ஸ்வாபப்ரபோ³த⁴யோ: ப்ரலயப்ரப⁴வஶ்ரவணே(அ)பி பூர்வப்ரபோ³த⁴வது³த்தரப்ரபோ³தே⁴(அ)பி வ்யவஹாராந்ந கஶ்சித்³விரோத⁴:, ஏவம் கல்பாந்தரப்ரப⁴வப்ரலயயோரபீதி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஸ்வாபப்ரபோ³த⁴யோஶ்ச ப்ரலயப்ரப⁴வௌ ஶ்ரூயேதே — ‘யதா³ ஸுப்த: ஸ்வப்நம் ந கஞ்சந பஶ்யத்யதா²ஸ்மிந்ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி ததை³நம் வாக்ஸர்வைர்நாமபி⁴: ஸஹாப்யேதி சக்ஷு: ஸர்வை ரூபை: ஸஹாப்யேதி ஶ்ரோத்ரம் ஸர்வை: ஶப்³தை³: ஸஹாப்யேதி மந: ஸர்வைர்த்⁴யாநை: ஸஹாப்யேதி ஸ யதா³ ப்ரதிபு³த்⁴யதே யதா²க்³நேர்ஜ்வலத: ஸர்வா தி³ஶோ விஸ்பு²லிங்கா³ விப்ரதிஷ்டே²ரந்நேவமேவைதஸ்மாதா³த்மந: ஸர்வே ப்ராணா யதா²யதநம் விப்ரதிஷ்ட²ந்தே ப்ராணேப்⁴யோ தே³வா தே³வேப்⁴யோ லோகா:’ (கௌ. உ. 3 । 3) இதி । ஸ்யாதே³தத் — ஸ்வாபே புருஷாந்தரவ்யவஹாராவிச்சே²தா³த்ஸ்வயம் ச ஸுப்தப்ரபு³த்³த⁴ஸ்ய பூர்வப்ரபோ³த⁴வ்யவஹாராநுஸந்தா⁴நஸம்ப⁴வாத³விருத்³த⁴ம் । மஹாப்ரலயே து ஸர்வவ்யவஹாரோச்சே²தா³ஜ்ஜந்மாந்தரவ்யவஹாரவச்ச கல்பாந்தரவ்யவஹாரஸ்யாநுஸந்தா⁴துமஶக்யத்வாத்³வைஷம்யமிதி । நைஷ தோ³ஷ:, ஸத்யபி ஸர்வவ்யவஹாரோச்சே²தி³நி மஹாப்ரலயே பரமேஶ்வராநுக்³ரஹாதீ³ஶ்வராணாம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴தீ³நாம் கல்பாந்தரவ்யவஹாராநுஸந்தா⁴நோபபத்தே: । யத்³யபி ப்ராக்ருதா: ப்ராணிநோ ந ஜந்மாந்தரவ்யவஹாரமநுஸந்த³தா⁴நா த்³ருஶ்யந்த இதி, ததா²பி ந ப்ராக்ருதவதீ³ஶ்வராணாம் ப⁴விதவ்யம் । யதா² ஹி ப்ராணித்வாவிஶேஷே(அ)பி மநுஷ்யாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தேஷு ஜ்ஞாநைஶ்வர்யாதி³ப்ரதிப³ந்த⁴: பரேண பரேண பூ⁴யாந் ப⁴வந் த்³ருஶ்யதே । ததா² மநுஷ்யாதி³ஷ்வேவ ஹிரண்யக³ர்ப⁴பர்யந்தேஷு ஜ்ஞாநைஶ்வர்யாத்³யபி⁴வ்யக்திரபி பரேண பரேண பூ⁴யஸீ ப⁴வதீத்யேதச்ச்²ருதிஸ்ம்ருதிவாதே³ஷ்வஸக்ருத³நுஶ்ரூயமாணம் ந ஶக்யம் நாஸ்தீதி வதி³தும் । ததஶ்சாதீதகல்பாநுஷ்டி²தப்ரக்ருஷ்டஜ்ஞாநகர்மணாமீஶ்வராணாம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴தீ³நாம் வர்தமாநகல்பாதௌ³ ப்ராது³ர்ப⁴வதாம் பரமேஶ்வராநுக்³ருஹீதாநாம் ஸுப்தப்ரதிபு³த்³த⁴வத்கல்பாந்தரவ்யவஹாராநுஸந்தா⁴நோபபத்தி: । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘யோ ப்³ரஹ்மாணம் வித³தா⁴தி பூர்வம் யோ வை வேதா³ம்ஶ்ச ப்ரஹிணோதி தஸ்மை । தꣳ ஹ தே³வமாத்மபு³த்³தி⁴ப்ரகாஶம் முமுக்ஷுர்வை ஶரணமஹம் ப்ரபத்³யே’ (ஶ்வே. உ. 6 । 18) இதி । ஸ்மரந்தி ச ஶௌநகாத³ய: — ‘மது⁴ச்ச²ந்த³:ப்ரப்⁴ருதிபி⁴ருஷிபி⁴ர்தா³ஶதய்யோ த்³ருஷ்டா:’(ஶௌ॰ரு॰அநு॰ 4) இதி । ப்ரதிவேத³ம் சைவமேவ காண்ட³ர்ஷ்யாத³ய: ஸ்மர்யந்தே । ஶ்ருதிரபி ருஷிஜ்ஞாநபூர்வகமேவ மந்த்ரேணாநுஷ்டா²நம் த³ர்ஶயதி — ‘யோ ஹ வா அவிதி³தார்ஷேயச்ச²ந்தோ³தை³வதப்³ராஹ்மணேந மந்த்ரேண யாஜயதி வாத்⁴யாபயதி வா ஸ்தா²ணும் வர்ச்ச²தி க³ர்தம் வா ப்ரதிபத்³யதே’ இத்யுபக்ரம்ய ‘தஸ்மாதே³தாநி மந்த்ரே மந்த்ரே வித்³யாத்’(ஸா॰ஆ॰ப்³ரா॰ 1-1-6) இதி । ப்ராணிநாம் ச ஸுக²ப்ராப்தயே த⁴ர்மோ விதீ⁴யதே । து³:க²பரிஹாராய சாத⁴ர்ம: ப்ரதிஷித்⁴யதே । த்³ருஷ்டாநுஶ்ரவிகஸுக²து³:க²விஷயௌ ச ராக³த்³வேஷௌ ப⁴வத:, ந விலக்ஷணவிஷயௌ — இத்யதோ த⁴ர்மாத⁴ர்மப²லபூ⁴தோத்தரா ஸ்ருஷ்டிர்நிஷ்பத்³யமாநா பூர்வஸ்ருஷ்டிஸத்³ருஶ்யேவ நிஷ்பத்³யதே । ஸ்ம்ருதிஶ்ச ப⁴வதி — ‘தேஷாம் யே யாநி கர்மாணி ப்ராக்ஸ்ருஷ்ட்யாம் ப்ரதிபேதி³ரே । தாந்யேவ தே ப்ரபத்³யந்தே ஸ்ருஜ்யமாநா: புந: புந: ॥’, ‘ஹிம்ஸ்ராஹிம்ஸ்ரே ம்ருது³க்ரூரே த⁴ர்மாத⁴ர்மாவ்ருதாந்ருதே । தத்³பா⁴விதா: ப்ரபத்³யந்தே தஸ்மாத்தத்தஸ்ய ரோசதே’(வி॰பு॰ 1-5-60,61) இதி । ப்ரலீயமாநமபி சேத³ம் ஜக³ச்ச²க்த்யவஶேஷமேவ ப்ரலீயதே । ஶக்திமூலமேவ ச ப்ரப⁴வதி । இதரதா² ஆகஸ்மிகத்வப்ரஸங்கா³த் । ந சாநேகாகாரா: ஶக்தய: ஶக்யா: கல்பயிதும் । ததஶ்ச விச்சி²த்³ய விச்சி²த்³யாப்யுத்³ப⁴வதாம் பூ⁴ராதி³லோகப்ரவாஹாணாம் , தே³வதிர்யங்மநுஷ்யலக்ஷணாநாம் ச ப்ராணிநிகாயப்ரவாஹாணாம் , வர்ணாஶ்ரமத⁴ர்மப²லவ்யவஸ்தா²நாம் சாநாதௌ³ ஸம்ஸாரே நியதத்வமிந்த்³ரியவிஷயஸம்ப³ந்த⁴நியதத்வவத்ப்ரத்யேதவ்யம் । ந ஹீந்த்³ரியவிஷயஸம்ப³ந்தா⁴தே³ர்வ்யவஹாரஸ்ய ப்ரதிஸர்க³மந்யதா²த்வம் ஷஷ்டே²ந்த்³ரியவிஷயகல்பம் ஶக்யமுத்ப்ரேக்ஷிதும் । அதஶ்ச ஸர்வகல்பாநாம் துல்யவ்யவஹாரத்வாத் கல்பாந்தரவ்யவஹாராநுஸந்தா⁴நக்ஷமத்வாச்சேஶ்வராணாம் ஸமாநநாமரூபா ஏவ ப்ரதிஸர்க³ம் விஶேஷா: ப்ராது³ர்ப⁴வந்தி । ஸமாநநாமரூபத்வாச்சாவ்ருத்தாவபி மஹாஸர்க³மஹாப்ரலயலக்ஷணாயாம் ஜக³தோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யமாநாயாம் ந கஶ்சிச்ச²ப்³த³ப்ராமாண்யாதி³விரோத⁴: । ஸமாநநாமரூபதாம் ச ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீ த³ர்ஶயத: — ‘ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ தா⁴தா யதா²பூர்வமகல்பயத் । தி³வம் ச ப்ருதி²வீம் சாந்தரிக்ஷமதோ² ஸுவ:’ (ரு. ஸம். 10 । 190 । 3) இதி । யதா² பூர்வஸ்மிந்கல்பே ஸூர்யாசந்த்³ரம:ப்ரப்⁴ருதி ஜக³த் க்லுப்தம் , ததா²ஸ்மிந்நபி கல்பே பரமேஶ்வரோ(அ)கல்பயதி³த்யர்த²: । ததா² — ‘அக்³நிர்வா அகாமயத । அந்நாதோ³ தே³வாநாꣳ ஸ்யாமிதி । ஸ ஏதமக்³நயே க்ருத்திகாப்⁴ய: புரோடா³ஶமஷ்டாகபாலம் நிரவபத்’ (தை. ப்³ரா. 3 । 1 । 4 । 1) இதி நக்ஷத்ரேஷ்டிவிதௌ⁴ யோ(அ)க்³நிர்நிரவபத் யஸ்மை வாக்³நயே நிரவபத் , தயோ: ஸமாநநாமரூபதாம் த³ர்ஶயதி — இத்யேவம்ஜாதீயகா ஶ்ருதிரிஹோதா³ஹர்தவ்யா । ஸ்ம்ருதிரபி ‘ருஷீணாம் நாமதே⁴யாநி யாஶ்ச வேதே³ஷு த்³ருஷ்டய: ।’, ‘ஶர்வர்யந்தே ப்ரஸூதாநாம் தாந்யேவைப்⁴யோ த³தா³த்யஜ: ॥(லி॰பு॰ 70-258,259), ‘யத²ர்துஷ்வ்ருதுலிங்கா³நி நாநாரூபாணி பர்யயே । த்³ருஶ்யந்தே தாநி தாந்யேவ ததா² பா⁴வா யுகா³தி³ஷு ॥’(வி॰பு॰ 1-5-66),‘யதா²பி⁴மாநிநோ(அ)தீதாஸ்துல்யாஸ்தே ஸாம்ப்ரதைரிஹ । தே³வா தே³வைரதீதைர்ஹி ரூபைர்நாமபி⁴ரேவ ச’(வா॰பு॰ 50-66) இத்யேவம்ஜாதீயகா த்³ரஷ்டவ்யா ॥ 30 ॥
வ்யாக்யா

மத்⁴வாதி³ஷ்வஸம்ப⁴வாத³நதி⁴காரம் ஜைமிநி: ॥ 31 ॥

இஹ தே³வாதீ³நாமபி ப்³ரஹ்மவித்³யாயாமஸ்த்யதி⁴கார இதி யத்ப்ரதிஜ்ஞாதம் தத்பர்யாவர்த்யதே — தே³வாதீ³நாமநதி⁴காரம் ஜைமிநிராசார்யோ மந்யதே । கஸ்மாத் ? மத்⁴வாதி³ஷ்வஸம்ப⁴வாத் । ப்³ரஹ்மவித்³யாயாமதி⁴காராப்⁴யுபக³மே ஹி வித்³யாத்வாவிஶேஷாத் மத்⁴வாதி³வித்³யாஸ்வப்யதி⁴காரோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யேத; ந சைவம் ஸம்ப⁴வதி । கத²ம் ? ‘அஸௌ வா ஆதி³த்யோ தே³வமது⁴’ (சா². உ. 3 । 1 । 1) இத்யத்ர மநுஷ்யா ஆதி³த்யம் மத்⁴வத்⁴யாஸேநோபாஸீரந் । தே³வாதி³ஷு ஹ்யுபாஸகேஷ்வப்⁴யுபக³ம்யமாநேஷ்வாதி³த்ய: கமந்யமாதி³த்யமுபாஸீத ? புநஶ்சாதி³த்யவ்யபாஶ்ரயாணி பஞ்ச ரோஹிதாதீ³ந்யம்ருதாந்யநுக்ரம்ய, வஸவோ ருத்³ரா ஆதி³த்யா மருத: ஸாத்⁴யாஶ்ச பஞ்ச தே³வக³ணா: க்ரமேண தத்தத³ம்ருதமுபஜீவந்தீத்யுபதி³ஶ்ய, ‘ஸ ய ஏததே³வமம்ருதம் வேத³ வஸூநாமேவைகோ பூ⁴த்வாக்³நிநைவ முகே²நைததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யதி’ (சா². உ. 3 । 6 । 3) இத்யாதி³நா வஸ்வாத்³யுபஜீவ்யாந்யம்ருதாநி விஜாநதாம் வஸ்வாதி³மஹிமப்ராப்திம் த³ர்ஶயதி । வஸ்வாத³யஸ்து காந் அந்யாந் வஸ்வாதீ³நம்ருதோபஜீவிநோ விஜாநீயு: ? கம் வாந்யம் வஸ்வாதி³மஹிமாநம் ப்ரேப்ஸேயு: ? ததா² — ‘அக்³நி: பாதோ³ வாயு: பாத³ ஆதி³த்ய: பாதோ³ தி³ஶ: பாத³:’ ‘வாயுர்வாவ ஸம்வர்க³:’ (சா². உ. 4 । 3 । 1) ‘ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ஶ:’ (சா². உ. 3 । 19 । 1) இத்யாதி³ஷு தே³வதாத்மோபாஸநேஷு ந தேஷாமேவ தே³வதாத்மநாமதி⁴கார: ஸம்ப⁴வதி । ததா² ‘இமாவேவ கோ³தமப⁴ரத்³வாஜாவயமேவ கோ³தமோ(அ)யம் ப⁴ரத்³வாஜ:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 2 । 4) இத்யாதி³ஷ்வபி ருஷிஸம்ப³ந்தே⁴ஷூபாஸநேஷு ந தேஷாமேவ ருஷீணாமதி⁴கார: ஸம்ப⁴வதி ॥ 31 ॥
வ்யாக்யா
குதஶ்ச தே³வாதீ³நாமநதி⁴கார: —

ஜ்யோதிஷி பா⁴வாச்ச ॥ 32 ॥

யதி³த³ம் ஜ்யோதிர்மண்ட³லம் த்³யுஸ்தா²நமஹோராத்ராப்⁴யாம் ப³ம்ப்⁴ரமஜ்ஜக³த³வபா⁴ஸயதி, தஸ்மிந்நாதி³த்யாத³யோ தே³வதாவசநா: ஶப்³தா³: ப்ரயுஜ்யந்தே; லோகப்ரஸித்³தே⁴ர்வாக்யஶேஷப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச । ந ச ஜ்யோதிர்மண்ட³லஸ்ய ஹ்ருத³யாதி³நா விக்³ரஹேண சேதநதயா அர்தி²த்வாதி³நா வா யோகோ³(அ)வக³ந்தும் ஶக்யதே, ம்ருதா³தி³வத³சேதநத்வாவக³மாத் । ஏதேநாக்³ந்யாத³யோ வ்யாக்²யாதா: ॥
வ்யாக்யா
ஸ்யாதே³தத் — மந்த்ரார்த²வாதே³திஹாஸபுராணலோகேப்⁴யோ தே³வாதீ³நாம் விக்³ரஹவத்த்வாத்³யவக³மாத³யமதோ³ஷ இதி சேத் , நேத்யுச்யதே । ந தாவல்லோகோ நாம கிஞ்சித்ஸ்வதந்த்ரம் ப்ரமாணமஸ்தி । ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்⁴ய ஏவ ஹ்யவிசாரிதவிஶேஷேப்⁴ய: ப்ரமாணேப்⁴ய: ப்ரஸித்³த⁴ந்நர்தோ² லோகாத்ப்ரஸித்³த⁴ இத்யுச்யதே । ந சாத்ர ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாமந்யதமம் ப்ரமாணமஸ்தி; இதிஹாஸபுராணமபி பௌருஷேயத்வாத்ப்ரமாணாந்தரமூலமாகாங்க்ஷதி । அர்த²வாதா³ அபி விதி⁴நைகவாக்யத்வாத் ஸ்துத்யர்தா²: ஸந்தோ ந பார்த²க³ர்த்²யேந தே³வாதீ³நாம் விக்³ரஹாதி³ஸத்³பா⁴வே காரணபா⁴வம் ப்ரதிபத்³யந்தே । மந்த்ரா அபி ஶ்ருத்யாதி³விநியுக்தா: ப்ரயோக³ஸமவாயிநோ(அ)பி⁴தா⁴நார்தா² ந கஸ்யசித³ர்த²ஸ்ய ப்ரமாணமித்யாசக்ஷதே । தஸ்மாத³பா⁴வோ தே³வாதீ³நாமதி⁴காரஸ்ய ॥ 32 ॥
வ்யாக்யா

பா⁴வம் து பா³த³ராயணோ(அ)ஸ்தி ஹி ॥ 33 ॥

துஶப்³த³: பூர்வபக்ஷம் வ்யாவர்தயதி । பா³த³ராயணஸ்த்வாசார்யோ பா⁴வமதி⁴காரஸ்ய தே³வாதீ³நாமபி மந்யதே । யத்³யபி மத்⁴வாதி³வித்³யாஸு தே³வதாதி³வ்யாமிஶ்ராஸ்வஸம்ப⁴வோ(அ)தி⁴காரஸ்ய, ததா²ப்யஸ்தி ஹி ஶுத்³தா⁴யாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாயாம் ஸம்ப⁴வ: । அர்தி²த்வஸாமர்த்²யாப்ரதிஷேதா⁴த்³யபேக்ஷத்வாத³தி⁴காரஸ்ய । ந ச க்வசித³ஸம்ப⁴வ இத்யேதாவதா யத்ர ஸம்ப⁴வஸ்தத்ராப்யதி⁴காரோ(அ)போத்³யேத । மநுஷ்யாணாமபி ந ஸர்வேஷாம் ப்³ராஹ்மணாதீ³நாம் ஸர்வேஷு ராஜஸூயாதி³ஷ்வதி⁴கார: ஸம்ப⁴வதி । தத்ர யோ ந்யாய: ஸோ(அ)த்ராபி ப⁴விஷ்யதி । ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ச ப்ரக்ருத்ய ப⁴வதி த³ர்ஶநம் ஶ்ரௌதம் தே³வாத்³யதி⁴காரஸ்ய ஸூசகம் — ‘தத்³யோ யோ தே³வாநாம் ப்ரத்யபு³த்⁴யத ஸ ஏவ தத³ப⁴வத்தத²ர்ஷீணாம் ததா² மநுஷ்யாணாம்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இதி, ‘தே ஹோசுர்ஹந்த தமாத்மாநமந்விச்சா²மோ யமாத்மாநமந்விஷ்ய ஸர்வாꣳஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாꣳஶ்ச காமாநிதி, இந்த்³ரோ ஹ வை தே³வாநாமபி⁴ப்ரவவ்ராஜ விரோசநோ(அ)ஸுராணாம்’ (சா². உ. 8 । 7 । 2) இத்யாதி³ ச । ஸ்மார்தமபி க³ந்த⁴ர்வயாஜ்ஞவல்க்யஸம்வாதா³தி³ ॥
வ்யாக்யா
யத³ப்யுக்தம் ‘ஜ்யோதிஷி பா⁴வாச்ச’ இதி, அத்ர ப்³ரூம: — ஜ்யோதிராதி³விஷயா அபி ஆதி³த்யாத³யோ தே³வதாவசநா: ஶப்³தா³ஶ்சேதநாவந்தமைஶ்வர்யாத்³யுபேதம் தம் தம் தே³வதாத்மாநம் ஸமர்பயந்தி, மந்த்ரார்த²வாதா³தி³ஷு ததா² வ்யவஹாராத் । அஸ்தி ஹ்யைஶ்வர்யயோகா³த்³தே³வதாநாம் ஜ்யோதிராத்³யாத்மபி⁴ஶ்சாவஸ்தா²தும் யதே²ஷ்டம் ச தம் தம் விக்³ரஹம் க்³ரஹீதும் ஸாமர்த்²யம் । ததா² ஹி ஶ்ரூயதே ஸுப்³ரஹ்மண்யார்த²வாதே³ — ‘மேதா⁴திதே²ர்மேஷேதி — மேதா⁴திதி²ம் ஹ காண்வாயநமிந்த்³ரோ மேஷோ பூ⁴த்வா ஜஹார’ (ஷட்³விம்ஶ. ப்³ரா. 1 । 1) இதி । ஸ்மர்யதே ச — ‘ஆதி³த்ய: புருஷோ பூ⁴த்வா குந்தீமுபஜகா³ம ஹ’ இதி । ம்ருதா³தி³ஷ்வபி சேதநா அதி⁴ஷ்டா²தாரோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யந்தே; ‘ம்ருத³ப்³ரவீத்’ ‘ஆபோ(அ)ப்³ருவந்’ இத்யாதி³த³ர்ஶநாத் । ஜ்யோதிராதே³ஸ்து பூ⁴ததா⁴தோராதி³த்யாதி³ஷ்வசேதநத்வமப்⁴யுபக³ம்யதே । சேதநாஸ்த்வதி⁴ஷ்டா²தாரோ தே³வதாத்மாநோ மந்த்ரார்த²வாதா³தி³ஷு வ்யவஹாராதி³த்யுக்தம் ॥
வ்யாக்யா
யத³ப்யுக்தம் — மந்த்ரார்த²வாத³யோரந்யார்த²த்வாந்ந தே³வதாவிக்³ரஹாதி³ப்ரகாஶநஸாமர்த்²யமிதி, அத்ர ப்³ரூம: — ப்ரத்யயாப்ரத்யயௌ ஹி ஸத்³பா⁴வாஸத்³பா⁴வயோ: காரணம்; நாந்யார்த²த்வமநந்யார்த²த்வம் வா । ததா² ஹ்யந்யார்த²மபி ப்ரஸ்தி²த: பதி² பதிதம் த்ருணபர்ணாத்³யஸ்தீத்யேவ ப்ரதிபத்³யதே । அத்ராஹ — விஷம உபந்யாஸ: । தத்ர ஹி த்ருணபர்ணாதி³விஷயம் ப்ரத்யக்ஷம் ப்ரவ்ருத்தமஸ்தி, யேந தத³ஸ்தித்வம் ப்ரதிபத்³யதே । அத்ர புநர்வித்⁴யுத்³தே³ஶைகவாக்யபா⁴வேந ஸ்துத்யர்தே²(அ)ர்த²வாதே³ ந பார்த²க³ர்த்²யேந வ்ருத்தாந்தவிஷயா ப்ரவ்ருத்தி: ஶக்யாத்⁴யவஸாதும் । ந ஹி மஹாவாக்யே(அ)ர்த²ப்ரத்யாயகே(அ)வாந்தரவாக்யஸ்ய ப்ருத²க்ப்ரத்யாயகத்வமஸ்தி । யதா² ‘ந ஸுராம் பிபே³த்’ இதி நஞ்வதி வாக்யே பத³த்ரயஸம்ப³ந்தா⁴த்ஸுராபாநப்ரதிஷேத⁴ ஏவைகோ(அ)ர்தோ²(அ)வக³ம்யதே । ந புந: ஸுராம் பிபே³தி³தி பத³த்³வயஸம்ப³ந்தா⁴த்ஸுராபாநவிதி⁴ரபீதி । அத்ரோச்யதே — விஷம உபந்யாஸ: । யுக்தம் யத்ஸுராபாநப்ரதிஷேதே⁴ பதா³ந்வயஸ்யைகத்வாத³வாந்தரவாக்யார்த²ஸ்யாக்³ரஹணம் । வித்⁴யுத்³தே³ஶார்த²வாத³யோஸ்த்வர்த²வாத³ஸ்தா²நி பதா³நி ப்ருத²க³ந்வயம் வ்ருத்தாந்தவிஷயம் ப்ரதிபத்³ய, அநந்தரம் கைமர்த்²யவஶேந காமம் விதே⁴: ஸ்தாவகத்வம் ப்ரதிபத்³யந்தே । யதா² ஹி ‘வாயவ்யம் ஶ்வேதமாலபே⁴த பூ⁴திகாம:’ இத்யத்ர வித்⁴யுத்³தே³ஶவர்திநாம் வாயவ்யாதி³பதா³நாம் விதி⁴நா ஸம்ப³ந்த⁴:, நைவம் ‘வாயுர்வை க்ஷேபிஷ்டா² தே³வதா வாயுமேவ ஸ்வேந பா⁴க³தே⁴யேநோபதா⁴வதி ஸ ஏவைநம் பூ⁴திம் க³மயதி’ இத்யேஷாமர்த²வாத³க³தாநாம் பதா³நாம் । ந ஹி ப⁴வதி, ‘வாயுர்வா ஆலபே⁴த’ இதி ‘க்ஷேபிஷ்டா² தே³வதா வா ஆலபே⁴த’ இத்யாதி³ । வாயுஸ்வபா⁴வஸங்கீர்தநேந து அவாந்தரமந்வயம் ப்ரதிபத்³ய, ஏவம் விஶிஷ்டதை³வத்யமித³ம் கர்மேதி விதி⁴ம் ஸ்துவந்தி । தத்³யத்ர ஸோ(அ)வாந்தரவாக்யார்த²: ப்ரமாணாந்தரகோ³சரோ ப⁴வதி, தத்ர தத³நுவாதே³நார்த²வாத³: ப்ரவர்ததே । யத்ர ப்ரமாணாந்தரவிருத்³த⁴:, தத்ர கு³ணவாதே³ந । யத்ர து தது³ப⁴யம் நாஸ்தி, தத்ர கிம் ப்ரமாணாந்தராபா⁴வாத்³கு³ணவாத³: ஸ்யாத் , ஆஹோஸ்த்வித்ப்ரமாணாந்தராவிரோதா⁴த்³வித்³யமாநவாத³ இதி — ப்ரதீதிஶரணைர்வித்³யமாநவாத³ ஆஶ்ரயணீய:, ந கு³ணவாத³: । ஏதேந மந்த்ரோ வ்யாக்²யாத: । அபி ச விதி⁴பி⁴ரேவேந்த்³ராதி³தை³வத்யாநி ஹவீம்ஷி சோத³யத்³பி⁴ரபேக்ஷிதமிந்த்³ராதீ³நாம் ஸ்வரூபம் । ந ஹி ஸ்வரூபரஹிதா இந்த்³ராத³யஶ்சேதஸ்யாரோபயிதும் ஶக்யந்தே । ந ச சேதஸ்யநாரூடா⁴யை தஸ்யை தஸ்யை தே³வதாயை ஹவி: ப்ரதா³தும் ஶக்யதே । ஶ்ராவயதி ச — ‘யஸ்யை தே³வதாயை ஹவிர்க்³ருஹீதம் ஸ்யாத்தாம் த்⁴யாயேத்³வஷட்கரிஷ்யந்’ (ஐ. ப்³ரா. 3 । 8 । 1) இதி; ந ச ஶப்³த³மாத்ரமர்த²ஸ்வரூபம் ஸம்ப⁴வதி, ஶப்³தா³ர்த²யோர்பே⁴தா³த் । தத்ர யாத்³ருஶம் மந்த்ரார்த²வாத³யோரிந்த்³ராதீ³நாம் ஸ்வரூபமவக³தம் ந தத்தாத்³ருஶம் ஶப்³த³ப்ரமாணகேந ப்ரத்யாக்²யாதும் யுக்தம் । இதிஹாஸபுராணமபி வ்யாக்²யாதேந மார்கே³ண ஸம்ப⁴வந்மந்த்ரார்த²வாத³மூலகத்வாத் ப்ரப⁴வதி தே³வதாவிக்³ரஹாதி³ ஸாத⁴யிதும் । ப்ரத்யக்ஷாதி³மூலமபி ஸம்ப⁴வதி । ப⁴வதி ஹ்யஸ்மாகமப்ரத்யக்ஷமபி சிரம்தநாநாம் ப்ரத்யக்ஷம் । ததா² ச வ்யாஸாத³யோ தே³வாதி³பி⁴: ப்ரத்யக்ஷம் வ்யவஹரந்தீதி ஸ்மர்யதே । யஸ்து ப்³ரூயாத் — இதா³நீம்தநாநாமிவ பூர்வேஷாமபி நாஸ்தி தே³வாதி³பி⁴ர்வ்யவஹர்தும் ஸாமர்த்²யமிதி, ஸ ஜக³த்³வைசித்ர்யம் ப்ரதிஷேதே⁴த் । இதா³நீமிவ ச நாந்யதா³பி ஸார்வபௌ⁴ம: க்ஷத்ரியோ(அ)ஸ்தீதி ப்³ரூயாத் । ததஶ்ச ராஜஸூயாதி³சோத³நா உபருந்த்⁴யாத் । இதா³நீமிவ ச காலாந்தரே(அ)ப்யவ்யவஸ்தி²தப்ராயாந்வர்ணாஶ்ரமத⁴ர்மாந்ப்ரதிஜாநீத, ததஶ்ச வ்யவஸ்தா²விதா⁴யி ஶாஸ்த்ரமநர்த²கம் குர்யாத் । தஸ்மாத்³த⁴ர்மோத்கர்ஷவஶாச்சிரம்தநா தே³வாதி³பி⁴: ப்ரத்யக்ஷம் வ்யவஜஹ்ருரிதி ஶ்லிஷ்யதே । அபி ச ஸ்மரந்தி — ‘ஸ்வாத்⁴யாயாதி³ஷ்டதே³வதாஸம்ப்ரயோக³:’ (யோ. ஸூ. 2 । 44) இத்யாதி³ । யோகோ³(அ)ப்யணிமாத்³யைஶ்வர்யப்ராப்திப²லக: ஸ்மர்யமாணோ ந ஶக்யதே ஸாஹஸமாத்ரேண ப்ரத்யாக்²யாதும் । ஶ்ருதிஶ்ச யோக³மாஹாத்ம்யம் ப்ரக்²யாபயதி — ‘ப்ருதி²வ்யப்தேஜோ(அ)நிலகே² ஸமுத்தி²தே பஞ்சாத்மகே யோக³கு³ணே ப்ரவ்ருத்தே । ந தஸ்ய ரோகோ³ ந ஜரா ந ம்ருத்யு: ப்ராப்தஸ்ய யோகா³க்³நிமயம் ஶரீரம்’ (ஶ்வே. உ. 2 । 12) இதி । ருஷீணாமபி மந்த்ரப்³ராஹ்மணத³ர்ஶிநாம் ஸாமர்த்²யம் நாஸ்மதீ³யேந ஸாமர்த்²யேநோபமாதும் யுக்தம் । தஸ்மாத்ஸமூலமிதிஹாஸபுராணம் । லோகப்ரஸித்³தி⁴ரபி ந ஸதி ஸம்ப⁴வே நிராலம்ப³நாத்⁴யவஸாதும் யுக்தா । தஸ்மாது³பபந்நோ மந்த்ராதி³ப்⁴யோ தே³வாதீ³நாம் விக்³ரஹவத்த்வாத்³யவக³ம: । ததஶ்சார்தி²த்வாதி³ஸம்ப⁴வாது³பபந்நோ தே³வாதீ³நாமபி ப்³ரஹ்மவித்³யாயாமதி⁴கார: । க்ரமமுக்தித³ர்ஶநாந்யப்யேவமேவோபபத்³யந்தே ॥ 33 ॥
வ்யாக்யா

அபஶூத்³ராதி⁴கரணம்

ஶுக³ஸ்ய தத³நாத³ரஶ்ரவணாத்ததா³த்³ரவணாத்ஸூச்யதே ஹி ॥ 34 ॥

யதா² மநுஷ்யாதி⁴காரநியமமபோத்³ய தே³வாதீ³நாமபி வித்³யாஸ்வதி⁴கார உக்த:, ததை²வ த்³விஜாத்யதி⁴காரநியமாபவாதே³ந ஶூத்³ரஸ்யாப்யதி⁴கார: ஸ்யாதி³த்யேதாமாஶங்காம் நிவர்தயிதுமித³மதி⁴கரணமாரப்⁴யதே । தத்ர ஶூத்³ரஸ்யாப்யதி⁴கார: ஸ்யாதி³தி தாவத்ப்ராப்தம்; அர்தி²த்வஸாமர்த்²யயோ: ஸம்ப⁴வாத் , ‘தஸ்மாச்சூ²த்³ரோ யஜ்ஞே(அ)நவக்லுப்த:’ (தை. ஸம். 7 । 1 । 1 । 6) இதிவத் ‘ஶூத்³ரோ வித்³யாயாமநவக்லுப்த’ இதி நிஷேதா⁴ஶ்ரவணாத் । யச்ச கர்மஸ்வநதி⁴காரகாரணம் ஶூத்³ரஸ்யாநக்³நித்வம் , ந தத்³வித்³யாஸ்வதி⁴காரஸ்யாபவாத³கம் லிங்க³ம் । ந ஹ்யாஹவநீயாதி³ரஹிதேந வித்³யா வேதி³தும் ந ஶக்யதே । ப⁴வதி ச ஶ்ரௌதம் லிங்க³ம் ஶூத்³ராதி⁴காரஸ்யோபோத்³ப³லகம் । ஸம்வர்க³வித்³யாயாம் ஹி ஜாநஶ்ருதிம் பௌத்ராயணம் ஶுஶ்ரூஷும் ஶூத்³ரஶப்³தே³ந பராம்ருஶதி — ‘அஹ ஹாரே த்வா ஶூத்³ர தவைவ ஸஹ கோ³பி⁴ரஸ்து’ (சா². உ. 4 । 2 । 3) இதி । விது³ரப்ரப்⁴ருதயஶ்ச ஶூத்³ரயோநிப்ரப⁴வா அபி விஶிஷ்டவிஜ்ஞாநஸம்பந்நா: ஸ்மர்யந்தே । தஸ்மாத³தி⁴க்ரியதே ஶூத்³ரோ வித்³யாஸ்வித்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
ந ஶூத்³ரஸ்யாதி⁴கார:, வேதா³த்⁴யயநாபா⁴வாத் । அதீ⁴தவேதோ³ ஹி விதி³தவேதா³ர்தோ² வேதா³ர்தே²ஷ்வதி⁴க்ரியதே । ந ச ஶூத்³ரஸ்ய வேதா³த்⁴யயநமஸ்தி । உபநயநபூர்வகத்வாத்³வேதா³த்⁴யயநஸ்ய, உபநயநஸ்ய ச வர்ணத்ரயவிஷயத்வாத் । யத்து அர்தி²த்வம் , ந தத³ஸதி ஸாமர்த்²யே(அ)தி⁴காரகாரணம் ப⁴வதி । ஸாமர்த்²யமபி ந லௌகிகம் கேவலமதி⁴காரகாரணம் ப⁴வதி; ஶாஸ்த்ரீயே(அ)ர்தே² ஶாஸ்த்ரீயஸ்ய ஸாமர்த்²யஸ்யாபேக்ஷிதத்வாத் । ஶாஸ்த்ரீயஸ்ய ச ஸாமர்த்²யஸ்யாத்⁴யயநநிராகரணேந நிராக்ருதத்வாத் । யச்சேத³ம் ‘ஶூத்³ரோ யஜ்ஞே(அ)நவக்லுப்த:’ இதி, தத் ந்யாயபூர்வகத்வாத்³வித்³யாயாமப்யநவக்லுப்தத்வம் த்³யோதயதி; ந்யாயஸ்ய ஸாதா⁴ரணத்வாத் । யத்புந: ஸம்வர்க³வித்³யாயாம் ஶூத்³ரஶப்³த³ஶ்ரவணம் லிங்க³ம் மந்யஸே, ந தல்லிங்க³ம்; ந்யாயாபா⁴வாத் । ந்யாயோக்தே ஹி லிங்க³த³ர்ஶநம் த்³யோதகம் ப⁴வதி । ந சாத்ர ந்யாயோ(அ)ஸ்தி । காமம் சாயம் ஶூத்³ரஶப்³த³: ஸம்வர்க³வித்³யாயாமேவைகஸ்யாம் ஶூத்³ரமதி⁴குர்யாத் , தத்³விஷயத்வாத் । ந ஸர்வாஸு வித்³யாஸு । அர்த²வாத³ஸ்த²த்வாத்து ந க்வசித³ப்யயம் ஶூத்³ரமதி⁴கர்துமுத்ஸஹதே । ஶக்யதே சாயம் ஶூத்³ரஶப்³தோ³(அ)தி⁴க்ருதவிஷயோ யோஜயிதும் । கத²மித்யுச்யதே — ‘கம்வர ஏநமேதத்ஸந்தம் ஸயுக்³வாநமிவ ரைக்வமாத்த²’ (சா². உ. 4 । 1 । 3) இத்யஸ்மாத்³த⁴ம்ஸவாக்யாதா³த்மநோ(அ)நாத³ரம் ஶ்ருதவதோ ஜாநஶ்ருதே: பௌத்ராயணஸ்ய ஶுக் உத்பேதே³ । தாம்ருஷீ ரைக்வ: ஶூத்³ரஶப்³தே³நாநேந ஸூசயாம்ப³பூ⁴வ ஆத்மந: பரோக்ஷஜ்ஞதாக்²யாபநாயேதி க³ம்யதே । ஜாதிஶூத்³ரஸ்யாநதி⁴காராத் । கத²ம் புந: ஶூத்³ரஶப்³தே³ந ஶுகு³த்பந்நா ஸூச்யத இதி, உச்யதே — ததா³த்³ரவணாத்; ஶுசமபி⁴து³த்³ராவ, ஶுசா வா அபி⁴து³த்³ருவே, ஶுசா வா ரைக்வமபி⁴து³த்³ராவ — இதி ஶூத்³ர:; அவயவார்த²ஸம்ப⁴வாத் , ரூட்⁴யர்த²ஸ்ய சாஸம்ப⁴வாத் । த்³ருஶ்யதே சாயமர்தோ²(அ)ஸ்யாமாக்²யாயிகாயாம் ॥ 34 ॥
வ்யாக்யா

க்ஷத்ரியத்வக³தேஶ்சோத்தரத்ர சைத்ரரதே²ந லிங்கா³த் ॥ 35 ॥

இதஶ்ச ந ஜாதிஶூத்³ரோ ஜாநஶ்ருதி:; யத்காரணம் ப்ரகரணநிரூபணேந க்ஷத்ரியத்வமஸ்யோத்தரத்ர சைத்ரரதே²நாபி⁴ப்ரதாரிணா க்ஷத்ரியேண ஸமபி⁴வ்யாஹாரால்லிங்கா³த்³க³ம்யதே । உத்தரத்ர ஹி ஸம்வர்க³வித்³யாவாக்யஶேஷே சைத்ரரதி²ரபி⁴ப்ரதாரீ க்ஷத்ரிய: ஸங்கீர்த்யதே — ‘அத² ஹ ஶௌநகம் ச காபேயமபி⁴ப்ரதாரிணம் ச காக்ஷஸேநிம் பரிவிஷ்யமாணௌ ப்³ரஹ்மசாரீ பி³பி⁴க்ஷே’ (சா². உ. 4 । 3 । 5) இதி । சைத்ரரதி²த்வம் சாபி⁴ப்ரதாரிண: காபேயயோகா³த³வக³ந்தவ்யம் । காபேயயோகோ³ ஹி சித்ரரத²ஸ்யாவக³த: ‘ஏதேந வை சித்ரரத²ம் காபேயா அயாஜயந்’ (தாண்ட்³ய. ப்³ரா. 20 । 12 । 5) இதி । ஸமாநாந்வயயாஜிநாம் ச ப்ராயேண ஸமாநாந்வயா யாஜகா ப⁴வந்தி । ‘தஸ்மாச்சைத்ரரதி²ர்நாமைக: க்ஷத்ரபதிரஜாயத’ இதி ச க்ஷத்ரபதித்வாவக³மாத்க்ஷத்ரியத்வமஸ்யாவக³ந்தவ்யம் । தேந க்ஷத்ரியேணாபி⁴ப்ரதாரிணா ஸஹ ஸமாநாயாம் வித்³யாயாம் ஸங்கீர்தநம் ஜாநஶ்ருதேரபி க்ஷத்ரியத்வம் ஸூசயதி । ஸமாநாநாமேவ ஹி ப்ராயேண ஸமபி⁴வ்யாஹாரா ப⁴வந்தி । க்ஷத்த்ருப்ரேஷணாத்³யைஶ்வர்யயோகா³ச்ச ஜாநஶ்ருதே: க்ஷத்ரியத்வாவக³தி: । அதோ ந ஶூத்³ரஸ்யாதி⁴கார: ॥ 35 ॥
வ்யாக்யா

ஸம்ஸ்காரபராமர்ஶாத்தத³பா⁴வாபி⁴லாபாச்ச ॥ 36 ॥

இதஶ்ச ந ஶூத்³ரஸ்யாதி⁴கார:, யத்³வித்³யாப்ரதே³ஶேஷூபநயநாத³ய: ஸம்ஸ்காரா: பராம்ருஶ்யந்தே — ‘தம் ஹோபநிந்யே’ (ஶ. ப்³ரா. 11 । 5 । 3 । 13) ‘அதீ⁴ஹி ப⁴க³வ இதி ஹோபஸஸாத³’ (சா². உ. 7 । 1 । 1) ‘ப்³ரஹ்மபரா ப்³ரஹ்மநிஷ்டா²: பரம் ப்³ரஹ்மாந்வேஷமாணா ஏஷ ஹ வை தத்ஸர்வம் வக்ஷ்யதீதி தே ஹ ஸமித்பாணயோ ப⁴க³வந்தம் பிப்பலாத³முபஸந்நா:’ (ப்ர. உ. 1 । 1) இதி ச । ‘தாந்ஹாநுபநீயைவ’ (சா². உ. 5 । 11 । 7) இத்யபி ப்ரத³ர்ஶிதைவோபநயநப்ராப்திர்ப⁴வதி । ஶூத்³ரஸ்ய ச ஸம்ஸ்காராபா⁴வோ(அ)பி⁴லப்யதே ‘ஶூத்³ரஶ்சதுர்தோ² வர்ண ஏகஜாதி:’ (மநு. ஸ்ம்ரு. 10 । 4) இத்யேகஜாதித்வஸ்மரணாத் । ‘ந ஶூத்³ரே பாதகம் கிஞ்சிந்ந ச ஸம்ஸ்காரமர்ஹதி’ (மநு. ஸ்ம்ரு. 10 । 12 । 6) இத்யாதி³பி⁴ஶ்ச ॥ 36 ॥
வ்யாக்யா

தத³பா⁴வநிர்தா⁴ரணே ச ப்ரவ்ருத்தே: ॥ 37 ॥

இதஶ்ச ந ஶூத்³ரஸ்யாதி⁴கார:; யத்ஸத்யவசநேந ஶூத்³ரத்வாபா⁴வே நிர்தா⁴ரிதே ஜாபா³லம் கௌ³தம உபநேதுமநுஶாஸிதும் ச ப்ரவவ்ருதே — ‘நைதத³ப்³ராஹ்மணோ விவக்துமர்ஹதி ஸமித⁴ம் ஸோம்யாஹரோப த்வா நேஷ்யே ந ஸத்யாத³கா³:’ (சா². உ. 4 । 4 । 5) இதி ஶ்ருதிலிங்கா³த் ॥ 37 ॥
வ்யாக்யா

ஶ்ரவணாத்⁴யயநார்த²ப்ரதிஷேதா⁴த்ஸ்ம்ருதேஶ்ச ॥ 38 ॥

இதஶ்ச ந ஶூத்³ரஸ்யாதி⁴கார:; யத³ஸ்ய ஸ்ம்ருதே: ஶ்ரவணாத்⁴யயநார்த²ப்ரதிஷேதோ⁴ ப⁴வதி । வேத³ஶ்ரவணப்ரதிஷேத⁴:, வேதா³த்⁴யயநப்ரதிஷேத⁴:, தத³ர்த²ஜ்ஞாநாநுஷ்டா²நயோஶ்ச ப்ரதிஷேத⁴: ஶூத்³ரஸ்ய ஸ்மர்யதே । ஶ்ரவணப்ரதிஷேத⁴ஸ்தாவத் — ‘அத² ஹாஸ்ய வேத³முபஶ்ருண்வதஸ்த்ரபுஜதுப்⁴யாம் ஶ்ரோத்ரப்ரதிபூரணம்’ இதி; ‘பத்³யு ஹ வா ஏதச்ச்²மஶாநம் யச்சூ²த்³ரஸ்தஸ்மாச்சூ²த்³ரஸமீபே நாத்⁴யேதவ்யம்’ இதி ச । அத ஏவாத்⁴யயநப்ரதிஷேத⁴: । யஸ்ய ஹி ஸமீபே(அ)பி நாத்⁴யேதவ்யம் ப⁴வதி, ஸ கத²மஶ்ருதமதீ⁴யீத । ப⁴வதி ச ‘வேதோ³ச்சாரணே ஜிஹ்வாச்சே²த³:, தா⁴ரணே ஶரீரபே⁴த³’(கௌ³॰த⁴॰ஸூ॰ 2-3-4) இதி । அத ஏவ சார்தா²த³ர்த²ஜ்ஞாநாநுஷ்டா²நயோ: ப்ரதிஷேதோ⁴ ப⁴வதி — ‘ந ஶூத்³ராய மதிம் த³த்³யாத்’(ம॰ஸ்ம்ரு॰ 4-80) இதி, ‘த்³விஜாதீநாமத்⁴யயநமிஜ்யா தா³நம்’(கௌ³॰த⁴॰ஸூ॰ 2-1-1) இதி ச । யேஷாம் புந: பூர்வக்ருதஸம்ஸ்காரவஶாத்³விது³ரத⁴ர்மவ்யாத⁴ப்ரப்⁴ருதீநாம் ஜ்ஞாநோத்பத்தி:, தேஷாம் ந ஶக்யதே ப²லப்ராப்தி: ப்ரதிஷேத்³து⁴ம் , ஜ்ஞாநஸ்யைகாந்திகப²லத்வாத் । ‘ஶ்ராவயேச்சதுரோ வர்ணாந்’(ம॰பா⁴॰ 12-327-49) இதி சேதிஹாஸபுராணாதி⁴க³மே சாதுர்வர்ண்யஸ்யாதி⁴காரஸ்மரணாத் । வேத³பூர்வகஸ்து நாஸ்த்யதி⁴கார: ஶூத்³ராணாமிதி ஸ்தி²தம் ॥ 38 ॥
வ்யாக்யா

கம்பநாதி⁴கரணம்

கம்பநாத் ॥ 39 ॥

அவஸித: ப்ராஸங்கி³கோ(அ)தி⁴காரவிசார: । ப்ரக்ருதாமேவேதா³நீம் வாக்யார்த²விசாரணாம் ப்ரவர்தயிஷ்யாம: । ‘யதி³த³ம் கிஞ்ச ஜக³த்ஸர்வம் ப்ராண ஏஜதி நி:ஸ்ருதம் । மஹத்³ப⁴யம் வஜ்ரமுத்³யதம் ய ஏதத்³விது³ரம்ருதாஸ்தே ப⁴வந்தி’ (க. உ. 2 । 3 । 2) இதி ஏதத்³வாக்யம் ‘ஏஜ்ரு கம்பநே’ இதி தா⁴த்வர்தா²நுக³மால்லக்ஷிதம் । அஸ்மிந்வாக்யே ஸர்வமித³ம் ஜக³த் ப்ராணாஶ்ரயம் ஸ்பந்த³தே, மஹச்ச கிஞ்சித்³ப⁴யகாரணம் வஜ்ரஶப்³தி³தமுத்³யதம் , தத்³விஜ்ஞாநாச்சாம்ருதத்வப்ராப்திரிதி ஶ்ரூயதே । தத்ர, கோ(அ)ஸௌ ப்ராண:, கிம் தத்³ப⁴யாநகம் வஜ்ரம் , இத்யப்ரதிபத்தேர்விசாரே க்ரியமாணே, ப்ராப்தம் தாவத் — ப்ரஸித்³தே⁴: பஞ்சவ்ருத்திர்வாயு: ப்ராண இதி । ப்ரஸித்³தே⁴ரேவ சாஶநிர்வஜ்ரம் ஸ்யாத் । வாயோஶ்சேத³ம் மாஹாத்ம்யம் ஸங்கீர்த்யதே । கத²ம் ? ஸர்வமித³ம் ஜக³த் பஞ்சவ்ருத்தௌ வாயௌ ப்ராணஶப்³தி³தே ப்ரதிஷ்டா²ய ஏஜதி । வாயுநிமித்தமேவ ச மஹத்³ப⁴யாநகம் வஜ்ரமுத்³யம்யதே । வாயௌ ஹி பர்ஜந்யபா⁴வேந விவர்தமாநே வித்³யுத்ஸ்தநயித்நுவ்ருஷ்ட்யஶநயோ விவர்தந்த இத்யாசக்ஷதே । வாயுவிஜ்ஞாநாதே³வ சேத³மம்ருதத்வம் । ததா² ஹி ஶ்ருத்யந்தரம் — ‘வாயுரேவ வ்யஷ்டிர்வாயு: ஸமஷ்டிரப புநர்ம்ருத்யும் ஜயதி ய ஏவம் வேத³’ இதி । தஸ்மாத்³வாயுரயமிஹ ப்ரதிபத்தவ்ய: இத்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
ப்³ரஹ்மைவேத³மிஹ ப்ரதிபத்தவ்யம் । குத: ? பூர்வோத்தராலோசநாத் । பூர்வோத்தரயோர்ஹி க்³ரந்த²பா⁴க³யோர்ப்³ரஹ்மைவ நிர்தி³ஶ்யமாநமுபலபா⁴மஹே । இஹைவ கத²மகஸ்மாத³ந்தராலே வாயும் நிர்தி³ஶ்யமாநம் ப்ரதிபத்³யேமஹி ? பூர்வத்ர தாவத் ‘ததே³வ ஶுக்ரம் தத்³ப்³ரஹ்ம ததே³வாம்ருதமுச்யதே । தஸ்மிம்ல்லோகா: ஶ்ரிதா: ஸர்வே தது³ நாத்யேதி கஶ்சந’ (க. உ. 2 । 3 । 1) இதி ப்³ரஹ்ம நிர்தி³ஷ்டம் । ததே³வ இஹாபி, ஸந்நிதா⁴நாத் , ‘ஜக³த்ஸர்வம் ப்ராண ஏஜதி’ இதி ச லோகாஶ்ரயத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் நிர்தி³ஷ்டமிதி க³ம்யதே । ப்ராணஶப்³தோ³(அ)ப்யயம் பரமாத்மந்யேவ ப்ரயுக்த: — ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 18) இதி த³ர்ஶநாத் । ஏஜயித்ருத்வமபீத³ம் பரமாத்மந ஏவோபபத்³யதே, ந வாயுமாத்ரஸ்ய । ததா² சோக்தம் — ‘ந ப்ராணேந நாபாநேந மர்த்யோ ஜீவதி கஶ்சந । இதரேண து ஜீவந்தி யஸ்மிந்நேதாவுபாஶ்ரிதௌ’ (க. உ. 2 । 2 । 5) இதி । உத்தரத்ராபி ‘ப⁴யாத³ஸ்யாக்³நிஸ்தபதி ப⁴யாத்தபதி ஸூர்ய: । ப⁴யாதி³ந்த்³ரஶ்ச வாயுஶ்ச ம்ருத்யுர்தா⁴வதி பஞ்சம:’ (க. உ. 2 । 3 । 3) இதி ப்³ரஹ்மைவ நிர்தே³க்ஷ்யதே, ந வாயு:, ஸவாயுகஸ்ய ஜக³தோ ப⁴யஹேதுத்வாபி⁴தா⁴நாத் । ததே³வ இஹாபி ஸந்நிதா⁴நாத் ‘மஹத்³ப⁴யம் வஜ்ரமுத்³யதம்’ இதி ச ப⁴யஹேதுத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாந்நிர்தி³ஷ்டமிதி க³ம்யதே । வஜ்ரஶப்³தோ³(அ)ப்யயம் ப⁴யஹேதுத்வஸாமாந்யாத்ப்ரயுக்த: । யதா² ஹி ‘வஜ்ரமுத்³யதம் மமைவ ஶிரஸி நிபதேத் , யத்³யஹமஸ்ய ஶாஸநம் ந குர்யாம்’ இத்யநேந ப⁴யேந ஜநோ நியமேந ராஜாதி³ஶாஸநே ப்ரவர்ததே, ஏவமித³மக்³நிவாயுஸூர்யாதி³கம் ஜக³த் அஸ்மாதே³வ ப்³ரஹ்மணோ பி³ப்⁴யத் நியமேந ஸ்வவ்யாபாரே ப்ரவர்தத இதி — ப⁴யாநகம் வஜ்ரோபமிதம் ப்³ரஹ்ம । ததா² ச ப்³ரஹ்மவிஷயம் ஶ்ருத்யந்தரம் — ‘பீ⁴ஷாஸ்மாத்³வாத: பவதே । பீ⁴ஷோதே³தி ஸூர்ய: । பீ⁴ஷாஸ்மாத³க்³நிஶ்சேந்த்³ரஶ்ச । ம்ருத்யுர்தா⁴வதி பஞ்சம:’ (தை. உ. 2 । 8 । 1) இதி । அம்ருதத்வப²லஶ்ரவணாத³பி ப்³ரஹ்மைவேத³மிதி க³ம்யதே । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாத்³த்⁴யம்ருதத்வப்ராப்தி:, ‘தமேவ விதி³த்வாதி ம்ருத்யுமேதி நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய’ (ஶ்வே. உ. 6 । 15) இதி மந்த்ரவர்ணாத் । யத்து வாயுவிஜ்ஞாநாத்க்வசித³ம்ருதத்வமபி⁴ஹிதம் , ததா³பேக்ஷிகம் । தத்ரைவ ப்ரகரணாந்தரகரணேந பரமாத்மாநமபி⁴தா⁴ய ‘அதோ(அ)ந்யதா³ர்தம்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 2) இதி வாய்வாதே³ரார்தத்வாபி⁴தா⁴நாத் । ப்ரகரணாத³ப்யத்ர பரமாத்மநிஶ்சய: । ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத³ந்யத்ராஸ்மாத்க்ருதாக்ருதாத் । அந்யத்ர பூ⁴தாச்ச ப⁴வ்யாச்ச யத்தத்பஶ்யஸி தத்³வத³’ (க. உ. 1 । 2 । 14) இதி பரமாத்மந: ப்ருஷ்டத்வாத் ॥ 39 ॥
வ்யாக்யா

ஜ்யோதிரதி⁴கரணம்

ஜ்யோதிர்த³ர்ஶநாத் ॥ 40 ॥

‘ஏஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ (சா². உ. 8 । 12 । 3) இதி ஶ்ரூயதே । தத்ர ஸம்ஶய்யதே — கிம் ஜ்யோதி:ஶப்³த³ம் சக்ஷுர்விஷயதமோபஹம் தேஜ:, கிம் வா பரம் ப்³ரஹ்மேதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ப்ரஸித்³த⁴மேவ தேஜோ ஜ்யோதி:ஶப்³த³மிதி । குத: ? தத்ர ஜ்யோதி:ஶப்³த³ஸ்ய ரூட⁴த்வாத் । ‘ஜ்யோதிஶ்சரணாபி⁴தா⁴நாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 24) இத்யத்ர ஹி ப்ரகரணாஜ்ஜ்யோதி:ஶப்³த³: ஸ்வார்த²ம் பரித்யஜ்ய ப்³ரஹ்மணி வர்ததே । ந சேஹ தத்³வத்கிஞ்சித்ஸ்வார்த²பரித்யாகே³ காரணம் த்³ருஶ்யதே । ததா² ச நாடீ³க²ண்டே³ — ‘அத² யத்ரைதத³ஸ்மாச்ச²ரீராது³த்க்ராமத்யதை²தைரேவ ரஶ்மிபி⁴ரூர்த்⁴வமாக்ரமதே’ (சா². உ. 8 । 6 । 5) இதி முமுக்ஷோராதி³த்யப்ராப்திரபி⁴ஹிதா । தஸ்மாத்ப்ரஸித்³த⁴மேவ தேஜோ ஜ்யோதி:ஶப்³த³மிதி, ஏவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
பரமேவ ப்³ரஹ்ம ஜ்யோதி:ஶப்³த³ம் । கஸ்மாத் ? த³ர்ஶநாத் । தஸ்ய ஹீஹ ப்ரகரணே வக்தவ்யத்வேநாநுவ்ருத்திர்த்³ருஶ்யதே; ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணகஸ்யாத்மந: ப்ரகரணாதா³வந்வேஷ்டவ்யத்வேந விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யத்வேந ச ப்ரதிஜ்ஞாநாத் । ‘ஏதம் த்வேவ தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமி’ (சா². உ. 8 । 9 । 3) இதி சாநுஸந்தா⁴நாத் । ‘அஶரீரம் வாவ ஸந்தம் ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத:’ (சா². உ. 8 । 12 । 1) இதி சாஶரீரதாயை ஜ்யோதி:ஸம்பத்தேரஸ்யாபி⁴தா⁴நாத் । ப்³ரஹ்மபா⁴வாச்சாந்யத்ராஶரீரதாநுபபத்தே: । ‘பரம் ஜ்யோதி:’ ‘ஸ உத்தம: புருஷ:’ (சா². உ. 8 । 12 । 3) இதி ச விஶேஷணாத் । யத்தூக்தம் முமுக்ஷோராதி³த்யப்ராப்திரபி⁴ஹிதேதி, நாஸாவாத்யந்திகோ மோக்ஷ:, க³த்யுத்க்ராந்திஸம்ப³ந்தா⁴த் । ந ஹ்யாத்யந்திகே மோக்ஷே க³த்யுத்க்ராந்தீ ஸ்த இதி வக்ஷ்யாம: ॥ 40 ॥
வ்யாக்யா

அர்தா²ந்தரத்வாதி³வ்யபதே³ஶாதி⁴கரணம்

ஆகாஶோ(அ)ர்தா²ந்தரத்வாதி³வ்யபதே³ஶாத் ॥ 41 ॥

‘ஆகாஶோ வை நாம நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா தே யத³ந்தரா தத்³ப்³ரஹ்ம தத³ம்ருதம் ஸ ஆத்மா’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி ஶ்ரூயதே । தத்கிமாகாஶஶப்³த³ம் பரம் ப்³ரஹ்ம, கிம் வா ப்ரஸித்³த⁴மேவ பூ⁴தாகாஶமிதி விசாரே — பூ⁴தபரிக்³ரஹோ யுக்த:; ஆகாஶஶப்³த³ஸ்ய தஸ்மிந் ரூட⁴த்வாத் । நாமரூபநிர்வஹணஸ்ய சாவகாஶதா³நத்³வாரேண தஸ்மிந்யோஜயிதும் ஶக்யத்வாத் । ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாதே³ஶ்ச ஸ்பஷ்டஸ்ய ப்³ரஹ்மலிங்க³ஸ்யாஶ்ரவணாதி³த்யேவம் ப்ராப்தே இத³முச்யதே —
வ்யாக்யா
பரமேவ ப்³ரஹ்ம இஹாகாஶஶப்³த³ம் ப⁴விதுமர்ஹதி । கஸ்மாத் ? அர்தா²ந்தரத்வாதி³ வ்யபதே³ஶாத் । ‘தே யத³ந்தரா தத்³ப்³ரஹ்ம’ இதி ஹி நாமரூபாப்⁴யாமர்தா²ந்தரபூ⁴தமாகாஶம் வ்யபதி³ஶதி । ந ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யந்நாமரூபாப்⁴யாமர்தா²ந்தரம் ஸம்ப⁴வதி, ஸர்வஸ்ய விகாரஜாதஸ்ய நாமரூபாப்⁴யாமேவ வ்யாக்ருதத்வாத் । நாமரூபயோரபி நிர்வஹணம் நிரங்குஶம் ந ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ர ஸம்ப⁴வதி, ‘அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) இதி ப்³ரஹ்மகர்த்ருகத்வஶ்ரவணாத் । நநு ஜீவஸ்யாபி ப்ரத்யக்ஷம் நாமரூபவிஷயம் நிர்வோட்⁴ருத்வமஸ்தி । பா³ட⁴மஸ்தி । அபே⁴த³ஸ்த்விஹ விவக்ஷித: । நாமரூபநிர்வஹணாபி⁴தா⁴நாதே³வ ச ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாதி³ ப்³ரஹ்மலிங்க³மபி⁴ஹிதம் ப⁴வதி । ‘தத்³ப்³ரஹ்ம தத³ம்ருதம் ஸ ஆத்மா’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி ச ப்³ரஹ்மவாத³ஸ்ய லிங்கா³நி । ‘ஆகாஶஸ்தல்லிங்கா³த்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 22) இத்யஸ்யைவாயம் ப்ரபஞ்ச: ॥ 41 ॥
வ்யாக்யா

ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யதி⁴கரணம்

ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யோர்பே⁴தே³ந ॥ 42 ॥

வ்யபதே³ஶாதி³த்யநுவர்ததே । ப்³ருஹதா³ரண்யகே ஷஷ்டே² ப்ரபாட²கே ‘கதம ஆத்மேதி யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு ஹ்ருத்³யந்தர்ஜ்யோதி: புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இத்யுபக்ரம்ய பூ⁴யாநாத்மவிஷய: ப்ரபஞ்ச: க்ருத: । தத்கிம் ஸம்ஸாரிஸ்வரூபமாத்ராந்வாக்²யாநபரம் வாக்யம் , உதாஸம்ஸாரிஸ்வரூபப்ரதிபாத³நபரமிதி ஸம்ஶய: । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ஸம்ஸாரிஸ்வரூபமாத்ரவிஷயமேவேதி । குத: ? உபக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாம் । உபக்ரமே ‘யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு’ இதி ஶாரீரலிங்கா³த் । உபஸம்ஹாரே ச ‘ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மா யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இதி தத³பரித்யாகா³த் । மத்⁴யே(அ)பி பு³த்³தா⁴ந்தாத்³யவஸ்தோ²பந்யாஸேந தஸ்யைவ ப்ரபஞ்சநாதி³த்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
பரமேஶ்வரோபதே³ஶபரமேவேத³ம் வாக்யம் , ந ஶாரீரமாத்ராந்வாக்²யாநபரம் । கஸ்மாத் ? ஸுஷுப்தாவுத்க்ராந்தௌ ச ஶாரீராத்³பே⁴தே³ந பரமேஶ்வரஸ்ய வ்யபதே³ஶாத் । ஸுஷுப்தௌ தாவத் ‘அயம் புருஷ: ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்தோ ந பா³ஹ்யம் கிஞ்சந வேத³ நாந்தரம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 21) இதி ஶாரீராத்³பே⁴தே³ந பரமேஶ்வரம் வ்யபதி³ஶதி । தத்ர புருஷ: ஶாரீர: ஸ்யாத் , தஸ்ய வேதி³த்ருத்வாத் । பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரவேத³நப்ரஸங்கே³ ஸதி தத்ப்ரதிஷேத⁴ஸம்ப⁴வாத் । ப்ராஜ்ஞ: பரமேஶ்வர:, ஸர்வஜ்ஞத்வலக்ஷணயா ப்ரஜ்ஞயா நித்யமவியோகா³த் । ததோ²த்க்ராந்தாவபி ‘அயம் ஶாரீர ஆத்மா ப்ராஜ்ஞேநாத்மநாந்வாரூட⁴ உத்ஸர்ஜந்யாதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 35) இதி ஜீவாத்³பே⁴தே³ந பரமேஶ்வரம் வ்யபதி³ஶதி । தத்ராபி ஶாரீரோ ஜீவ: ஸ்யாத் , ஶரீரஸ்வாமித்வாத் । ப்ராஜ்ஞஸ்து ஸ ஏவ பரமேஶ்வர: । தஸ்மாத்ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யோர்பே⁴தே³ந வ்யபதே³ஶாத்பரமேஶ்வர ஏவாத்ர விவக்ஷித இதி க³ம்யதே । யது³க்தமாத்³யந்தமத்⁴யேஷு ஶாரீரலிங்கா³த் தத்பரத்வமஸ்ய வாக்யஸ்யேதி, அத்ர ப்³ரூம: — உபக்ரமே தாவத் ‘யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு’ இதி ந ஸம்ஸாரிஸ்வரூபம் விவக்ஷிதம் — கிம் தர்ஹி ? — அநூத்³ய ஸம்ஸாரிஸ்வரூபம் பரேண ப்³ரஹ்மணாஸ்யைகதாம் விவக்ஷதி । யத: ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ இத்யேவமாத்³யுத்தரக்³ரந்த²ப்ரவ்ருத்தி: ஸம்ஸாரித⁴ர்மநிராகரணபரா லக்ஷ்யதே । ததோ²பஸம்ஹாரே(அ)பி யதோ²பக்ரமமேவோபஸம்ஹரதி — ‘ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மா யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு’ இதி । யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு ஸம்ஸாரீ லக்ஷ்யதே, ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மா பரமேஶ்வர ஏவாஸ்மாபி⁴: ப்ரதிபாதி³த இத்யர்த²: । யஸ்து மத்⁴யே பு³த்³தா⁴ந்தாத்³யவஸ்தோ²பந்யாஸாத்ஸம்ஸாரிஸ்வரூபவிவக்ஷாம் மந்யதே, ஸ ப்ராசீமபி தி³ஶம் ப்ரஸ்தா²பித: ப்ரதீசீமபி தி³ஶம் ப்ரதிஷ்டே²த । யதோ ந பு³த்³தா⁴ந்தாத்³யவஸ்தோ²பந்யாஸேநாவஸ்தா²வத்த்வம் ஸம்ஸாரித்வம் வா விவக்ஷிதம் — கிம் தர்ஹி ? — அவஸ்தா²ரஹிதத்வமஸம்ஸாரித்வம் ச । கத²மேதத³வக³ம்யதே ? யத் ‘அத ஊர்த்⁴வம் விமோக்ஷாயைவ ப்³ரூஹி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 14) இதி பதே³ பதே³ ப்ருச்ச²தி । யச்ச ‘அநந்வாக³தஸ்தேந ப⁴வத்யஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 15) இதி பதே³ பதே³ ப்ரதிவக்தி । ‘அநந்வாக³தம் புண்யேநாநந்வாக³தம் பாபேந தீர்ணோ ஹி ததா³ ஸர்வாஞ்ஶோகாந்ஹ்ருத³யஸ்ய ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 22) இதி ச । தஸ்மாத³ஸம்ஸாரிஸ்வரூபப்ரதிபாத³நபரமேவைதத்³வாக்யமித்யவக³ந்தவ்யம் ॥ 42 ॥
வ்யாக்யா

பத்யாதி³ஶப்³தே³ப்⁴ய: ॥ 43 ॥

இதஶ்சாஸம்ஸாரிஸ்வரூபப்ரதிபாத³நபரமேவைதத்³வாக்யமித்யவக³ந்தவ்யம்; யத³ஸ்மிந்வாக்யே பத்யாத³ய: ஶப்³தா³ அஸம்ஸாரிஸ்வரூபப்ரதிபாத³நபரா: ஸம்ஸாரிஸ்வபா⁴வப்ரதிஷேத⁴நாஶ்ச ப⁴வந்தி — ‘ஸர்வஸ்ய வஶீ ஸர்வஸ்யேஶாந: ஸர்வஸ்யாதி⁴பதி:’ இத்யேவம்ஜாதீயகா அஸம்ஸாரிஸ்வபா⁴வப்ரதிபாத³நபரா: । ‘ஸ ந ஸாது⁴நா கர்மணா பூ⁴யாந்நோ ஏவாஸாது⁴நா கநீயாந்’ இத்யேவம்ஜாதீயகா: ஸம்ஸாரிஸ்வபா⁴வப்ரதிஷேத⁴நா: । தஸ்மாத³ஸம்ஸாரீ பரமேஶ்வர இஹோக்த இத்யவக³ம்யதே ॥ 43 ॥
வ்யாக்யா
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶாரீரகமீமாம்ஸாஸூத்ரபா⁴ஷ்யே ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய த்ருதீய: பாத³: ॥

சதுர்த²: பாத³:

ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாம் ப்ரதிஜ்ஞாய ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணமுக்தம் — ‘ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 2) இதி । தல்லக்ஷணம் ப்ரதா⁴நஸ்யாபி ஸமாநமித்யாஶங்க்ய தத³ஶப்³த³த்வேந நிராக்ருதம் — ‘ஈக்ஷதேர்நாஶப்³த³ம்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 5) இதி । க³திஸாமாந்யம் ச வேதா³ந்தவாக்யாநாம் ப்³ரஹ்மகாரணவாத³ம் ப்ரதி வித்³யதே, ந ப்ரதா⁴நகாரணவாத³ம் ப்ரதீதி ப்ரபஞ்சிதம் க³தேந க்³ரந்தே²ந । இத³ம் த்விதா³நீமவஶிஷ்டமாஶங்க்யதே — யது³க்தம் ப்ரதா⁴நஸ்யாஶப்³த³த்வம் , தத³ஸித்³த⁴ம் , காஸுசிச்சா²கா²ஸு ப்ரதா⁴நஸமர்பணாபா⁴ஸாநாம் ஶப்³தா³நாம் ஶ்ரூயமாணத்வாத் । அத: ப்ரதா⁴நஸ்ய காரணத்வம் வேத³ஸித்³த⁴மேவ மஹத்³பி⁴: பரமர்ஷிபி⁴: கபிலப்ரப்⁴ருதிபி⁴: பரிக்³ருஹீதமிதி ப்ரஸஜ்யதே । தத்³யாவத்தேஷாம் ஶப்³தா³நாமந்யபரத்வம் ந ப்ரதிபாத்³யதே, தாவத்ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த: காரணமிதி ப்ரதிபாதி³தமப்யாகுலீப⁴வேத் । அதஸ்தேஷாமந்யபரத்வம் த³ர்ஶயிதும் பர: ஸந்த³ர்ப⁴: ப்ரவர்ததே ॥
வ்யாக்யா

ஆநுமாநிகாதி⁴கரணம்

ஆநுமாநிகமப்யேகேஷாமிதி சேந்ந ஶரீரரூபகவிந்யஸ்தக்³ருஹீதேர்த³ர்ஶயதி ச ॥ 1 ॥

ஆநுமாநிகமபி அநுமாநநிரூபிதமபி ப்ரதா⁴நம் , ஏகேஷாம் ஶாகி²நாம் ஶப்³த³வது³பலப்⁴யதே; காட²கே ஹி பட்²யதே — ‘மஹத: பரமவ்யக்தமவ்யக்தாத்புருஷ: பர:’ (க. உ. 1 । 3 । 11) இதி; தத்ர ய ஏவ யந்நாமாநோ யத்க்ரமாஶ்ச மஹத³வ்யக்தபுருஷா: ஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³தா⁴:, த ஏவேஹ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயந்தே । தத்ராவ்யக்தமிதி ஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³தே⁴:, ஶப்³தா³தி³ஹீநத்வாச்ச ந வ்யக்தமவ்யக்தமிதி வ்யுத்பத்திஸம்ப⁴வாத் , ஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³த⁴ம் ப்ரதா⁴நமபி⁴தீ⁴யதே । அதஸ்தஸ்ய ஶப்³த³வத்த்வாத³ஶப்³த³த்வமநுபபந்நம் । ததே³வ ச ஜக³த: காரணம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயப்ரஸித்³தி⁴ப்⁴ய இதி சேத் , நைததே³வம் — ந ஹ்யேதத்காட²கவாக்யம் ஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³த⁴யோர்மஹத³வ்யக்தயோரஸ்தித்வபரம் । ந ஹ்யத்ர யாத்³ருஶம் ஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³த⁴ம் ஸ்வதந்த்ரம் காரணம் த்ரிகு³ணம் ப்ரதா⁴நம் , தாத்³ருஶம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயதே । ஶப்³த³மாத்ரம் ஹ்யத்ராவ்யக்தமிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயதே । ஸ ச ஶப்³த³: — ந வ்யக்தமவ்யக்தமிதி — யௌகி³கத்வாத் அந்யஸ்மிந்நபி ஸூக்ஷ்மே ஸுது³ர்லக்ஷ்யே ச ப்ரயுஜ்யதே । ந சாயம் கஸ்மிம்ஶ்சித்³ரூட⁴: । யா து ப்ரதா⁴நவாதி³நாம் ரூடி⁴:, ஸா தேஷாமேவ பாரிபா⁴ஷிகீ ஸதீ ந வேதா³ர்த²நிரூபணே காரணபா⁴வம் ப்ரதிபத்³யதே । ந ச க்ரமமாத்ரஸாமாந்யாத்ஸமாநார்த²ப்ரதிபத்திர்ப⁴வதி, அஸதி தத்³ரூபப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநே । ந ஹ்யஶ்வஸ்தா²நே கா³ம் பஶ்யந்நஶ்வோ(அ)யமித்யமூடோ⁴(அ)த்⁴யவஸ்யதி । ப்ரகரணநிரூபணாயாம் சாத்ர ந பரபரிகல்பிதம் ப்ரதா⁴நம் ப்ரதீயதே, ஶரீரரூபகவிந்யஸ்தக்³ருஹீதே: । ஶரீரம் ஹ்யத்ர ரத²ரூபகவிந்யஸ்தமவ்யக்தஶப்³தே³ந பரிக்³ருஹ்யதே । குத: ? ப்ரகரணாத் பரிஶேஷாச்ச । ததா² ஹ்யநந்தராதீதோ க்³ரந்த² ஆத்மஶரீராதீ³நாம் ரதி²ரதா²தி³ரூபகக்லுப்திம் த³ர்ஶயதி — ‘ஆத்மாநம் ரதி²நம் வித்³தி⁴ ஶரீரம் ரத²மேவ து । பு³த்³தி⁴ம் து ஸாரதி²ம் வித்³தி⁴ மந: ப்ரக்³ரஹமேவ ச ॥’ (க. உ. 1 । 3 । 3)‘இந்த்³ரியாணி ஹயாநாஹுர்விஷயாம்ஸ்தேஷு கோ³சராந் । ஆத்மேந்த்³ரியமநோயுக்தம் போ⁴க்தேத்யாஹுர்மநீஷிண:’ (க. உ. 1 । 3 । 4) இதி । தைஶ்சேந்த்³ரியாதி³பி⁴ரஸம்யதை: ஸம்ஸாரமதி⁴க³ச்ச²தி, ஸம்யதைஸ்த்வத்⁴வந: பாரம் தத்³விஷ்ணோ: பரமம் பத³மாப்நோதி இதி த³ர்ஶயித்வா, கிம் தத³த்⁴வந: பாரம் விஷ்ணோ: பரமம் பத³மித்யஸ்யாமாகாங்க்ஷாயாம் , தேப்⁴ய ஏவ ப்ரக்ருதேப்⁴ய: இந்த்³ரியாதி³ப்⁴ய: பரத்வேந பரமாத்மாநமத்⁴வந: பாரம் விஷ்ணோ: பரமம் பத³ம் த³ர்ஶயதி — ‘இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா ஹ்யர்தா² அர்தே²ப்⁴யஶ்ச பரம் மந: । மநஸஸ்து பரா பு³த்³தி⁴ர்பு³த்³தே⁴ராத்மா மஹாந்பர: ॥’ (க. உ. 1 । 3 । 10)‘மஹத: பரமவ்யக்தமவ்யக்தாத்புருஷ: பர: । புருஷாந்ந பரம் கிஞ்சித்ஸா காஷ்டா² ஸா பரா க³தி:’ (க. உ. 1 । 3 । 11) இதி; தத்ர ய ஏவேந்த்³ரியாத³ய: பூர்வஸ்யாம் ரத²ரூபககல்பநாயாமஶ்வாதி³பா⁴வேந ப்ரக்ருதா:, த ஏவேஹ பரிக்³ருஹ்யந்தே, ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதப்ரக்ரியாபரிஹாராய । தத்ர இந்த்³ரியமநோபு³த்³த⁴யஸ்தாவத்பூர்வத்ர இஹ ச ஸமாநஶப்³தா³ ஏவ । அர்தா²ஸ்து யே ஶப்³தா³த³யோ விஷயா இந்த்³ரியஹயகோ³சரத்வேந நிர்தி³ஷ்டா:, தேஷாம் சேந்த்³ரியேப்⁴ய: பரத்வம் , இந்த்³ரியாணாம் க்³ரஹத்வம் விஷயாணாமதிக்³ரஹத்வம் இதி ஶ்ருதிப்ரஸித்³தே⁴: । விஷயேப்⁴யஶ்ச மநஸ: பரத்வம் , மநோமூலத்வாத்³விஷயேந்த்³ரியவ்யவஹாரஸ்ய । மநஸஸ்து பரா பு³த்³தி⁴: — பு³த்³தி⁴ம் ஹ்யாருஹ்ய போ⁴க்³யஜாதம் போ⁴க்தாரமுபஸர்பதி । பு³த்³தே⁴ராத்மா மஹாந்பர: — ய:, ஸ: ‘ஆத்மாநம் ரதி²நம் வித்³தி⁴’ இதி ரதி²த்வேநோபக்ஷிப்த: । குத: ? ஆத்மஶப்³தா³த் , போ⁴க்துஶ்ச போ⁴கோ³பகரணாத்பரத்வோபபத்தே: । மஹத்த்வம் சாஸ்ய ஸ்வாமித்வாது³பபந்நம் । அத²வா — ‘மநோ மஹாந்மதிர்ப்³ரஹ்மா பூர்பு³த்³தி⁴: க்²யாதிரீஶ்வர: । ப்ரஜ்ஞா ஸம்விச்சிதிஶ்சைவ ஸ்ம்ருதிஶ்ச பரிபட்²யதே’ இதி ஸ்ம்ருதே:, ‘யோ ப்³ரஹ்மாணம் வித³தா⁴தி பூர்வம் யோ வை வேதா³ம்ஶ்ச ப்ரஹிணோதி தஸ்மை’ (ஶ்வே. உ. 6 । 18) இதி ச ஶ்ருதே: , யா ப்ரத²மஜஸ்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய பு³த்³தி⁴:, ஸா ஸர்வாஸாம் பு³த்³தீ⁴நாம் பரமா ப்ரதிஷ்டா²; ஸேஹ மஹாநாத்மேத்யுச்யதே । ஸா ச பூர்வத்ர பு³த்³தி⁴க்³ரஹணேநைவ க்³ருஹீதா ஸதீ ஹிருகி³ஹோபதி³ஶ்யதே, தஸ்யா அப்யஸ்மதீ³யாப்⁴யோ பு³த்³தி⁴ப்⁴ய: பரத்வோபபத்தே: । ஏதஸ்மிம்ஸ்து பக்ஷே பரமாத்மவிஷயேணைவ பரேண புருஷக்³ரஹணேந ரதி²ந ஆத்மநோ க்³ரஹணம் த்³ரஷ்டவ்யம், பரமார்த²த: பரமாத்மவிஜ்ஞாநாத்மநோர்பே⁴தா³பா⁴வாத் । ததே³வம் ஶரீரமேவைகம் பரிஶிஷ்யதே தேஷு । இதராணீந்த்³ரியாதீ³நி ப்ரக்ருதாந்யேவ பரமபத³தி³த³ர்ஶயிஷயா ஸமநுக்ராமந்பரிஶிஷ்யமாணேநேஹாந்த்யேநாவ்யக்தஶப்³தே³ந பரிஶிஷ்யமாணம் ப்ரக்ருதம் ஶரீரம் த³ர்ஶயதீதி க³ம்யதே । ஶரீரேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴விஷயவேத³நாஸம்யுக்தஸ்ய ஹ்யவித்³யாவதோ போ⁴க்து: ஶரீராதீ³நாம் ரதா²தி³ரூபககல்பநயா ஸம்ஸாரமோக்ஷக³திநிரூபணேந ப்ரத்யகா³த்மப்³ரஹ்மாவக³திரிஹ விவக்ஷிதா । ததா² ச ‘ஏஷ ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு கூ³டோ⁴(அ)த்மா ந ப்ரகாஶதே । த்³ருஶ்யதே த்வக்³ர்யயா பு³த்³த்⁴யா ஸூக்ஷ்மயா ஸூக்ஷ்மத³ர்ஶிபி⁴:’ (க. உ. 1 । 3 । 12) இதி வைஷ்ணவஸ்ய பரமபத³ஸ்ய து³ரவக³மத்வமுக்த்வா தத³வக³மார்த²ம் யோக³ம் த³ர்ஶயதி — ‘யச்சே²த்³வாங்மநஸீ ப்ராஜ்ஞஸ்தத்³யச்சே²ஜ்ஜ்ஞாந ஆத்மநி । ஜ்ஞாநமாத்மநி மஹதி நியச்சே²த்தத்³யச்சே²ச்சா²ந்த ஆத்மநி’ (க. உ. 1 । 3 । 13) இதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — வாசம் மநஸி ஸம்யச்சே²த் வாகா³தி³பா³ஹ்யேந்த்³ரியவ்யாபாரமுத்ஸ்ருஜ்ய மநோமாத்ரேணாவதிஷ்டே²த । மநோ(அ)பி விஷயவிகல்பாபி⁴முக²ம் விகல்பதோ³ஷத³ர்ஶநேந ஜ்ஞாநஶப்³தோ³தி³தாயாம் பு³த்³தா⁴வத்⁴யவஸாயஸ்வபா⁴வாயாம் தா⁴ரயேத் தாமபி பு³த்³தி⁴ம் மஹத்யாத்மநி போ⁴க்தரி அக்³ர்யாயாம் வா பு³த்³தௌ⁴ ஸூக்ஷ்மதாபாத³நேந நியச்சே²த் மஹாந்தம் த்வாத்மாநம் ஶாந்த ஆத்மநி ப்ரகரணவதி பரஸ்மிந்புருஷே பரஸ்யாம் காஷ்டா²யாம் ப்ரதிஷ்டா²பயேதி³தி । ததே³வம் பூர்வாபராலோசநாயாம் நாஸ்த்யத்ர பரபரிகல்பிதஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்யாவகாஶ: ॥ 1 ॥
வ்யாக்யா

ஸூக்ஷ்மம் து தத³ர்ஹத்வாத் ॥ 2 ॥

உக்தமேதத் — ப்ரகரணபரிஶேஷாப்⁴யாம் ஶரீரமவ்யக்தஶப்³த³ம் , ந ப்ரதா⁴நமிதி । இத³மிதா³நீமாஶங்க்யதே — கத²மவ்யக்தஶப்³தா³ர்ஹத்வம் ஶரீரஸ்ய, யாவதா ஸ்தூ²லத்வாத்ஸ்பஷ்டதரமித³ம் ஶரீரம் வ்யக்தஶப்³தா³ர்ஹம் , அஸ்பஷ்டவசநஸ்த்வவ்யக்தஶப்³த³ இதி । அத உத்தரமுச்யதே — ஸூக்ஷ்மம் து இஹ காரணாத்மநா ஶரீரம் விவக்ஷ்யதே, ஸூக்ஷ்மஸ்யாவ்யக்தஶப்³தா³ர்ஹத்வாத் । யத்³யபி ஸ்தூ²லமித³ம் ஶரீரம் ந ஸ்வயமவ்யக்தஶப்³த³மர்ஹதி, ததா²பி தஸ்ய த்வாரம்ப⁴கம் பூ⁴தஸூக்ஷ்மமவ்யக்தஶப்³த³மர்ஹதி । ப்ரக்ருதிஶப்³த³ஶ்ச விகாரே த்³ருஷ்ட: — யதா² ‘கோ³பி⁴: ஶ்ரீணீத மத்ஸரம்’ (ரு. ஸம். 9 । 46 । 4) இதி । ஶ்ருதிஶ்ச — ‘தத்³தே⁴த³ம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) இதீத³மேவ வ்யாக்ருதநாமரூபவிபி⁴ந்நம் ஜக³த்ப்ராக³வஸ்தா²யாம் பரித்யக்தவ்யாக்ருதநாமரூபம் பீ³ஜஶக்த்யவஸ்த²மவ்யக்தஶப்³த³யோக்³யம் த³ர்ஶயதி ॥ 2 ॥
வ்யாக்யா

தத³தீ⁴நத்வாத³ர்த²வத் ॥ 3 ॥

அத்ராஹ — யதி³ ஜக³தி³த³மநபி⁴வ்யக்தநாமரூபம் பீ³ஜாத்மகம் ப்ராக³வஸ்த²மவ்யக்தஶப்³தா³ர்ஹமப்⁴யுபக³ம்யேத, ததா³த்மநா ச ஶரீரஸ்யாப்யவ்யக்தஶப்³தா³ர்ஹத்வம் ப்ரதிஜ்ஞாயேத, ஸ ஏவ தர்ஹி ப்ரதா⁴நகாரணவாத³ ஏவம் ஸத்யாபத்³யேத; அஸ்யைவ ஜக³த: ப்ராக³வஸ்தா²யா: ப்ரதா⁴நத்வேநாப்⁴யுபக³மாதி³தி । அத்ரோச்யதே — யதி³ வயம் ஸ்வதந்த்ராம் காஞ்சித்ப்ராக³வஸ்தா²ம் ஜக³த: காரணத்வேநாப்⁴யுபக³ச்சே²ம, ப்ரஸஞ்ஜயேம ததா³ ப்ரதா⁴நகாரணவாத³ம் । பரமேஶ்வராதீ⁴நா த்வியமஸ்மாபி⁴: ப்ராக³வஸ்தா² ஜக³தோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே, ந ஸ்வதந்த்ரா । ஸா சாவஶ்யாப்⁴யுபக³ந்தவ்யா । அர்த²வதீ ஹி ஸா । ந ஹி தயா விநா பரமேஶ்வரஸ்ய ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ஸித்⁴யதி । ஶக்திரஹிதஸ்ய தஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தே: । முக்தாநாம் ச புநரநுத்பத்தி: । குத: ? வித்³யயா தஸ்யா பீ³ஜஶக்தேர்தா³ஹாத் । அவித்³யாத்மிகா ஹி பீ³ஜஶக்திரவ்யக்தஶப்³த³நிர்தே³ஶ்யா பரமேஶ்வராஶ்ரயா மாயாமயீ மஹாஸுஷுப்தி:, யஸ்யாம் ஸ்வரூபப்ரதிபோ³த⁴ரஹிதா: ஶேரதே ஸம்ஸாரிணோ ஜீவா: । ததே³தத³வ்யக்தம் க்வசிதா³காஶஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டம் — ‘ஏதஸ்மிந்நு க²ல்வக்ஷரே கா³ர்க்³யாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்ச’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 11) இதி ஶ்ருதே:; க்வசித³க்ஷரஶப்³தோ³தி³தம் — ‘அக்ஷராத்பரத: பர:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இதி ஶ்ருதே:; க்வசிந்மாயேதி ஸூசிதம் — ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரம்’ (ஶ்வே. உ. 4 । 10) இதி மந்த்ரவர்ணாத் । அவ்யக்தா ஹி ஸா மாயா, தத்த்வாந்யத்வநிரூபணஸ்யாஶக்யத்வாத் । ததி³த³ம் ‘மஹத: பரமவ்யக்தம்’ இத்யுக்தம் — அவ்யக்தப்ரப⁴வத்வாந்மஹத:, யதா³ ஹைரண்யக³ர்பீ⁴ பு³த்³தி⁴ர்மஹாந் । யதா³ து ஜீவோ மஹாந் ததா³ப்யவ்யக்தாதீ⁴நத்வாஜ்ஜீவபா⁴வஸ்ய மஹத: பரமவ்யக்தமித்யுக்தம் । அவித்³யா ஹ்யவ்யக்தம்; அவித்³யாவத்த்வேநைவ ஜீவஸ்ய ஸர்வ: ஸம்வ்யவஹார: ஸந்ததோ வர்ததே । தச்ச அவ்யக்தக³தம் மஹத: பரத்வமபே⁴தோ³பசாராத்தத்³விகாரே ஶரீரே பரிகல்ப்யதே । ஸத்யபி ஶரீரவதி³ந்த்³ரியாதீ³நாம் தத்³விகாரத்வாவிஶேஷே ஶரீரஸ்யைவாபே⁴தோ³பசாராத³வ்யக்தஶப்³தே³ந க்³ரஹணம் , இந்த்³ரியாதீ³நாம் ஸ்வஶப்³தை³ரேவ க்³ருஹீதத்வாத் , பரிஶிஷ்டத்வாச்ச ஶரீரஸ்ய ॥
வ்யாக்யா
அந்யே து வர்ணயந்தி — த்³விவித⁴ம் ஹி ஶரீரம் ஸ்தூ²லம் ஸூக்ஷ்மம் ச; ஸ்தூ²லம் , யதி³த³முபலப்⁴யதே; ஸூக்ஷ்மம் , யது³த்தரத்ர வக்ஷ்யதே — ‘தத³ந்தரப்ரதிபத்தௌ ரம்ஹதி ஸம்பரிஷ்வக்த: ப்ரஶ்நநிரூபணாப்⁴யாம்’ (ப்³ர. ஸூ. 3 । 1 । 1) இதி । தச்சோப⁴யமபி ஶரீரமவிஶேஷாத்பூர்வத்ர ரத²த்வேந ஸங்கீர்திதம்; இஹ து ஸூக்ஷ்மமவ்யக்தஶப்³தே³ந பரிக்³ருஹ்யதே, ஸூக்ஷ்மஸ்யாவ்யக்தஶப்³தா³ர்ஹத்வாத்; தத³தீ⁴நத்வாச்ச ப³ந்த⁴மோக்ஷவ்யவஹாரஸ்ய ஜீவாத்தஸ்ய பரத்வம் । யதா²ர்தா²தீ⁴நத்வாதி³ந்த்³ரியவ்யாபாரஸ்யேந்த்³ரியேப்⁴ய: பரத்வமர்தா²நாமிதி । தைஸ்த்வேதத்³வக்தவ்யம் — அவிஶேஷேண ஶரீரத்³வயஸ்ய பூர்வத்ர ரத²த்வேந ஸங்கீர்திதத்வாத் , ஸமாநயோ: ப்ரக்ருதத்வபரிஶிஷ்டத்வயோ:, கத²ம் ஸூக்ஷ்மமேவ ஶரீரமிஹ க்³ருஹ்யதே, ந புந: ஸ்தூ²லமபீதி । ஆம்நாதஸ்யார்த²ம் ப்ரதிபத்தும் ப்ரப⁴வாம:, நாம்நாதம் பர்யநுயோக்தும் , ஆம்நாதம் சாவ்யக்தபத³ம் ஸூக்ஷ்மமேவ ப்ரதிபாத³யிதும் ஶக்நோதி, நேதரத் , வ்யக்தத்வாத்தஸ்யேதி சேத் , ந । ஏகவாக்யதாதீ⁴நத்வாத³ர்த²ப்ரதிபத்தே: । ந ஹீமே பூர்வோத்தரே ஆம்நாதே ஏகவாக்யதாமநாபத்³ய கஞ்சித³ர்த²ம் ப்ரதிபாத³யத:; ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதப்ரக்ரியாப்ரஸங்கா³த் । ந சாகாங்க்ஷாமந்தரேணைகவாக்யதாப்ரதிபத்திரஸ்தி । தத்ராவிஶிஷ்டாயாம் ஶரீரத்³வயஸ்ய க்³ராஹ்யத்வாகாங்க்ஷாயாம் யதா²காங்க்ஷம் ஸம்ப³ந்தே⁴(அ)நப்⁴யுபக³ம்யமாநே ஏகவாக்யதைவ பா³தி⁴தா ப⁴வதி, குத ஆம்நாதஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரதிபத்தி: ? ந சைவம் மந்தவ்யம் — து³:ஶோத⁴த்வாத்ஸூக்ஷ்மஸ்யைவ ஶரீரஸ்யேஹ க்³ரஹணம் , ஸ்தூ²லஸ்ய து த்³ருஷ்டபீ³ப⁴த்ஸதயா ஸுஶோத⁴த்வாத³க்³ரஹணமிதி । யதோ நைவேஹ ஶோத⁴நம் கஸ்யசித்³விவக்ஷ்யதே । ந ஹ்யத்ர ஶோத⁴நவிதா⁴யி கிஞ்சிதா³க்²யாதமஸ்தி । அநந்தரநிர்தி³ஷ்டத்வாத்து கிம் தத்³விஷ்ணோ: பரமம் பத³மிதீத³மிஹ விவக்ஷ்யதே । ததா²ஹீத³மஸ்மாத்பரமித³மஸ்மாத்பரமித்யுக்த்வா, ‘புருஷாந்ந பரம் கிஞ்சித்’ இத்யாஹ । ஸர்வதா²பி த்வாநுமாநிகநிராகரணோபபத்தே:, ததா² நாமாஸ்து; ந ந: கிஞ்சிச்சி²த்³யதே ॥ 3 ॥
வ்யாக்யா

ஜ்ஞேயத்வாவசநாச்ச ॥ 4 ॥

ஜ்ஞேயத்வேந ச ஸாங்க்²யை: ப்ரதா⁴நம் ஸ்மர்யதே, கு³ணபுருஷாந்தரஜ்ஞாநாத்கைவல்யமிதி வத³த்³பி⁴: — ந ஹி கு³ணஸ்வரூபமஜ்ஞாத்வா கு³ணேப்⁴ய: புருஷஸ்யாந்தரம் ஶக்யம் ஜ்ஞாதுமிதி । க்வசிச்ச விபூ⁴திவிஶேஷப்ராப்தயே ப்ரதா⁴நம் ஜ்ஞேயமிதி ஸ்மரந்தி । ந சேத³மிஹாவ்யக்தம் ஜ்ஞேயத்வேநோச்யதே । பத³மாத்ரம் ஹ்யவ்யக்தஶப்³த³:, நேஹாவ்யக்தம் ஜ்ஞாதவ்யமுபாஸிதவ்யம் சேதி வாக்யமஸ்தி । ந சாநுபதி³ஷ்டம் பதா³ர்த²ஜ்ஞாநம் புருஷார்த²மிதி ஶக்யம் ப்ரதிபத்தும் । தஸ்மாத³பி நாவ்யக்தஶப்³தே³ந ப்ரதா⁴நமபி⁴தீ⁴யதே । அஸ்மாகம் து ரத²ரூபகக்லுப்தஶரீராத்³யநுஸரணேந விஷ்ணோரேவ பரமம் பத³ம் த³ர்ஶயிதுமயமுபந்யாஸ இத்யநவத்³யம் ॥ 4 ॥
வ்யாக்யா

வத³தீதி சேந்ந ப்ராஜ்ஞோ ஹி ப்ரகரணாத் ॥ 5 ॥

அத்ராஹ ஸாங்க்²ய: — ஜ்ஞேயத்வாவசநாத் , இத்யஸித்³த⁴ம் । கத²ம் ? ஶ்ரூயதே ஹ்யுத்தரத்ராவ்யக்தஶப்³தோ³தி³தஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய ஜ்ஞேயத்வவசநம் — ‘அஶப்³த³மஸ்பர்ஶமரூபமவ்யயம் ததா²ரஸம் நித்யமக³ந்த⁴வச்ச யத் । அநாத்³யநந்தம் மஹத: பரம் த்⁴ருவம் நிசாய்ய தம் ம்ருத்யுமுகா²த்ப்ரமுச்யதே’ (க. உ. 1 । 3 । 15) இதி । அத்ர ஹி யாத்³ருஶம் ஶப்³தா³தி³ஹீநம் ப்ரதா⁴நம் மஹத: பரம் ஸ்ம்ருதௌ நிரூபிதம் , தாத்³ருஶமேவ நிசாய்யத்வேந நிர்தி³ஷ்டம் । தஸ்மாத்ப்ரதா⁴நமேவேத³ம் । ததே³வ சாவ்யக்தஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டமிதி । அத்ர ப்³ரூம: — நேஹ ப்ரதா⁴நம் நிசாய்யத்வேந நிர்தி³ஷ்டம் । ப்ராஜ்ஞோ ஹீஹ பரமாத்மா நிசாய்யத்வேந நிர்தி³ஷ்ட இதி க³ம்யதே । குத: ? ப்ரகரணாத் । ப்ராஜ்ஞஸ்ய ஹி ப்ரகரணம் விததம் வர்ததே — ‘புருஷாந்ந பரம் கிஞ்சித்ஸா காஷ்டா² ஸா பரா க³தி:’ இத்யாதி³நிர்தே³ஶாத் , ‘ஏஷ ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு கூ³டோ⁴(அ)(அ)த்மா ந ப்ரகாஶதே’ இதி ச து³ர்ஜ்ஞாநத்வவசநேந தஸ்யைவ ஜ்ஞேயத்வாகாங்க்ஷணாத் , ‘யச்சோ²த்³வாங்மநஸீ ப்ராஜ்ஞ:’ இதி ச தஜ்ஜ்ஞாநாயைவ வாகா³தி³ஸம்யமஸ்ய விஹிதத்வாத் । ம்ருத்யுமுக²ப்ரமோக்ஷணப²லத்வாச்ச । ந ஹி ப்ரதா⁴நமாத்ரம் நிசாய்ய ம்ருத்யுமுகா²த்ப்ரமுச்யத இதி ஸாங்க்²யைரிஷ்யதே । சேதநாத்மவிஜ்ஞாநாத்³தி⁴ ம்ருத்யுமுகா²த்ப்ரமுச்யத இதி தேஷாமப்⁴யுபக³ம: । ஸர்வேஷு வேதா³ந்தேஷு ப்ராஜ்ஞஸ்யைவாத்மநோ(அ)ஶப்³தா³தி³த⁴ர்மத்வமபி⁴லப்யதே । தஸ்மாந்ந ப்ரதா⁴நஸ்யாத்ர ஜ்ஞேயத்வமவ்யக்தஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டத்வம் வா ॥ 5 ॥
வ்யாக்யா

த்ரயாணாமேவ சைவமுபந்யாஸ: ப்ரஶ்நஶ்ச ॥ 6 ॥

இதஶ்ச ந ப்ரதா⁴நஸ்யாவ்யக்தஶப்³த³வாச்யத்வம் ஜ்ஞேயத்வம் வா; யஸ்மாத்த்ரயாணாமேவ பதா³ர்தா²நாமக்³நிஜீவபரமாத்மநாமஸ்மிந்க்³ரந்தே² கட²வல்லீஷு வரப்ரதா³நஸாமர்த்²யாத்³வக்தவ்யதயோபந்யாஸோ த்³ருஶ்யதே । தத்³விஷய ஏவ ச ப்ரஶ்ந: । நாதோ(அ)ந்யஸ்ய ப்ரஶ்ந உபந்யாஸோ வாஸ்தி । தத்ர தாவத் ‘ஸ த்வமக்³நிம் ஸ்வர்க்³யமத்⁴யேஷி ம்ருத்யோ ப்ரப்³ரூஹி தம் ஶ்ரத்³த³தா⁴நாய மஹ்யம்’ (க. உ. 1 । 1 । 13) இத்யக்³நிவிஷய: ப்ரஶ்ந: । ‘யேயம் ப்ரேதே விசிகித்ஸா மநுஷ்யே(அ)ஸ்தீத்யேகே நாயமஸ்தீதி சைகே । ஏதத்³வித்³யாமநுஶிஷ்டஸ்த்வயாஹம் வராணாமேஷ வரஸ்த்ருதீய:’ (க. உ. 1 । 1 । 20) இதி ஜீவவிஷய: ப்ரஶ்ந: । ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத³ந்யத்ராஸ்மாத்க்ருதாக்ருதாத் । அந்யத்ர பூ⁴தாச்ச ப⁴வ்யாச்ச யத்தத்பஶ்யஸி தத்³வத³’ (க. உ. 1 । 2 । 14) இதி பரமாத்மவிஷய: । ப்ரதிவசநமபி — ‘லோகாதி³மக்³நிம் தமுவாச தஸ்மை யா இஷ்டகா யாவதீர்வா யதா² வா’ (க. உ. 1 । 1 । 15) இத்யக்³நிவிஷயம் । ‘ஹந்த த இத³ம் ப்ரவக்ஷ்யாமி கு³ஹ்யம் ப்³ரஹ்ம ஸநாதநம் । யதா² ச மரணம் ப்ராப்ய ஆத்மா ப⁴வதி கௌ³தம ।’ (க. உ. 2 । 2 । 6)‘யோநிமந்யே ப்ரபத்³யந்தே ஶரீரத்வாய தே³ஹிந: । ஸ்தா²ணுமந்யே(அ)நுஸம்யந்தி யதா²கர்ம யதா²ஶ்ருதம்’ (க. உ. 2 । 2 । 7) இதி வ்யவஹிதம் ஜீவவிஷயம் । ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா விபஶ்சித்’ (க. உ. 1 । 2 । 18) இத்யாதி³ப³ஹுப்ரபஞ்சம் பரமாத்மவிஷயம் । நைவம் ப்ரதா⁴நவிஷய: ப்ரஶ்நோ(அ)ஸ்தி । அப்ருஷ்டத்வாச்சாநுபந்யஸநீயத்வம் தஸ்யேதி ॥
வ்யாக்யா
அத்ராஹ — யோ(அ)யமாத்மவிஷய: ப்ரஶ்ந: — ‘யேயம் ப்ரேதே விசிகித்ஸா மநுஷ்யே(அ)ஸ்தி’ இதி, கிம் ஸ ஏவாயம் ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத்’ இதி புநரநுக்ருஷ்யதே, கிம் வா ததோ(அ)ந்யோ(அ)யமபூர்வ: ப்ரஶ்ந உத்தா²ப்யத இதி । கிம் சாத: ? ஸ ஏவாயம் ப்ரஶ்ந: புநரநுக்ருஷ்யத இதி யத்³யுச்யேத, ததா³ த்³வயோராத்மவிஷயயோ: ப்ரஶ்நயோரேகதாபத்தேரக்³நிவிஷய ஆத்மவிஷயஶ்ச த்³வாவேவ ப்ரஶ்நாவித்யதோ ந வக்தவ்யம் த்ரயாணாம் ப்ரஶ்நோபந்யாஸாவிதி । அதா²ந்யோ(அ)யமபூர்வ: ப்ரஶ்ந உத்தா²ப்யத இத்யுச்யேத, ததோ யதை²வ வரப்ரதா³நவ்யதிரேகேண ப்ரஶ்நகல்பநாயாமதோ³ஷ:; ஏவம் ப்ரஶ்நவ்யதிரேகேணாபி ப்ரதா⁴நோபந்யாஸகல்பநாயாமதோ³ஷ: ஸ்யாதி³தி ॥
அத்ரோச்யதே — நைவ வயமிஹ வரப்ரதா³நவ்யதிரேகேண ப்ரஶ்நம் கஞ்சித்கல்பயாம:, வாக்யோபக்ரமஸாமர்த்²யாத் । வரப்ரதா³நோபக்ரமா ஹி ம்ருத்யுநசிகேத:ஸம்வாத³ரூபா வாக்யப்ரவ்ருத்தி: ஆ ஸமாப்தே: கட²வல்லீநாம் லக்ஷ்யதே । ம்ருத்யு: கில நசிகேதஸே பித்ரா ப்ரஹிதாய த்ரீந்வராந்ப்ரத³தௌ³ । நசிகேதா: கில தேஷாம் ப்ரத²மேந வரேண பிது: ஸௌமநஸ்யம் வவ்ரே, த்³விதீயேநாக்³நிவித்³யாம் , த்ருதீயேநாத்மவித்³யாம் — ‘யேயம் ப்ரேதே’ இதி ‘வராணாமேஷ வரஸ்த்ருதீய:’ (க. உ. 1 । 1 । 20) இதி லிங்கா³த் । தத்ர யதி³ ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத்’ இத்யந்யோ(அ)யமபூர்வ: ப்ரஶ்ந உத்தா²ப்யேத, ததோ வரப்ரதா³நவ்யதிரேகேணாபி ப்ரஶ்நகல்பநாத்³வாக்யம் பா³த்⁴யேத । நநு ப்ரஷ்டவ்யபே⁴தா³த³பூர்வோ(அ)யம் ப்ரஶ்நோ ப⁴விதுமர்ஹதி । பூர்வோ ஹி ப்ரஶ்நோ ஜீவவிஷய:, யேயம் ப்ரேதே விசிகித்ஸா மநுஷ்யே(அ)ஸ்தி நாஸ்தீதி விசிகித்ஸாபி⁴தா⁴நாத் । ஜீவஶ்ச த⁴ர்மாதி³கோ³சரத்வாத் ந ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத்’ இதி ப்ரஶ்நமர்ஹதி । ப்ராஜ்ஞஸ்து த⁴ர்மாத்³யதீதத்வாத் ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத்’ இதி ப்ரஶ்நமர்ஹதி । ப்ரஶ்நச்சா²யா ச ந ஸமாநா லக்ஷ்யதே । பூர்வஸ்யாஸ்தித்வநாஸ்தித்வவிஷயத்வாத் , உத்தரஸ்ய த⁴ர்மாத்³யதீதவஸ்துவிஷயத்வாத் । தஸ்மாத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாபா⁴வாத்ப்ரஶ்நபே⁴த³:; ந பூர்வஸ்யைவோத்தரத்ராநுகர்ஷணமிதி சேத் । ந; ஜீவப்ராஜ்ஞயோரேகத்வாப்⁴யுபக³மாத் । ப⁴வேத்ப்ரஷ்டவ்யபே⁴தா³த்ப்ரஶ்நபே⁴தோ³ யத்³யந்யோ ஜீவ: ப்ராஜ்ஞாத்ஸ்யாத் । ந த்வந்யத்வமஸ்தி, ‘தத்த்வமஸி’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேப்⁴ய: । இஹ ச ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத்’ இத்யஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா விபஶ்சித்’ (க. உ. 1 । 2 । 18) இதி ஜந்மமரணப்ரதிஷேதே⁴ந ப்ரதிபாத்³யமாநம் ஶாரீரபரமேஶ்வரயோரபே⁴த³ம் த³ர்ஶயதி । ஸதி ஹி ப்ரஸங்கே³ ப்ரதிஷேதோ⁴ பா⁴கீ³ ப⁴வதி । ப்ரஸங்க³ஶ்ச ஜந்மமரணயோ: ஶரீரஸம்ஸ்பர்ஶாச்சா²ரீரஸ்ய ப⁴வதி, ந பரமேஶ்வரஸ்ய । ததா² — ‘ஸ்வப்நாந்தம் ஜாக³ரிதாந்தம் சோபௌ⁴ யேநாநுபஶ்யதி । மஹாந்தம் விபு⁴மாத்மாநம் மத்வா தீ⁴ரோ ந ஶோசதி’ (க. உ. 2 । 1 । 4) இதி ஸ்வப்நஜாக³ரிதத்³ருஶோ ஜீவஸ்யைவ மஹத்த்வவிபு⁴த்வவிஶேஷணஸ்ய மநநேந ஶோகவிச்சே²த³ம் த³ர்ஶயந்ந ப்ராஜ்ஞாத³ந்யோ ஜீவ இதி த³ர்ஶயதி । ப்ராஜ்ஞவிஜ்ஞாநாத்³தி⁴ ஶோகவிச்சே²த³ இதி வேதா³ந்தஸித்³தா⁴ந்த: । ததா²க்³ரே — ‘யதே³வேஹ தத³முத்ர யத³முத்ர தத³ந்விஹ । ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’ (க. உ. 2 । 4 । 10) இதி ஜீவப்ராஜ்ஞபே⁴த³த்³ருஷ்டிமபவத³தி । ததா² ஜீவவிஷயஸ்யாஸ்தித்வநாஸ்தித்வப்ரஶ்நஸ்யாநந்தரம் ‘அந்யம் வரம் நசிகேதோ வ்ருணீஷ்வ’ இத்யாரப்⁴ய ம்ருத்யுநா தைஸ்தை: காமை: ப்ரலோப்⁴யமாநோ(அ)பி நசிகேதா யதா³ ந சசால, ததை³நம் ம்ருத்யுரப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸவிபா⁴க³ப்ரத³ர்ஶநேந வித்³யாவித்³யாவிபா⁴க³ப்ரத³ர்ஶநேந ச ‘வித்³யாபீ⁴ப்ஸிநம் நசிகேதஸம் மந்யே ந த்வா காமா ப³ஹவோ(அ)லோலுபந்த’ (க. உ. 1 । 2 । 4) இதி ப்ரஶஸ்ய ப்ரஶ்நமபி ததீ³யம் ப்ரஶம்ஸந்யது³வாச — ‘தம் து³ர்த³ர்ஶம் கூ³ட⁴மநுப்ரவிஷ்டம் கு³ஹாஹிதம் க³ஹ்வரேஷ்ட²ம் புராணம் । அத்⁴யாத்மயோகா³தி⁴க³மேந தே³வம் மத்வா தீ⁴ரோ ஹர்ஷஶோகௌ ஜஹாதி’ (க. உ. 1 । 2 । 12) இதி, தேநாபி ஜீவப்ராஜ்ஞயோரபே⁴த³ ஏவேஹ விவக்ஷித இதி க³ம்யதே । யத்ப்ரஶ்நநிமித்தாம் ச ப்ரஶம்ஸாம் மஹதீம் ம்ருத்யோ: ப்ரத்யபத்³யத நசிகேதா:, யதி³ தம் விஹாய ப்ரஶம்ஸாநந்தரமந்யமேவ ப்ரஶ்நமுபக்ஷிபேத் , அஸ்தா²ந ஏவ ஸா ஸர்வா ப்ரஶம்ஸா ப்ரஸாரிதா ஸ்யாத் । தஸ்மாத் ‘யேயம் ப்ரேதே’ இத்யஸ்யைவ ப்ரஶ்நஸ்யைதத³நுகர்ஷணம் ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத்’ இதி । யத்து ப்ரஶ்நச்சா²யாவைலக்ஷண்யமுக்தம் , தத³தூ³ஷணம் । ததீ³யஸ்யைவ விஶேஷஸ்ய புந: ப்ருச்ச்²யமாநத்வாத் । பூர்வத்ர ஹி தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தஸ்யாத்மநோ(அ)ஸ்தித்வம் ப்ருஷ்டம் , உத்தரத்ர து தஸ்யைவாஸம்ஸாரித்வம் ப்ருச்ச்²யத இதி । யாவத்³த்⁴யவித்³யா ந நிவர்ததே, தாவத்³த⁴ர்மாதி³கோ³சரத்வம் ஜீவஸ்ய ஜீவத்வம் ச ந நிவர்ததே । தந்நிவ்ருத்தௌ து ப்ராஜ்ஞ ஏவ ‘தத்த்வமஸி’ இதி ஶ்ருத்யா ப்ரத்யாய்யதே । ந சாவித்³யாவத்த்வே தத³பக³மே ச வஸ்துந: கஶ்சித்³விஶேஷோ(அ)ஸ்தி । யதா² கஶ்சித்ஸம்தமஸே பதிதாம் காஞ்சித்³ரஜ்ஜுமஹிம் மந்யமாநோ பீ⁴தோ வேபமாந: பலாயதே, தம் சாபரோ ப்³ரூயாத் ‘மா பை⁴ஷீ: நாயமஹி: ரஜ்ஜுரேவ’ இதி । ஸ ச தது³பஶ்ருத்யாஹிக்ருதம் ப⁴யமுத்ஸ்ருஜேத்³வேபது²ம் பலாயநம் ச । ந த்வஹிபு³த்³தி⁴காலே தத³பக³மகாலே ச வஸ்துந: கஶ்சித்³விஶேஷ: ஸ்யாத் — ததை²வைதத³பி த்³ரஷ்டவ்யம் । ததஶ்ச ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா’ இத்யேவமாத்³யபி ப⁴வத்யஸ்தித்வநாஸ்தித்வப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் । ஸூத்ரம் த்வவித்³யாகல்பிதஜீவப்ராஜ்ஞபே⁴தா³பேக்ஷயா யோஜயிதவ்யம் — ஏகத்வே(அ)பி ஹ்யாத்மவிஷயஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ராயணாவஸ்தா²யாம் தே³ஹவ்யதிரிக்தாஸ்தித்வமாத்ரவிசிகித்ஸநாத்கர்த்ருத்வாதி³ஸம்ஸாரஸ்வபா⁴வாநபோஹநாச்ச பூர்வஸ்ய பர்யாயஸ்ய ஜீவவிஷயத்வமுத்ப்ரேக்ஷ்யதே, உத்தரஸ்ய து த⁴ர்மாத்³யத்யயஸங்கீர்தநாத்ப்ராஜ்ஞவிஷயத்வமிதி । ததஶ்ச யுக்தா அக்³நிஜீவபரமாத்மகல்பநா । ப்ரதா⁴நகல்பநாயாம் து ந வரப்ரதா³நம் ந ப்ரஶ்நோ ந ப்ரதிவசநமிதி வைஷம்யம் ॥ 6 ॥
வ்யாக்யா

மஹத்³வச்ச ॥ 7 ॥

யதா² மஹச்ச²ப்³த³: ஸாங்க்²யை: ஸத்தாமாத்ரே(அ)பி ப்ரத²மஜே ப்ரயுக்த:, ந தமேவ வைதி³கே(அ)பி ப்ரயோகே³(அ)பி⁴த⁴த்தே, ‘பு³த்³தே⁴ராத்மா மஹாந்பர:’ (க. உ. 1 । 3 । 10) ‘மஹாந்தம் விபு⁴மாத்மாநம்’ (க. உ. 1 । 2 । 22) ‘வேதா³ஹமேதம் புருஷம் மஹாந்தம்’ (ஶ்வே. உ. 3 । 8) இத்யேவமாதா³வாத்மஶப்³த³ப்ரயோகா³தி³ப்⁴யோ ஹேதுப்⁴ய: । ததா²வ்யக்தஶப்³தோ³(அ)பி ந வைதி³கே ப்ரயோகே³ ப்ரதா⁴நமபி⁴தா⁴துமர்ஹதி । அதஶ்ச நாஸ்த்யாநுமாநிகஸ்ய ஶப்³த³வத்த்வம் ॥ 7 ॥
வ்யாக்யா

சமஸாதி⁴கரணம்

சமஸவத³விஶேஷாத் ॥ 8 ॥

புநரபி ப்ரதா⁴நவாதீ³ அஶப்³த³த்வம் ப்ரதா⁴நஸ்யாஸித்³த⁴மித்யாஹ । கஸ்மாத் ? மந்த்ரவர்ணாத் — ‘அஜாமேகாம் லோஹிதஶுக்லக்ருஷ்ணாம் ப³ஹ்வீ: ப்ரஜா: ஸ்ருஜமாநாம் ஸரூபா: । அஜோ ஹ்யேகோ ஜுஷமாணோ(அ)நுஶேதே ஜஹாத்யேநாம் பு⁴க்தபோ⁴கா³மஜோ(அ)ந்ய:’ (ஶ்வே. உ. 4 । 5) இதி । அத்ர ஹி மந்த்ரே லோஹிதஶுக்லக்ருஷ்ணஶப்³தை³: ரஜ:ஸத்த்வதமாம்ஸ்யபி⁴தீ⁴யந்தே । லோஹிதம் ரஜ:, ரஞ்ஜநாத்மகத்வாத் । ஶுக்லம் ஸத்த்வம் , ப்ரகாஶாத்மகத்வாத் । க்ருஷ்ணம் தம:, ஆவரணாத்மகத்வாத் । தேஷாம் ஸாம்யாவஸ்தா² அவயவத⁴ர்மைர்வ்யபதி³ஶ்யதே — லோஹிதஶுக்லக்ருஷ்ணேதி । ந ஜாயத இதி ச அஜா ஸ்யாத் , ‘மூலப்ரக்ருதிரவிக்ருதி:’ இத்யப்⁴யுபக³மாத் । நந்வஜாஶப்³த³ஶ்சா²கா³யாம் ரூட⁴: । பா³ட⁴ம் । ஸா து ரூடி⁴ரிஹ நாஶ்ரயிதும் ஶக்யா, வித்³யாப்ரகரணாத் । ஸா ச ப³ஹ்வீ: ப்ரஜாஸ்த்ரைகு³ண்யாந்விதா ஜநயதி । தாம் ப்ரக்ருதிமஜ ஏக: புருஷோ ஜுஷமாண: ப்ரீயமாண: ஸேவமாநோ வா அநுஶேதே — தாமேவாவித்³யயா ஆத்மத்வேநோபக³ம்ய ஸுகீ² து³:கீ² மூடோ⁴(அ)ஹமித்யவிவேகிதயா ஸம்ஸரதி । அந்ய: புநரஜ: புருஷ உத்பந்நவிவேகஜ்ஞாநோ விரக்தோ ஜஹாத்யேநம் ப்ரக்ருதிம் பு⁴க்தபோ⁴கா³ம் க்ருதபோ⁴கா³பவர்கா³ம் பரித்யஜதி — முச்யத இத்யர்த²: । தஸ்மாச்ச்²ருதிமூலைவ ப்ரதா⁴நாதி³கல்பநா காபிலாநாமித்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
நாநேந மந்த்ரேண ஶ்ருதிமத்த்வம் ஸாங்க்²யவாத³ஸ்ய ஶக்யமாஶ்ரயிதும் । ந ஹ்யயம் மந்த்ர: ஸ்வாதந்த்ர்யேண கஞ்சித³பி வாத³ம் ஸமர்த²யிதுமுத்ஸஹதே। ஸர்வத்ராபி யயா கயாசித்கல்பநயா அஜாத்வாதி³ஸம்பாத³நோபபத்தே:, ஸாங்க்²யவாத³ ஏவேஹாபி⁴ப்ரேத இதி விஶேஷாவதா⁴ரணகாரணாபா⁴வாத் । சமஸவத் — யதா² ஹி ‘அர்வாக்³பி³லஶ்சமஸ ஊர்த்⁴வபு³த்⁴ந:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 2 । 3) இத்யஸ்மிந்மந்த்ரே ஸ்வாதந்த்ர்யேணாயம் நாமாஸௌ சமஸோ(அ)பி⁴ப்ரேத இதி ந ஶக்யதே நியந்தும் , ஸர்வத்ராபி யதா²கத²ஞ்சித³ர்வாக்³பி³லத்வாதி³கல்பநோபபத்தே:, ஏவமிஹாப்யவிஶேஷ: ‘அஜாமேகாம்’ இத்யஸ்ய மந்த்ரஸ்ய । நாஸ்மிந்மந்த்ரே ப்ரதா⁴நமேவாஜாபி⁴ப்ரேதேதி ஶக்யதே நியந்தும் ॥ 8 ॥
தத்ர து ‘இத³ம் தச்சி²ர ஏஷ ஹ்யர்வாக்³பி³லஶ்சமஸ ஊர்த்⁴வபு³த்⁴ந:’ இதி வாக்யஶேஷாச்சமஸவிஶேஷப்ரதிபத்திர்ப⁴வதி । இஹ புந: கேயமஜா ப்ரதிபத்தவ்யேத்யத்ர ப்³ரூம: —

ஜ்யோதிருபக்ரமா து ததா² ஹ்யதீ⁴யத ஏகே ॥ 9 ॥

பரமேஶ்வராது³த்பந்நா ஜ்யோதி:ப்ரமுகா² தேஜோப³ந்நலக்ஷணா சதுர்வித⁴ஸ்ய பூ⁴தக்³ராமஸ்ய ப்ரக்ருதிபூ⁴தேயமஜா ப்ரதிபத்தவ்யா । துஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: — பூ⁴தத்ரயலக்ஷணைவேயமஜா விஜ்ஞேயா, ந கு³ணத்ரயலக்ஷணா । கஸ்மாத் ? ததா² ஹ்யேகே ஶாகி²நஸ்தேஜோப³ந்நாநாம் பரமேஶ்வராது³த்பத்திமாம்நாய தேஷாமேவ ரோஹிதாதி³ரூபதாமாமநந்தி — ‘யத³க்³நே ரோஹிதம் ரூபம் தேஜஸஸ்தத்³ரூபம் யச்சு²க்லம் தத³பாம் யத்க்ருஷ்ணம் தத³ந்நஸ்ய’ இதி । தாந்யேவேஹ தேஜோப³ந்நாநி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயந்தே, ரோஹிதாதி³ஶப்³த³ஸாமாந்யாத் , ரோஹிதாதீ³நாம் ச ஶப்³தா³நாம் ரூபவிஶேஷேஷு முக்²யத்வாத்³பா⁴க்தத்வாச்ச கு³ணவிஷயத்வஸ்ய । அஸந்தி³க்³தே⁴ந ச ஸந்தி³க்³த⁴ஸ்ய நிக³மநம் ந்யாய்யம் மந்யந்தே । ததே²ஹாபி ‘ப்³ரஹ்மவாதி³நோ வத³ந்தி । கிங்காரணம் ப்³ரஹ்ம’ (ஶ்வே. உ. 1 । 1) இத்யுபக்ரம்ய ‘தே த்⁴யாநயோகா³நுக³தா அபஶ்யந்தே³வாத்மஶக்திம் ஸ்வகு³ணைர்நிகூ³டா⁴ம்’ (ஶ்வே. உ. 1 । 3) இதி பாரமேஶ்வர்யா: ஶக்தே: ஸமஸ்தஜக³த்³விதா⁴யிந்யா வாக்யோபக்ரமே(அ)வக³மாத் । வாக்யஶேஷே(அ)பி ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரம்’ இதி ‘யோ யோநிம் யோநிமதி⁴திஷ்ட²த்யேக:’ (ஶ்வே. உ. 4 । 11) இதி ச தஸ்யா ஏவாவக³மாந்ந ஸ்வதந்த்ரா காசித்ப்ரக்ருதி: ப்ரதா⁴நம் நாமாஜாமந்த்ரேணாம்நாயத இதி ஶக்யதே வக்தும் । ப்ரகரணாத்து ஸைவ தை³வீ ஶக்திரவ்யாக்ருதநாமரூபா நாமரூபயோ: ப்ராக³வஸ்தா² அநேநாபி மந்த்ரேணாம்நாயத இத்யுச்யதே । தஸ்யாஶ்ச ஸ்வவிகாரவிஷயேண த்ரைரூப்யேண த்ரைரூப்யமுக்தம் ॥ 9 ॥
வ்யாக்யா
கத²ம் புநஸ்தேஜோப³ந்நாநாம் த்ரைரூப்யேண த்ரிரூபா அஜா ப்ரதிபத்தும் ஶக்யதே, யாவதா ந தாவத்தேஜோப³ந்நேஷ்வஜாக்ருதிரஸ்தி, ந ச தேஜோப³ந்நாநாம் ஜாதிஶ்ரவணாத³ஜாதிநிமித்தோ(அ)ப்யஜாஶப்³த³: ஸம்ப⁴வதீதி; அத உத்தரம் பட²தி —

கல்பநோபதே³ஶாச்ச மத்⁴வாதி³வத³விரோத⁴: ॥ 10 ॥

நாயமஜாக்ருதிநிமித்தோ(அ)ஜாஶப்³த³: । நாபி யௌகி³க: । கிம் தர்ஹி ? கல்பநோபதே³ஶோ(அ)யம் — அஜாரூபகக்லுப்திஸ்தேஜோப³ந்நலக்ஷணாயாஶ்சராசரயோநேருபதி³ஶ்யதே । யதா² ஹி லோகே யத்³ருச்ச²யா காசித³ஜா ரோஹிதஶுக்லக்ருஷ்ணவர்ணா ஸ்யாத்³ப³ஹுப³ர்கரா ஸரூபப³ர்கரா ச, தாம் ச கஶ்சித³ஜோ ஜுஷமாணோ(அ)நுஶயீத, கஶ்சிச்சைநாம் பு⁴க்தபோ⁴கா³ம் ஜஹ்யாத் — ஏவமியமபி தேஜோப³ந்நலக்ஷணா பூ⁴தப்ரக்ருதிஸ்த்ரிவர்ணா ப³ஹு ஸரூபம் சராசரலக்ஷணம் விகாரஜாதம் ஜநயதி, அவிது³ஷா ச க்ஷேத்ரஜ்ஞேநோபபு⁴ஜ்யதே, விது³ஷா ச பரித்யஜ்யத இதி । ந சேத³மாஶங்கிதவ்யம் — ஏக: க்ஷேத்ரஜ்ஞோ(அ)நுஶேதே அந்யோ ஜஹாதீத்யத: க்ஷேத்ரஜ்ஞபே⁴த³: பாரமார்தி²க: பரேஷாமிஷ்ட: ப்ராப்நோதீதி । ந ஹீயம் க்ஷேத்ரஜ்ஞபே⁴த³ப்ரதிபிபாத³யிஷா । கிந்து ப³ந்த⁴மோக்ஷவ்யவஸ்தா²ப்ரதிபிபாத³யிஷா த்வேஷா । ப்ரஸித்³த⁴ம் து பே⁴த³மநூத்³ய ப³ந்த⁴மோக்ஷவ்யவஸ்தா² ப்ரதிபாத்³யதே । பே⁴த³ஸ்தூபாதி⁴நிமித்தோ மித்²யாஜ்ஞாநகல்பித:; ந பாரமார்தி²க:। ‘ஏகோ தே³வ: ஸர்வபூ⁴தேஷு கூ³ட⁴: ஸர்வவ்யாபீ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா’ (ஶ்வே. உ. 6 । 11) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । மத்⁴வாதி³வத் — யதா² ஆதி³த்யஸ்யாமது⁴நோ மது⁴த்வம், வாசஶ்சாதே⁴நோர்தே⁴நுத்வம் , த்³யுலோகாதீ³நாம் சாநக்³நீநாமக்³நித்வம் — இத்யேவம்ஜாதீயகம் கல்ப்யதே, ஏவமித³மநஜாயா அஜாத்வம் கல்ப்யத இத்யர்த²: । தஸ்மாத³விரோத⁴ஸ்தேஜோப³ந்நேஷ்வஜாஶப்³த³ப்ரயோக³ஸ்ய ॥ 10 ॥
வ்யாக்யா

ஸம்க்²யோபஸங்க்³ரஹாதி⁴கரணம்

ந ஸம்க்²யோபஸங்க்³ரஹாத³பி நாநாபா⁴வாத³திரேகாச்ச ॥ 11 ॥

ஏவம் பரிஹ்ருதே(அ)ப்யஜாமந்த்ரே புநரந்யஸ்மாந்மந்த்ராத்ஸாங்க்²ய: ப்ரத்யவதிஷ்ட²தே — ‘யஸ்மிந்பஞ்ச பஞ்சஜநா ஆகாஶஶ்ச ப்ரதிஷ்டி²த: । தமேவ மந்ய ஆத்மாநம் வித்³வாந்ப்³ரஹ்மாம்ருதோ(அ)ம்ருதம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 17) இதி । அஸ்மிந்மந்த்ரே பஞ்ச பஞ்சஜநா இதி பஞ்சஸம்க்²யாவிஷயா அபரா பஞ்சஸம்க்²யா ஶ்ரூயதே, பஞ்சஶப்³த³த்³வயத³ர்ஶநாத் । த ஏதே பஞ்ச பஞ்சகா: பஞ்சவிம்ஶதி: ஸம்பத்³யந்தே । தயா ச பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யயா யாவந்த: ஸம்க்²யேயா ஆகாங்க்ஷ்யந்தே தாவந்த்யேவ ச தத்த்வாநி ஸாங்க்²யை: ஸம்க்²யாயந்தே — ‘மூலப்ரக்ருதிரவிக்ருதிர்மஹதா³த்³யா: ப்ரக்ருதிவிக்ருதய: ஸப்த । ஷோட³ஶகஶ்ச விகாரோ ந ப்ரக்ருதிர்ந விக்ருதி: புருஷ:’ இதி । தயா ஶ்ருதிப்ரஸித்³த⁴யா பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யயா தேஷாம் ஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³தா⁴நாம் பஞ்சவிம்ஶதிதத்த்வாநாமுபஸங்க்³ரஹாத்ப்ராப்தம் புந: ஶ்ருதிமத்த்வமேவ ப்ரதா⁴நாதீ³நாம் ॥
வ்யாக்யா
ததோ ப்³ரூம: — ந ஸம்க்²யோபஸங்க்³ரஹாத³பி ப்ரதா⁴நாதீ³நாம் ஶ்ருதிமத்த்வம் ப்ரத்யாஶா கர்தவ்யா । கஸ்மாத் ? நாநாபா⁴வாத் । நாநா ஹ்யேதாநி பஞ்சவிம்ஶதிஸ்தத்த்வாநி । நைஷாம் பஞ்சஶ: பஞ்சஶ: ஸாதா⁴ரணோ த⁴ர்மோ(அ)ஸ்தி, யேந பஞ்சவிம்ஶதேரந்தராலே பரா: பஞ்ச பஞ்ச ஸம்க்²யா நிவிஶேரந் । ந ஹ்யேகநிப³ந்த⁴நமந்தரேண நாநாபூ⁴தேஷு த்³வித்வாதி³கா: ஸம்க்²யா நிவிஶந்தே । அதோ²ச்யேத — பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யைவேயமவயவத்³வாரேண லக்ஷ்யதே, யதா² ‘பஞ்ச ஸப்த ச வர்ஷாணி ந வவர்ஷ ஶதக்ரது:’ இதி த்³வாத³ஶவார்ஷிகீமநாவ்ருஷ்டிம் கத²யந்தி, தத்³வதி³தி; தத³பி நோபபத்³யதே । அயமேவாஸ்மிந்பக்ஷே தோ³ஷ:, யல்லக்ஷணாஶ்ரயணீயா ஸ்யாத் । பரஶ்சாத்ர பஞ்சஶப்³தோ³ ஜநஶப்³தே³ந ஸமஸ்த: பஞ்சஜநா: இதி, பா⁴ஷிகேண ஸ்வரேணைகபத³த்வநிஶ்சயாத் । ப்ரயோகா³ந்தரே ச ‘பஞ்சாநாம் த்வா பஞ்சஜநாநாம்’ (தை. ஸம். 1 । 6 । 2 । 2) இத்யைகபத்³யைகஸ்வர்யைகவிப⁴க்திகத்வாவக³மாத் । ஸமஸ்தத்வாச்ச ந வீப்ஸா ‘பஞ்ச பஞ்ச’ இதி । தேந ந பஞ்சகத்³வயக்³ரஹணம் பஞ்ச பஞ்சேதி । ந ச பஞ்சஸம்க்²யாயா ஏகஸ்யா: பஞ்சஸம்க்²யயா பரயா விஶேஷணம் ‘பஞ்ச பஞ்சகா:’ இதி, உபஸர்ஜநஸ்ய விஶேஷணேநாஸம்யோகா³த் । நந்வாபந்நபஞ்சஸம்க்²யாகா ஜநா ஏவ புந: பஞ்சஸம்க்²யயா விஶேஷ்யமாணா: பஞ்சவிம்ஶதி: ப்ரத்யேஷ்யந்தே, யதா² பஞ்ச பஞ்சபூல்ய இதி பஞ்சவிம்ஶதி: பூலா: ப்ரதீயந்தே, தத்³வத் । நேதி ப்³ரூம: । யுக்தம் யத்பஞ்சபூலீஶப்³த³ஸ்ய ஸமாஹாராபி⁴ப்ராயத்வாத் கதீதி ஸத்யாம் பே⁴தா³காங்க்ஷாயாம் பஞ்ச பஞ்சபூல்ய இதி விஶேஷணம் । இஹ து பஞ்ச ஜநா இத்யாதி³த ஏவ பே⁴தோ³பாதா³நாத்கதீத்யஸத்யாம் பே⁴தா³காங்க்ஷாயாம் ந பஞ்ச பஞ்சஜநா இதி விஶேஷணம் ப⁴வேத் । ப⁴வத³பீத³ம் விஶேஷணம் பஞ்சஸம்க்²யாயா ஏவ ப⁴வேத்; தத்ர சோக்தோ தோ³ஷ: । தஸ்மாத்பஞ்ச பஞ்சஜநா இதி ந பஞ்சவிம்ஶதிதத்த்வாபி⁴ப்ராயம் । அதிரேகாச்ச ந பஞ்சவிம்ஶதிதத்த்வாபி⁴ப்ராயம் । அதிரேகோ ஹி ப⁴வத்யாத்மாகாஶாப்⁴யாம் பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யாயா: । ஆத்மா தாவதி³ஹ ப்ரதிஷ்டா²ம் ப்ரத்யாதா⁴ரத்வேந நிர்தி³ஷ்ட:, ‘யஸ்மிந்’ இதி ஸப்தமீஸூசிதஸ்ய ‘தமேவ மந்ய ஆத்மாநம்’ இத்யாத்மத்வேநாநுகர்ஷணாத் । ஆத்மா ச சேதந: புருஷ:; ஸ ச பஞ்சவிம்ஶதாவந்தர்க³த ஏவேதி ந தஸ்யைவாதா⁴ரத்வமாதே⁴யத்வம் ச யுஜ்யதே । அர்தா²ந்தரபரிக்³ரஹே ச தத்த்வஸம்க்²யாதிரேக: ஸித்³தா⁴ந்தவிருத்³த⁴: ப்ரஸஜ்யேத । ததா² ‘ஆகாஶஶ்ச ப்ரதிஷ்டி²த:’ இத்யாகாஶஸ்யாபி பஞ்சவிம்ஶதாவந்தர்க³தஸ்ய ந ப்ருத²கு³பாதா³நம் ந்யாய்யம்; அர்தா²ந்தரபரிக்³ரஹே சோக்தம் தூ³ஷணம் । கத²ம் ச ஸம்க்²யாமாத்ரஶ்ரவணே ஸத்யஶ்ருதாநாம் பஞ்சவிம்ஶதிதத்த்வாநாமுபஸங்க்³ரஹ: ப்ரதீயேத ? ஜநஶப்³த³ஸ்ய தத்த்வேஷ்வரூட⁴த்வாத் , அர்தா²ந்தரோபஸங்க்³ரஹே(அ)பி ஸம்க்²யோபபத்தே: । கத²ம் தர்ஹி பஞ்ச பஞ்சஜநா இதி ? உச்யதே — ‘தி³க்ஸம்க்²யே ஸம்ஜ்ஞாயாம்’ (பா. ஸூ. 2 । 1 । 50) இதி விஶேஷஸ்மரணாத்ஸம்ஜ்ஞாயாமேவ பஞ்சஶப்³த³ஸ்ய ஜநஶப்³தே³ந ஸமாஸ: । ததஶ்ச ரூட⁴த்வாபி⁴ப்ராயேணைவ கேசித்பஞ்சஜநா நாம விவக்ஷ்யந்தே, ந ஸாங்க்²யதத்த்வாபி⁴ப்ராயேண । தே கதீத்யஸ்யாமாகாங்க்ஷாயாம் புந: பஞ்சேதி ப்ரயுஜ்யதே । பஞ்சஜநா நாம யே கேசித் , தே ச பஞ்சைவேத்யர்த²:, ஸப்தர்ஷய: ஸப்தேதி யதா² ॥ 11 ॥
வ்யாக்யா
கே புநஸ்தே பஞ்சஜநா நாமேதி, தது³ச்யதே —

ப்ராணாத³யோ வாக்யஶேஷாத் ॥ 12 ॥

‘யஸ்மிந்பஞ்ச பஞ்சஜநா:’ இத்யத உத்தரஸ்மிந்மந்த்ரே ப்³ரஹ்மஸ்வரூபநிரூபணாய ப்ராணாத³ய: பஞ்ச நிர்தி³ஷ்டா: — ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணமுத சக்ஷுஷஶ்சக்ஷுருத ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமந்நஸ்யாந்நம் மநஸோ யே மநோ விது³:’ இதி । தே(அ)த்ர வாக்யஶேஷக³தா: ஸந்நிதா⁴நாத்பஞ்சஜநா விவக்ஷ்யந்தே । கத²ம் புந: ப்ராணாதி³ஷு ஜநஶப்³த³ப்ரயோக³: ? தத்த்வேஷு வா கத²ம் ஜநஶப்³த³ப்ரயோக³: ? ஸமாநே து ப்ரஸித்³த்⁴யதிக்ரமே வாக்யஶேஷவஶாத்ப்ராணாத³ய ஏவ க்³ரஹீதவ்யா ப⁴வந்தி । ஜநஸம்ப³ந்தா⁴ச்ச ப்ராணாத³யோ ஜநஶப்³த³பா⁴ஜோ ப⁴வந்தி । ஜநவசநஶ்ச புருஷஶப்³த³: ப்ராணேஷு ப்ரயுக்த: — ‘தே வா ஏதே பஞ்ச ப்³ரஹ்மபுருஷா:’ (சா². உ. 3 । 13 । 6) இத்யத்ர । ‘ப்ராணோ பிதா ப்ராணோ ஹ மாதா’ (சா². உ. 7 । 15 । 1) இத்யாதி³ ச ப்³ராஹ்மணம் । ஸமாஸப³லாச்ச ஸமுதா³யஸ்ய ரூட⁴த்வமவிருத்³த⁴ம் । கத²ம் புநரஸதி ப்ரத²மப்ரயோகே³ ரூடி⁴: ஶக்யாஶ்ரயிதும் ? ஶக்யா உத்³பி⁴தா³தி³வதி³த்யாஹ — ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²ஸந்நிதா⁴நே ஹ்யப்ரஸித்³தா⁴ர்த²: ஶப்³த³: ப்ரயுஜ்யமாந: ஸமபி⁴வ்யாஹாராத்தத்³விஷயோ நியம்யதே; யதா² ‘உத்³பி⁴தா³ யஜேத’ ‘யூபம் சி²நத்தி’ ‘வேதி³ம் கரோதி’ இதி । ததா² அயமபி பஞ்சஜநஶப்³த³: ஸமாஸாந்வாக்²யாநாத³வக³தஸம்ஜ்ஞாபா⁴வ: ஸம்ஜ்ஞ்யாகாங்க்ஷீ வாக்யஶேஷஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதேஷு ப்ராணாதி³ஷு வர்திஷ்யதே । கைஶ்சித்து தே³வா: பிதரோ க³ந்த⁴ர்வா அஸுரா ரக்ஷாம்ஸி ச பஞ்ச பஞ்சஜநா வ்யாக்²யாதா: । அந்யைஶ்ச சத்வாரோ வர்ணா நிஷாத³பஞ்சமா: பரிக்³ருஹீதா: । க்வசிச்ச ‘யத்பாஞ்சஜந்யயா விஶா’ (ரு. ஸம். 8 । 63 । 7) இதி ப்ரஜாபர: ப்ரயோக³: பஞ்சஜநஶப்³த³ஸ்ய த்³ருஶ்யதே । தத்பரிக்³ரஹே(அ)பீஹ ந கஶ்சித்³விரோத⁴: । ஆசார்யஸ்து ந பஞ்சவிம்ஶதேஸ்தத்த்வாநாமிஹ ப்ரதீதிரஸ்தீத்யேவம்பரதயா ‘ப்ராணாத³யோ வாக்யஶேஷாத்’ இதி ஜகா³த³ ॥ 12 ॥
வ்யாக்யா
ப⁴வேயுஸ்தாவத்ப்ராணாத³ய: பஞ்சஜநா மாத்⁴யந்தி³நாநாம் , யே(அ)ந்நம் ப்ராணாதி³ஷ்வாமநந்தி । காண்வாநாம் து கத²ம் ப்ராணாத³ய: பஞ்சஜநா ப⁴வேயு:, யே(அ)ந்நம் ப்ராணாதி³ஷு நாமநந்தீதி — அத உத்தரம் பட²தி —

ஜ்யோதிஷைகேஷாமஸத்யந்நே ॥ 13 ॥

அஸத்யபி காண்வாநாமந்நே ஜ்யோதிஷா தேஷாம் பஞ்சஸம்க்²யா பூர்யேத । தே(அ)பி ஹி ‘யஸ்மிந்பஞ்ச பஞ்சஜநா:’ இத்யத: பூர்வஸ்மிந்மந்த்ரே ப்³ரஹ்மஸ்வரூபநிரூபணாயைவ ஜ்யோதிரதீ⁴யதே ‘தத்³தே³வா ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதி:’ இதி । கத²ம் புநருப⁴யேஷாமபி துல்யவதி³த³ம் ஜ்யோதி: பட்²யமாநம் ஸமாநமந்த்ரக³தயா பஞ்சஸம்க்²யயா கேஷாஞ்சித்³க்³ருஹ்யதே கேஷாஞ்சிந்நேதி — அபேக்ஷாபே⁴தா³தி³த்யாஹ — மாத்⁴யந்தி³நாநாம் ஹி ஸமாநமந்த்ரபடி²தப்ராணாதி³பஞ்சஜநலாபா⁴ந்நாஸ்மிந்மந்த்ராந்தரபடி²தே ஜ்யோதிஷ்யபேக்ஷா ப⁴வதி । தத³லாபா⁴த்து காண்வாநாம் ப⁴வத்யபேக்ஷா । அபேக்ஷாபே⁴தா³ச்ச ஸமாநே(அ)பி மந்த்ரே ஜ்யோதிஷோ க்³ரஹணாக்³ரஹணே । யதா² ஸமாநே(அ)ப்யதிராத்ரே வசநபே⁴தா³த்ஷோட³ஶிநோ க்³ரஹணாக்³ரஹணே, தத்³வத் । ததே³வம் ந தாவச்ச்²ருதிப்ரஸித்³தி⁴: காசித்ப்ரதா⁴நவிஷயாஸ்தி । ஸ்ம்ருதிந்யாயப்ரஸித்³தீ⁴ து பரிஹரிஷ்யேதே ॥ 13 ॥

காரணத்வாதி⁴கரணம்

காரணத்வேந சாகாஶாதி³ஷு யதா²வ்யபதி³ஷ்டோக்தே: ॥ 14 ॥

ப்ரதிபாதி³தம் ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணம் । ப்ரதிபாதி³தம் ப்³ரஹ்மவிஷயம் க³திஸாமாந்யம் வேதா³ந்தவாக்யாநாம் । ப்ரதிபாதி³தம் ச ப்ரதா⁴நஸ்யாஶப்³த³த்வம் । தத்ரேத³மபரமாஶங்க்யதே — ந ஜந்மாதி³காரணத்வம் ப்³ரஹ்மணோ ப்³ரஹ்மவிஷயம் வா க³திஸாமாந்யம் வேதா³ந்தவாக்யாநாம் ப்ரதிபாத³யிதும் ஶக்யம் । கஸ்மாத் ? விகா³நத³ர்ஶநாத் । ப்ரதிவேதா³ந்தம் ஹ்யந்யாந்யா ஸ்ருஷ்டிருபலப்⁴யதே, க்ரமாதி³வைசித்ர்யாத் । ததா² ஹி — க்வசித் ‘ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாகாஶாதி³கா ஸ்ருஷ்டிராம்நாயதே । க்வசித்தேஜஆதி³கா ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இதி । க்வசித்ப்ராணாதி³கா ‘ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத ப்ராணாச்ச்²ரத்³தா⁴ம்’ (ப்ர. உ. 6 । 4) இதி । க்வசித³க்ரமேணைவ லோகாநாமுத்பத்திராம்நாயதே — ‘ஸ இமாம்ல்லோகாநஸ்ருஜத । அம்போ⁴ மரீசீர்மரமாப:’ (ஐ. உ. 1 । 1 । 2) இதி । ததா² க்வசித³ஸத்பூர்விகா ஸ்ருஷ்டி: பட்²யதே — ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத் । ததோ வை ஸத³ஜாயத’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி, ‘அஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீத்தத்ஸதா³ஸீத்தத்ஸமப⁴வத்’ (சா². உ. 3 । 19 । 1) இதி ச । க்வசித³ஸத்³வாத³நிராகரணேந ஸத்பூர்விகா ப்ரக்ரியா ப்ரதிஜ்ஞாயதே — ‘தத்³தை⁴க ஆஹுரஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீத்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) இத்யுபக்ரம்ய, ‘குதஸ்து க²லு ஸோம்யைவꣳ ஸ்யாதி³தி ஹோவாச கத²மஸத: ஸஜ்ஜாயேதேதி । ஸத்த்வேவ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்’ (சா². உ. 6 । 2 । 2) இதி । க்வசித்ஸ்வயம்கர்த்ருகைவ வ்யாக்ரியா ஜக³தோ நிக³த்³யதே — ‘தத்³தே⁴த³ம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத்தந்நாமரூபாப்⁴யாமேவ வ்யாக்ரியத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) இதி । ஏவமநேகதா⁴ விப்ரதிபத்தேர்வஸ்துநி ச விகல்பஸ்யாநுபபத்தேர்ந வேதா³ந்தவாக்யாநாம் ஜக³த்காரணாவதா⁴ரணபரதா ந்யாய்யா । ஸ்ம்ருதிந்யாயப்ரஸித்³தி⁴ப்⁴யாம் து காரணாந்தரபரிக்³ரஹோ ந்யாய்ய இத்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
ஸத்யபி ப்ரதிவேதா³ந்தம் ஸ்ருஜ்யமாநேஷ்வாகாஶாதி³ஷு க்ரமாதி³த்³வாரகே விகா³நே, ந ஸ்ரஷ்டரி கிஞ்சித்³விகா³நமஸ்தி । குத: ? யதா²வ்யபதி³ஷ்டோக்தே: — யதா²பூ⁴தோ ஹ்யேகஸ்மிந்வேதா³ந்தே ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வேஶ்வர: ஸர்வாத்மைகோ(அ)த்³விதீய: காரணத்வேந வ்யபதி³ஷ்ட:, ததா²பூ⁴த ஏவ வேதா³ந்தாந்தரேஷ்வபி வ்யபதி³ஶ்யதே । தத்³யதா² — ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி । அத்ர தாவஜ்ஜ்ஞாநஶப்³தே³ந பரேண ச தத்³விஷயேண காமயித்ருத்வவசநேந சேதநம் ப்³ரஹ்ம ந்யரூபயத் । அபரப்ரயோஜ்யத்வேநேஶ்வரம் காரணமப்³ரவீத் । தத்³விஷயேணைவ பரேணாத்மஶப்³தே³ந ஶரீராதி³கோஶபரம்பரயா சாந்தரநுப்ரவேஶநேந ஸர்வேஷாமந்த: ப்ரத்யகா³த்மாநம் நிரதா⁴ரயத் । ‘ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி சாத்மவிஷயேண ப³ஹுப⁴வநாநுஶம்ஸநேந ஸ்ருஜ்யமாநாநாம் விகாராணாம் ஸ்ரஷ்டுரபே⁴த³மபா⁴ஷத । ததா² ‘இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜத । யதி³த³ம் கிம் ச’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி ஸமஸ்தஜக³த்ஸ்ருஷ்டிநிர்தே³ஶேந ப்ராக்ஸ்ருஷ்டேரத்³விதீயம் ஸ்ரஷ்டாரமாசஷ்டே । தத³த்ர யல்லக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம காரணத்வேந விஜ்ஞாதம் , தல்லக்ஷணமேவாந்யத்ராபி விஜ்ஞாயதே — ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதே³கமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘ததை³க்ஷத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இதி । ததா² ‘ஆத்மா வா இத³மேக ஏவாக்³ர ஆஸீந்நாந்யத்கிஞ்சந மிஷத் । ஸ ஈக்ஷத லோகாந்நு ஸ்ருஜை’ (ஐ. உ. 1 । 1 । 1) இதி ச — ஏவம்ஜாதீயகஸ்ய காரணஸ்வரூபநிரூபணபரஸ்ய வாக்யஜாதஸ்ய ப்ரதிவேதா³ந்தமவிகீ³தார்த²த்வாத் । கார்யவிஷயம் து விகா³நம் த்³ருஶ்யதே — க்வசிதா³காஶாதி³கா ஸ்ருஷ்டி: க்வசித்தேஜஆதி³கேத்யேவம்ஜாதீயகம் । ந ச கார்யவிஷயேண விகா³நேந காரணமபி ப்³ரஹ்ம ஸர்வவேதா³ந்தேஷ்வவிகீ³தமதி⁴க³ம்யமாநமவிவக்ஷிதம் ப⁴விதுமர்ஹதீதி ஶக்யதே வக்தும் , அதிப்ரஸங்கா³த் । ஸமாதா⁴ஸ்யதி சாசார்ய: கார்யவிஷயமபி விகா³நம் ‘ந வியத³ஶ்ருதே:’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 3 । 1) இத்யாரப்⁴ய । ப⁴வேத³பி கார்யஸ்ய விகீ³தத்வமப்ரதிபாத்³யத்வாத் । ந ஹ்யயம் ஸ்ருஷ்ட்யாதி³ப்ரபஞ்ச: ப்ரதிபிபாத³யிஷித: । ந ஹி தத்ப்ரதிப³த்³த⁴: கஶ்சித்புருஷார்தோ² த்³ருஶ்யதே ஶ்ரூயதே வா । ந ச கல்பயிதும் ஶக்யதே, உபக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாம் தத்ர தத்ர ப்³ரஹ்மவிஷயைர்வாக்யை: ஸாகமேகவாக்யதாயா க³ம்யமாநத்வாத் । த³ர்ஶயதி ச ஸ்ருஷ்ட்யாதி³ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யர்த²தாம் — ‘அந்நேந ஸோம்ய ஶுங்கே³நாபோ மூலமந்விச்சா²த்³பி⁴: ஸோம்ய ஶுங்கே³ந தேஜோ மூலமந்விச்ச² தேஜஸா ஸோம்ய ஶுங்கே³ந ஸந்மூலமந்விச்ச²’ (சா². உ. 6 । 8 । 4) இதி । ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தைஶ்ச கார்யஸ்ய காரணேநாபே⁴த³ம் வதி³தும் ஸ்ருஷ்ட்யாதி³ப்ரபஞ்ச: ஶ்ராவ்யத இதி க³ம்யதே । ததா² ச ஸம்ப்ரதா³யவிதோ³ வத³ந்தி — ‘ம்ருல்லோஹவிஸ்பு²லிங்கா³த்³யை: ஸ்ருஷ்டிர்யா சோதி³தாந்யதா² । உபாய: ஸோ(அ)வதாராய நாஸ்தி பே⁴த³: கத²ஞ்சந’ (மா. கா. 3 । 15) இதி । ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திப்ரதிப³த்³த⁴ம் து ப²லம் ஶ்ரூயதே — ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) ‘தரதி ஶோகமாத்மவித்’ (சா². உ. 7 । 1 । 3) ‘தமேவ விதி³த்வாதி ம்ருத்யுமேதி’ (ஶ்வே. உ. 3 । 8) இதி । ப்ரத்யக்ஷாவக³மம் சேத³ம் ப²லம் , ‘தத்த்வமஸி’ இத்யஸம்ஸார்யாத்மத்வப்ரதிபத்தௌ ஸத்யாம் ஸம்ஸார்யாத்மத்வவ்யாவ்ருத்தே: ॥ 14 ॥
யத்புந: காரணவிஷயம் விகா³நம் த³ர்ஶிதம் ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இத்யாதி³, தத்பரிஹர்தவ்யம்; அத்ரோச்யதே —

ஸமாகர்ஷாத் ॥ 15 ॥

‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி நாத்ராஸந்நிராத்மகம் காரணத்வேந ஶ்ராவ்யதே । யத: ‘அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி । அஸத்³ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேத் । அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி சேத்³வேத³ । ஸந்தமேநம் ததோ விது³:’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இத்யஸத்³வாதா³பவாதே³நாஸ்தித்வலக்ஷணம் ப்³ரஹ்மாந்நமயாதி³கோஶபரம்பரயா ப்ரத்யகா³த்மாநம் நிர்தா⁴ர்ய, ‘ஸோ(அ)காமயத’ இதி தமேவ ப்ரக்ருதம் ஸமாக்ருஷ்ய, ஸப்ரபஞ்சாம் ஸ்ருஷ்டிம் தஸ்மாச்ச்²ராவயித்வா, ‘தத்ஸத்யமித்யாசக்ஷதே’ இதி சோபஸம்ஹ்ருத்ய, ‘தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி’ இதி தஸ்மிந்நேவ ப்ரக்ருதே(அ)ர்தே² ஶ்லோகமிமமுதா³ஹரதி — ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி । யதி³ த்வஸந்நிராத்மகமஸ்மிஞ்ஶ்லோகே(அ)பி⁴ப்ரேயேத, ததோ(அ)ந்யஸமாகர்ஷணே(அ)ந்யஸ்யோதா³ஹரணாத³ஸம்ப³த்³த⁴ம் வாக்யமாபத்³யேத । தஸ்மாந்நாமரூபவ்யாக்ருதவஸ்துவிஷய: ப்ராயேண ஸச்ச²ப்³த³: ப்ரஸித்³த⁴ இதி தத்³வ்யாகரணாபா⁴வாபேக்ஷயா ப்ராகு³த்பத்தே: ஸதே³வ ப்³ரஹ்மாஸதி³வாஸீதி³த்யுபசர்யதே । ஏஷைவ ‘அஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீத்’ (சா². உ. 3 । 19 । 1) இத்யத்ராபி யோஜநா, ‘தத்ஸதா³ஸீத்’ இதி ஸமாகர்ஷணாத்; அத்யந்தாபா⁴வாப்⁴யுபக³மே ஹி ‘தத்ஸதா³ஸீத்’ இதி கிம் ஸமாக்ருஷ்யேத ? ‘தத்³தை⁴க ஆஹுரஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீத்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) இத்யத்ராபி ந ஶ்ருத்யந்தராபி⁴ப்ராயேணாயமேகீயமதோபந்யாஸ:, க்ரியாயாமிவ வஸ்துநி விகல்பஸ்யாஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாச்ச்²ருதிபரிக்³ருஹீதஸத்பக்ஷதா³ர்ட்⁴யாயைவாயம் மந்த³மதிபரிகல்பிதஸ்யாஸத்பக்ஷஸ்யோபந்யஸ்ய நிராஸ இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । ‘தத்³தே⁴த³ம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) இத்யத்ராபி ந நிரத்⁴யக்ஷஸ்ய ஜக³தோ வ்யாகரணம் கத்²யதே, ‘ஸ ஏஷ இஹ ப்ரவிஷ்ட ஆ நகா²க்³ரேப்⁴ய:’ இத்யத்⁴யக்ஷஸ்ய வ்யாக்ருதகார்யாநுப்ரவேஶித்வேந ஸமாகர்ஷாத் । நிரத்⁴யக்ஷே வ்யாகரணாப்⁴யுபக³மே ஹ்யநந்தரேண ப்ரக்ருதாவலம்பி³நா ஸ இத்யநேந ஸர்வநாம்நா க: கார்யாநுப்ரவேஶித்வேந ஸமாக்ருஷ்யேத ? சேதநஸ்ய சாயமாத்மந: ஶரீரே(அ)நுப்ரவேஶ: ஶ்ரூயதே, அநுப்ரவிஷ்டஸ்ய சேதநத்வஶ்ரவணாத் — ‘பஶ்யꣳஶ்சக்ஷு: ஶ்ருண்வஞ்ஶ்ரோத்ரம் மந்வாநோ மந:’ இதி । அபி ச யாத்³ருஶமித³மத்³யத்வே நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ரியமாணம் ஜக³த்ஸாத்⁴யக்ஷம் வ்யாக்ரியதே, ஏவமாதி³ஸர்கே³(அ)பீதி க³ம்யதே, த்³ருஷ்டவிபரீதகல்பநாநுபபத்தே: । ஶ்ருத்யந்தரமபி ‘அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) இதி ஸாத்⁴யக்ஷாமேவ ஜக³தோ வ்யாக்ரியாம் த³ர்ஶயதி । ‘வ்யாக்ரியத’ இத்யபி கர்மகர்தரி லகார: ஸத்யேவ பரமேஶ்வரே வ்யாகர்தரி ஸௌகர்யமபேக்ஷ்ய த்³ரஷ்டவ்ய: — யதா² லூயதே கேதா³ர: ஸ்வயமேவேதி ஸத்யேவ பூர்ணகே லவிதரி । யத்³வா கர்மண்யேவைஷ லகாரோ(அ)ர்தா²க்ஷிப்தம் கர்தாரமபேக்ஷ்ய த்³ரஷ்டவ்ய: — யதா² க³ம்யதே க்³ராம இதி ॥ 15 ॥
வ்யாக்யா

பா³லாக்யதி⁴கரணம்

ஜக³த்³வாசித்வாத் ॥ 16 ॥

கௌஷீதகிப்³ராஹ்மணே பா³லாக்யஜாதஶத்ருஸம்வாதே³ ஶ்ரூயதே — ‘யோ வை பா³லாக ஏதேஷாம் புருஷாணாம் கர்தா யஸ்ய வைதத்கர்ம ஸ வை வேதி³தவ்ய:’ (கௌ. ப்³ரா. 4 । 18) இதி । தத்ர கிம் ஜீவோ வேதி³தவ்யத்வேநோபதி³ஶ்யதே, உத முக்²ய: ப்ராண:, உத பரமாத்மேதி விஶய: । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ப்ராண இதி । குத: ? ‘யஸ்ய வைதத்கர்ம’ இதி ஶ்ரவணாத் । பரிஸ்பந்த³லக்ஷணஸ்ய ச கர்மண: ப்ராணாஶ்ரயத்வாத் । வாக்யஶேஷே ச ‘அதா²ஸ்மிந்ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி’ இதி ப்ராணஶப்³த³த³ர்ஶநாத் । ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ச முக்²யே ப்ராணே ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । யே சைதே புரஸ்தாத்³பா³லாகிநா ‘ஆதி³த்யே புருஷஶ்சந்த்³ரமஸி புருஷ:’ இத்யேவமாத³ய: புருஷா நிர்தி³ஷ்டா:, தேஷாமபி ப⁴வதி ப்ராண: கர்தா, ப்ராணாவஸ்தா²விஶேஷத்வாதா³தி³த்யாதி³தே³வதாத்மநாம் — ‘கதம ஏகோ தே³வ இதி ப்ராண இதி ஸ ப்³ரஹ்ம த்யதி³த்யாசக்ஷதே’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 9) இதி ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தே⁴: । ஜீவோ வாயமிஹ வேதி³தவ்யதயோபதி³ஶ்யதே । தஸ்யாபி த⁴ர்மாத⁴ர்மலக்ஷணம் கர்ம ஶக்யதே ஶ்ராவயிதும் — ‘யஸ்ய வைதத்கர்ம’ இதி । ஸோ(அ)பி போ⁴க்த்ருத்வாத்³போ⁴கோ³பகரணபூ⁴தாநாமேதேஷாம் புருஷாணாம் கர்தோபபத்³யதே । வாக்யஶேஷே ச ஜீவலிங்க³மவக³ம்யதே — யத்காரணம் வேதி³தவ்யதயோபந்யஸ்தஸ்ய புருஷாணாம் கர்துர்வேத³நாயோபேதம் பா³லாகிம் ப்ரதி பு³போ³த⁴யிஷுரஜாதஶத்ரு: ஸுப்தம் புருஷமாமந்த்ர்ய ஆமந்த்ரணஶப்³தா³ஶ்ரவணாத்ப்ராணாதீ³நாமபோ⁴க்த்ருத்வம் ப்ரதிபோ³த்⁴ய யஷ்டிகா⁴தோத்தா²பநாத்ப்ராணாதி³வ்யதிரிக்தம் ஜீவம் போ⁴க்தாரம் ப்ரதிபோ³த⁴யதி । ததா² பரஸ்தாத³பி ஜீவலிங்க³மவக³ம்யதே — ‘தத்³யதா² ஶ்ரேஷ்டீ² ஸ்வைர்பு⁴ங்க்தே யதா² வா ஸ்வா: ஶ்ரேஷ்டி²நம் பு⁴ஞ்ஜந்த்யேவமேவைஷ ப்ரஜ்ஞாத்மைதைராத்மபி⁴ர்பு⁴ங்க்தே ஏவமேவைத ஆத்மாந ஏதமாத்மாநம் பு⁴ஞ்ஜந்தி’ (கௌ. ப்³ரா. 4 । 20) இதி । ப்ராணப்⁴ருத்த்வாச்ச ஜீவஸ்யோபபந்நம் ப்ராணஶப்³த³த்வம் । தஸ்மாஜ்ஜீவமுக்²யப்ராணயோரந்யதர இஹ க்³ரஹணீய:, ந பரமேஶ்வர:, தல்லிங்கா³நவக³மாதி³த்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
பரமேஶ்வர ஏவாயமேதேஷாம் புருஷாணாம் கர்தா ஸ்யாத் । கஸ்மாத் ? உபக்ரமஸாமர்த்²யாத் । இஹ ஹி பா³லாகிரஜாதஶத்ருணா ஸஹ ‘ப்³ரஹ்ம தே ப்³ரவாணி’ இதி ஸம்வதி³துமுபசக்ரமே । ஸ ச கதிசிதா³தி³த்யாத்³யதி⁴கரணாந்புருஷாநமுக்²யப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிபா⁴ஜ உக்த்வா தூஷ்ணீம் ப³பூ⁴வ । தமஜாதஶத்ரு: ‘ம்ருஷா வை க²லு மா ஸம்வதி³ஷ்டா² ப்³ரஹ்ம தே ப்³ரவாணி’ இத்யமுக்²யப்³ரஹ்மவாதி³தயாபோத்³ய, தத்கர்தாரமந்யம் வேதி³தவ்யதயோபசிக்ஷேப । யதி³ ஸோ(அ)ப்யமுக்²யப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிபா⁴க்ஸ்யாத் , உபக்ரமோ பா³த்⁴யேத । தஸ்மாத்பரமேஶ்வர ஏவாயம் ப⁴விதுமர்ஹதி । கர்த்ருத்வம் சைதேஷாம் புருஷாணாம் ந பரமேஶ்வராத³ந்யஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யேணாவகல்பதே । ‘யஸ்ய வைதத்கர்ம’ இத்யபி நாயம் பரிஸ்பந்த³லக்ஷணஸ்ய த⁴ர்மாத⁴ர்மலக்ஷணஸ்ய வா கர்மணோ நிர்தே³ஶ:, தயோரந்யதரஸ்யாப்யப்ரக்ருதத்வாத் , அஸம்ஶப்³தி³தத்வாச்ச । நாபி புருஷாணாமயம் நிர்தே³ஶ:, ‘ஏதேஷாம் புருஷாணாம் கர்தா’ இத்யேவ தேஷாம் நிர்தி³ஷ்டத்வாத் , லிங்க³வசநவிகா³நாச்ச । நாபி புருஷவிஷயஸ்ய கரோத்யர்த²ஸ்ய க்ரியாப²லஸ்ய வாயம் நிர்தே³ஶ:, கர்த்ருஶப்³தே³நைவ தயோருபாத்தத்வாத் । பாரிஶேஷ்யாத்ப்ரத்யக்ஷஸந்நிஹிதம் ஜக³த்ஸர்வநாம்நைதச்ச²ப்³தே³ந நிர்தி³ஶ்யதே । க்ரியத இதி ச ததே³வ ஜக³த்கர்ம । நநு ஜக³த³ப்யப்ரக்ருதமஸம்ஶப்³தி³தம் ச । ஸத்யமேதத் । ததா²ப்யஸதி விஶேஷோபாதா³நே ஸாதா⁴ரணேநார்தே²ந ஸந்நிதா⁴நேந ஸந்நிஹிதவஸ்துமாத்ரஸ்யாயம் நிர்தே³ஶ இதி க³ம்யதே, ந விஶிஷ்டஸ்ய கஸ்யசித் , விஶேஷஸந்நிதா⁴நாபா⁴வாத் । பூர்வத்ர ச ஜக³தே³கதே³ஶபூ⁴தாநாம் புருஷாணாம் விஶேஷோபாதா³நாத³விஶேஷிதம் ஜக³தே³வேஹோபாதீ³யத இதி க³ம்யதே । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — ய ஏதேஷாம் புருஷாணாம் ஜக³தே³கதே³ஶபூ⁴தாநாம் கர்தா — கிமநேந விஶேஷேண ? — யஸ்ய க்ருத்ஸ்நமேவ ஜக³த³விஶேஷிதம் கர்மேதி வாஶப்³த³ ஏகதே³ஶாவச்சி²ந்நகர்த்ருத்வவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: । யே பா³லாகிநா ப்³ரஹ்மத்வாபி⁴மதா: புருஷா: கீர்திதா:, தேஷாமப்³ரஹ்மத்வக்²யாபநாய விஶேஷோபாதா³நம் । ஏவம் ப்³ராஹ்மணபரிவ்ராஜகந்யாயேந ஸாமாந்யவிஶேஷாப்⁴யாம் ஜக³த: கர்தா வேதி³தவ்யதயோபதி³ஶ்யதே । பரமேஶ்வரஶ்ச ஸர்வஜக³த: கர்தா ஸர்வவேதா³ந்தேஷ்வவதா⁴ரித: ॥ 16 ॥
வ்யாக்யா

ஜீவமுக்²யப்ராணலிங்கா³ந்நேதி சேத்தத்³வ்யாக்²யாதம் ॥ 17 ॥

அத² யது³க்தம் வாக்யஶேஷக³தாஜ்ஜீவலிங்கா³ந்முக்²யப்ராணலிங்கா³ச்ச தயோரேவாந்யதரஸ்யேஹ க்³ரஹணம் ந்யாய்யம் ந பரமேஶ்வரஸ்யேதி, தத்பரிஹர்தவ்யம் । அத்ரோச்யதே — பரிஹ்ருதம் சைதத் ‘நோபாஸாத்ரைவித்⁴யாதா³ஶ்ரிதத்வாதி³ஹ தத்³யோகா³த்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 31) இத்யத்ர । த்ரிவித⁴ம் ஹ்யத்ரோபாஸநமேவம் ஸதி ப்ரஸஜ்யேத — ஜீவோபாஸநம் முக்²யப்ராணோபாஸநம் ப்³ரஹ்மோபாஸநம் சேதி । ந சைதந்ந்யாய்யம் । உபக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாம் ஹி ப்³ரஹ்மவிஷயத்வமஸ்ய வாக்யஸ்யாவக³ம்யதே । தத்ரோபக்ரமஸ்ய தாவத்³ப்³ரஹ்மவிஷயத்வம் த³ர்ஶிதம் । உபஸம்ஹாரஸ்யாபி நிரதிஶயப²லஶ்ரவணாத்³ப்³ரஹ்மவிஷயத்வம் த்³ருஶ்யதே — ‘ஸர்வாந்பாப்மநோ(அ)பஹத்ய ஸர்வேஷாம் ச பூ⁴தாநாம் ஶ்ரைஷ்ட்²யம் ஸ்வாராஜ்யமாதி⁴பத்யம் பர்யேதி ய ஏவம் வேத³’ இதி । நந்வேவம் ஸதி ப்ரதர்த³நவாக்யநிர்ணயேநைவேத³மபி வாக்யம் நிர்ணீயேத । ந நிர்ணீயதே, ‘யஸ்ய வைதத்கர்ம’ இத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வேந தத்ர அநிர்தா⁴ரிதத்வாத் । தஸ்மாத³த்ர ஜீவமுக்²யப்ராணஶங்கா புநருத்பத்³யமாநா நிவர்த்யதே । ப்ராணஶப்³தோ³(அ)பி ப்³ரஹ்மவிஷயோ த்³ருஷ்ட: ‘ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி ஸோம்ய மந:’ (சா². உ. 6 । 8 । 2) இத்யத்ர । ஜீவலிங்க³மப்யுபக்ரமோபஸம்ஹாரயோர்ப்³ரஹ்மவிஷயத்வாத³பே⁴தா³பி⁴ப்ராயேண யோஜயிதவ்யம் ॥ 17 ॥

அந்யார்த²ம் து ஜைமிநி: ப்ரஶ்நவ்யாக்²யாநாப்⁴யாமபி சைவமேகே ॥ 18 ॥

அபி ச நைவாத்ர விவதி³தவ்யம் — ஜீவப்ரதா⁴நம் வேத³ம் வாக்யம் ஸ்யாத் ப்³ரஹ்மப்ரதா⁴நம் வேதி । யதோ(அ)ந்யார்த²ம் ஜீவபராமர்ஶம் ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யர்த²மஸ்மிந்வாக்யே ஜைமிநிராசார்யோ மந்யதே । கஸ்மாத் ? ப்ரஶ்நவ்யாக்²யாநாப்⁴யாம் । ப்ரஶ்நஸ்தாவத்ஸுப்தபுருஷப்ரதிபோ³த⁴நேந ப்ராணாதி³வ்யதிரிக்தே ஜீவே ப்ரதிபோ³தி⁴தே புநர்ஜீவவ்யதிரிக்தவிஷயோ த்³ருஶ்யதே — ‘க்வைஷ ஏதத்³பா³லாகே புருஷோ(அ)ஶயிஷ்ட க்வ வா ஏதத³பூ⁴த்குத ஏததா³கா³த்’ (கௌ. ப்³ரா. 4 । 19) இதி । ப்ரதிவசநமபி — ‘யதா³ ஸுப்த: ஸ்வப்நம் ந கஞ்சந பஶ்யத்யதா²ஸ்மிந்ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி’ (கௌ. ப்³ரா. 4 । 20) இத்யாதி³, ‘ஏதஸ்மாதா³த்மந: ப்ராணா யதா²யதநம் விப்ரதிஷ்ட²ந்தே ப்ராணேப்⁴யோ தே³வா தே³வேப்⁴யோ லோகா:’ இதி ச । ஸுஷுப்திகாலே ச பரேண ப்³ரஹ்மணா ஜீவ ஏகதாம் க³ச்ச²தி; பரஸ்மாச்ச ப்³ரஹ்மண: ப்ராணாதி³கம் ஜக³ஜ்ஜாயத இதி வேதா³ந்தமர்யாதா³ । தஸ்மாத்³யத்ராஸ்ய ஜீவஸ்ய நி:ஸம்போ³த⁴தாஸ்வச்ச²தாரூப: ஸ்வாப: — உபாதி⁴ஜநிதவிஶேஷவிஜ்ஞாநரஹிதம் ஸ்வரூபம் , யதஸ்தத்³ப்⁴ரம்ஶரூபமாக³மநம் , ஸோ(அ)த்ர பரமாத்மா வேதி³தவ்யதயா ஶ்ராவித இதி க³ம்யதே । அபி சைவமேகே ஶாகி²நோ வாஜஸநேயிநோ(அ)ஸ்மிந்நேவ பா³லாக்யஜாதஶத்ருஸம்வாதே³ ஸ்பஷ்டம் விஜ்ஞாநமயஶப்³தே³ந ஜீவமாம்நாய தத்³வ்யதிரிக்தம் பரமாத்மாநமாமநந்தி ‘ய ஏஷ விஜ்ஞாநமய: புருஷ: க்வைஷ ததா³பூ⁴த்குத ஏததா³கா³த்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 16) இதி ப்ரஶ்நே । ப்ரதிவசநே(அ)பி ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶஸ்தஸ்மிஞ்ஶேதே’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 17) இதி । ஆகாஶஶப்³த³ஶ்ச பரமாத்மநி ப்ரயுக்த: ‘த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:’ (சா². உ. 8 । 1 । 2) இத்யத்ர । ‘ஸர்வ ஏத ஆத்மாநோ வ்யுச்சரந்தி’ இதி சோபாதி⁴மதாமாத்மநாமந்யதோ வ்யுச்சரணமாமநந்த: பரமாத்மாநமேவ காரணத்வேநாமநந்தீதி க³ம்யதே । ப்ராணநிராகரணஸ்யாபி ஸுஷுப்தபுருஷோத்தா²பநேந ப்ராணாதி³வ்யதிரிக்தோபதே³ஶோ(அ)ப்⁴யுச்சய: ॥ 18 ॥
வ்யாக்யா

வாக்யாந்வயாதி⁴கரணம்

வாக்யாந்வயாத் ॥ 19 ॥

ப்³ருஹதா³ரண்யகே மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணே(அ)தீ⁴யதே — ‘ந வா அரே பத்யு: காமாய’ இத்யுபக்ரம்ய ‘ந வா அரே ஸர்வஸ்ய காமாய ஸர்வம் ப்ரியம் ப⁴வத்யாத்மநஸ்து காமாய ஸர்வம் ப்ரியம் ப⁴வத்யாத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய: ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்யோ மைத்ரேய்யாத்மநோ வா அரே த³ர்ஶநேந ஶ்ரவணேந மத்யா விஜ்ஞாநேநேத³ꣳ ஸர்வம் விதி³தம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5। 6) இதி । தத்ரைதத்³விசிகித்ஸ்யதே — கிம் விஜ்ஞாநாத்மைவாயம் த்³ரஷ்டவ்யஶ்ரோதவ்யத்வாதி³ரூபேணோபதி³ஶ்யதே, ஆஹோஸ்வித்பரமாத்மேதி । குத: புநரேஷா விசிகித்ஸா ? ப்ரியஸம்ஸூசிதேநாத்மநா போ⁴க்த்ரோபக்ரமாத்³விஜ்ஞாநாத்மோபதே³ஶ இதி ப்ரதிபா⁴தி । ததா² ஆத்மவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநோபதே³ஶாத்பரமாத்மோபதே³ஶ இதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? விஜ்ஞாநாத்மோபதே³ஶ இதி । கஸ்மாத் ? உபக்ரமஸாமர்த்²யாத் । பதிஜாயாபுத்ரவித்தாதி³கம் ஹி போ⁴க்³யபூ⁴தம் ஸர்வம் ஜக³த் ஆத்மார்த²தயா ப்ரியம் ப⁴வதீதி ப்ரியஸம்ஸூசிதம் போ⁴க்தாரமாத்மாநமுபக்ரம்யாநந்தரமித³மாத்மநோ த³ர்ஶநாத்³யுபதி³ஶ்யமாநம் கஸ்யாந்யஸ்யாத்மந: ஸ்யாத் । மத்⁴யே(அ)பி ‘இத³ம் மஹத்³பூ⁴தமநந்தமபாரம் விஜ்ஞாநக⁴ந ஏவைதேப்⁴யோ பூ⁴தேப்⁴ய: ஸமுத்தா²ய தாந்யேவாநுவிநஶ்யதி ந ப்ரேத்ய ஸம்ஜ்ஞாஸ்தி’(ப்³ரு. உ. 2। 4 । 12) இதி ப்ரக்ருதஸ்யைவ மஹதோ பூ⁴தஸ்ய த்³ரஷ்டவ்யஸ்ய பூ⁴தேப்⁴ய: ஸமுத்தா²நம் விஜ்ஞாநாத்மபா⁴வேந ப்³ருவந்விஜ்ஞாநாத்மந ஏவேத³ம் த்³ரஷ்டவ்யத்வம் த³ர்ஶயதி । ததா² ‘விஜ்ஞாதாரமரே கேந விஜாநீயாத்’(ப்³ரு. உ. 2। 4 । 14) இதி கர்த்ருவசநேந ஶப்³தே³நோபஸம்ஹரந்விஜ்ஞாநாத்மாநமேவேஹோபதி³ஷ்டம் த³ர்ஶயதி । தஸ்மாதா³த்மவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநவசநம் போ⁴க்த்ரர்த²த்வாத்³போ⁴க்³யஜாதஸ்யௌபசாரிகம் த்³ரஷ்டவ்யமித்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
பரமாத்மோபதே³ஶ ஏவாயம் । கஸ்மாத் ? வாக்யாந்வயாத் । வாக்யம் ஹீத³ம் பௌர்வாபர்யேணாவேக்ஷ்யமாணம் பரமாத்மாநம் ப்ரத்யந்விதாவயவம் லக்ஷ்யதே । கத²மிதி? தது³பபாத்³யதே — ‘அம்ருதத்வஸ்ய து நாஶாஸ்தி வித்தேந’ இதி யாஜ்ஞவல்க்யாது³பஶ்ருத்ய ‘யேநாஹம் நாம்ருதா ஸ்யாம் கிமஹம் தேந குர்யாம் யதே³வ ப⁴க³வாந்வேத³ ததே³வ மே ப்³ரூஹி’ இத்யம்ருதத்வமாஶாஸாநாயை மைத்ரேய்யை யாஜ்ஞவல்க்ய ஆத்மவிஜ்ஞாநமித³முபதி³ஶதி । ந சாந்யத்ர பரமாத்மவிஜ்ஞாநாத³ம்ருதத்வமஸ்தீதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவாதா³ வத³ந்தி । ததா² சாத்மவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநமுச்யமாநம் நாந்யத்ர பரமகாரணவிஜ்ஞாநாந்முக்²யமவகல்பதே । ந சைததௌ³பசாரிகமாஶ்ரயிதும் ஶக்யம் , யத்காரணமாத்மவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ப்ரதிஜ்ஞாயாநந்தரேண க்³ரந்தே²ந ததே³வோபபாத³யதி — ‘ப்³ரஹ்ம தம் பராதா³த்³யோ(அ)ந்யத்ராத்மநோ ப்³ரஹ்ம வேத³’ இத்யாதி³நா । யோ ஹி ப்³ரஹ்மக்ஷத்ராதி³கம் ஜக³தா³த்மநோ(அ)ந்யத்ர ஸ்வாதந்த்ர்யேண லப்³த⁴ஸத்³பா⁴வம் பஶ்யதி, தம் மித்²யாத³ர்ஶிநம் ததே³வ மித்²யாத்³ருஷ்டம் ப்³ரஹ்மக்ஷத்ராதி³கம் ஜக³த்பராகரோதீதி பே⁴த³த்³ருஷ்டிமபோத்³ய, ‘இத³ꣳ ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ இதி ஸர்வஸ்ய வஸ்துஜாதஸ்யாத்மாவ்யதிரேகமவதாரயதி । ‘து³ந்து³ப்⁴யாதி³த்³ருஷ்டாந்தைஶ்ச’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 8) தமேவாவ்யதிரேகம் த்³ரட⁴யதி । ‘அஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்ய நி:ஶ்வஸிதமேதத்³யத்³ருக்³வேத³:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 11) இத்யாதி³நா ச ப்ரக்ருதஸ்யாத்மநோ நாமரூபகர்மப்ரபஞ்சகாரணதாம் வ்யாசக்ஷாண: பரமாத்மாநமேநம் க³மயதி । ததை²வைகாயநப்ரக்ரியாயாமபி ஸவிஷயஸ்ய ஸேந்த்³ரியஸ்ய ஸாந்த:கரணஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்யைகாயநமநந்தரமபா³ஹ்யம் க்ருத்ஸ்நம் ப்ரஜ்ஞாநக⁴நம் வ்யாசக்ஷாண: பரமாத்மாநமேநம் க³மயதி । தஸ்மாத்பரமாத்மந ஏவாயம் த³ர்ஶநாத்³யுபதே³ஶ இதி க³ம்யதே ॥ 19 ॥
யத்புநருக்தம் ப்ரியஸம்ஸூசிதோபக்ரமாத்³விஜ்ஞாநாத்மந ஏவாயம் த³ர்ஶநாத்³யுபதே³ஶ இதி, அத்ர ப்³ரூம: —

ப்ரதிஜ்ஞாஸித்³தே⁴ர்லிங்க³மாஶ்மரத்²ய: ॥ 20 ॥

அஸ்த்யத்ர ப்ரதிஜ்ஞா — ‘ஆத்மநி விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி’ ‘இத³ꣳ ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ இதி ச । தஸ்யா: ப்ரதிஜ்ஞாயா: ஸித்³தி⁴ம் ஸூசயத்யேதல்லிங்க³ம் , யத்ப்ரியஸம்ஸூசிதஸ்யாத்மநோ த்³ரஷ்டவ்யத்வாதி³ஸங்கீர்தநம் । யதி³ ஹி விஜ்ஞாநாத்மா பரமாத்மநோ(அ)ந்ய: ஸ்யாத் , தத: பரமாத்மவிஜ்ஞாநே(அ)பி விஜ்ஞாநாத்மா ந விஜ்ஞாத இத்யேகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் யத்ப்ரதிஜ்ஞாதம் , தத்³தீ⁴யேத । தஸ்மாத்ப்ரதிஜ்ஞாஸித்³த்⁴யர்த²ம் விஜ்ஞாநாத்மபரமாத்மநோரபே⁴தா³ம்ஶேநோபக்ரமணமித்யாஶ்மரத்²ய ஆசார்யோ மந்யதே ॥ 20 ॥
வ்யாக்யா

உத்க்ரமிஷ்யத ஏவம்பா⁴வாதி³த்யௌடு³லோமி: ॥ 21 ॥

விஜ்ஞாநாத்மந ஏவ தே³ஹேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴ஸங்கா⁴தோபாதி⁴ஸம்பர்காத்கலுஷீபூ⁴தஸ்ய ஜ்ஞாநத்⁴யாநாதி³ஸாத⁴நாநுஷ்டா²நாத்ஸம்ப்ரஸந்நஸ்ய தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தாது³த்க்ரமிஷ்யத: பரமாத்மநைக்யோபபத்தேரித³மபே⁴தே³நோபக்ரமணமித்யௌடு³லோமிராசார்யோ மந்யதே । ஶ்ருதிஶ்சைவம் ப⁴வதி — ‘ஏஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ (சா². உ. 8 । 12 । 3) இதி । க்வசிச்ச ஜீவாஶ்ரயமபி நாமரூபம் நதீ³நித³ர்ஶநேந ஜ்ஞாபயதி — ‘யதா² நத்³ய: ஸ்யந்த³மாநா: ஸமுத்³ரே(அ)ஸ்தம் க³ச்ச²ந்தி நாமரூபே விஹாய । ததா² வித்³வாந்நாமரூபாத்³விமுக்த: பராத்பரம் புருஷமுபைதி தி³வ்யம்’ (மு. உ. 3 । 2 । 8) இதி । யதா² லோகே நத்³ய: ஸ்வாஶ்ரயமேவ நாமரூபம் விஹாய ஸமுத்³ரமுபயந்தி, ஏவம் ஜீவோ(அ)பி ஸ்வாஶ்ரயமேவ நாமரூபம் விஹாய பரம் புருஷமுபைதீதி ஹி தத்ரார்த²: ப்ரதீயதே — த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகயோஸ்துல்யதாயை ॥ 21 ॥
வ்யாக்யா

அவஸ்தி²தேரிதி காஶக்ருத்ஸ்ந: ॥ 22 ॥

அஸ்யைவ பரமாத்மநோ(அ)நேநாபி விஜ்ஞாநாத்மபா⁴வேநாவஸ்தா²நாது³பபந்நமித³மபே⁴தே³நோபக்ரமணமிதி காஶக்ருத்ஸ்ந ஆசார்யோ மந்யதே । ததா² ச ப்³ராஹ்மணம் — ‘அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) இத்யேவம்ஜாதீயகம் பரஸ்யைவாத்மநோ ஜீவபா⁴வேநாவஸ்தா²நம் த³ர்ஶயதி । மந்த்ரவர்ணஶ்ச — ‘ஸர்வாணி ரூபாணி விசித்ய தீ⁴ரோ நாமாநி க்ருத்வாபி⁴வத³ந்யதா³ஸ்தே’ (தை. ஆ. 3 । 12 । 7) இத்யேவம்ஜாதீயக: । ந ச தேஜ:ப்ரப்⁴ருதீநாம் ஸ்ருஷ்டௌ ஜீவஸ்ய ப்ருத²க்ஸ்ருஷ்டி: ஶ்ருதா, யேந பரஸ்மாதா³த்மநோ(அ)ந்யஸ்தத்³விகாரோ ஜீவ: ஸ்யாத் । காஶக்ருத்ஸ்நஸ்யாசார்யஸ்யாவிக்ருத: பரமேஶ்வரோ ஜீவ:, நாந்ய இதி மதம் । ஆஶ்மரத்²யஸ்ய து யத்³யபி ஜீவஸ்ய பரஸ்மாத³நந்யத்வமபி⁴ப்ரேதம் , ததா²பி ‘ப்ரதிஜ்ஞாஸித்³தே⁴:’ இதி ஸாபேக்ஷத்வாபி⁴தா⁴நாத்கார்யகாரணபா⁴வ: கியாநப்யபி⁴ப்ரேத இதி க³ம்யதே । ஔடு³லோமிபக்ஷே புந: ஸ்பஷ்டமேவாவஸ்தா²ந்தராபேக்ஷௌ பே⁴தா³பே⁴தௌ³ க³ம்யேதே । தத்ர காஶக்ருத்ஸ்நீயம் மதம் ஶ்ருத்யநுஸாரீதி க³ம்யதே, ப்ரதிபிபாத³யிஷிதார்தா²நுஸாராத் ‘தத்த்வமஸி’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ஏவம் ச ஸதி தஜ்ஜ்ஞாநாத³ம்ருதத்வமவகல்பதே । விகாராத்மகத்வே ஹி ஜீவஸ்யாப்⁴யுபக³ம்யமாநே விகாரஸ்ய ப்ரக்ருதிஸம்ப³ந்தே⁴ ப்ரலயப்ரஸங்கா³ந்ந தஜ்ஜ்ஞாநாத³ம்ருதத்வமவகல்பேத । அதஶ்ச ஸ்வாஶ்ரயஸ்ய நாமரூபஸ்யாஸம்ப⁴வாது³பாத்⁴யாஶ்ரயம் நாமரூபம் ஜீவே உபசர்யதே । அத ஏவோத்பத்திரபி ஜீவஸ்ய க்வசித³க்³நிவிஸ்பு²லிங்கோ³தா³ஹரணேந ஶ்ராவ்யமாணா உபாத்⁴யாஶ்ரயைவ வேதி³தவ்யா ॥
வ்யாக்யா
யத³ப்யுக்தம் ப்ரக்ருதஸ்யைவ மஹதோ பூ⁴தஸ்ய த்³ரஷ்டவ்யஸ்ய பூ⁴தேப்⁴ய: ஸமுத்தா²நம் விஜ்ஞாநாத்மபா⁴வேந த³ர்ஶயந்விஜ்ஞாநாத்மந ஏவேத³ம் த்³ரஷ்டவ்யத்வம் த³ர்ஶயதீதி, தத்ராபீயமேவ த்ரிஸூத்ரீ யோஜயிதவ்யா । ‘ப்ரதிஜ்ஞாஸித்³தே⁴ர்லிங்க³மாஶ்மரத்²ய:’ — இத³மத்ர ப்ரதிஜ்ஞாதம் — ‘ஆத்மநி விதி³தே ஸர்வமித³ம் விதி³தம் ப⁴வதி’ ‘இத³ꣳ ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) இதி ச; உபபாதி³தம் ச ஸர்வஸ்ய நாமரூபகர்மப்ரபஞ்சஸ்யைகப்ரஸவத்வாதே³கப்ரலயத்வாச்ச து³ந்து³ப்⁴யாதி³த்³ருஷ்டாந்தைஶ்ச கார்யகாரணயோரவ்யதிரேகப்ரதிபாத³நாத்; தஸ்யா ஏவ ப்ரதிஜ்ஞாயா: ஸித்³தி⁴ம் ஸூசயத்யேதல்லிங்க³ம் , யந்மஹதோ பூ⁴தஸ்ய த்³ரஷ்டவ்யஸ்ய பூ⁴தேப்⁴ய: ஸமுத்தா²நம் விஜ்ஞாநாத்மபா⁴வேந கதி²தம் இத்யாஶ்மரத்²ய ஆசார்யோ மந்யதே — அபே⁴தே³ ஹி ஸத்யேகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ப்ரதிஜ்ஞாதமவகல்பத இதி । ‘உத்க்ரமிஷ்யத ஏவம்பா⁴வாதி³த்யௌடு³லோமி:’ — உத்க்ரமிஷ்யதோ விஜ்ஞாநாத்மநோ ஜ்ஞாநத்⁴யாநாதி³ஸாமர்த்²யாத்ஸம்ப்ரஸந்நஸ்ய பரேணாத்மநைக்யஸம்ப⁴வாதி³த³மபே⁴தா³பி⁴தா⁴நமித்யௌடு³லோமிராசார்யோ மந்யதே । ‘அவஸ்தி²தேரிதி காஶக்ருத்ஸ்ந:’ — அஸ்யைவ பரமாத்மநோ(அ)நேநாபி விஜ்ஞாநாத்மபா⁴வேநாவஸ்தா²நாது³பபந்நமித³மபே⁴தா³பி⁴தா⁴நமிதி காஶக்ருத்ஸ்ந ஆசார்யோ மந்யதே । நநூச்சே²தா³பி⁴தா⁴நமேதத் — ‘ஏதேப்⁴யோ பூ⁴தேப்⁴ய: ஸமுத்தா²ய தாந்யேவாநுவிநஶ்யதி ந ப்ரேத்ய ஸம்ஜ்ஞாஸ்தி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 12) இதி । கத²மேதத³பே⁴தா³பி⁴தா⁴நம் ? நைஷ தோ³ஷ: । விஶேஷவிஜ்ஞாநவிநாஶாபி⁴ப்ராயமேதத்³விநாஶாபி⁴தா⁴நம் , நாத்மோச்சே²தா³பி⁴ப்ராயம் । ‘அத்ரைவ மா ப⁴க³வாநமூமுஹந்ந ப்ரேத்ய ஸம்ஜ்ஞாஸ்தி’ இதி பர்யநுயுஜ்ய, ஸ்வயமேவ ஶ்ருத்யா அர்தா²ந்தரஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாத் — ‘ந வா அரே(அ)ஹம் மோஹம் ப்³ரவீம்யவிநாஶீ வா அரே(அ)யமாத்மாநுச்சி²த்தித⁴ர்மா மாத்ரா(அ)ஸம்ஸர்க³ஸ்த்வஸ்ய ப⁴வதி’ இதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — கூடஸ்த²நித்ய ஏவாயம் விஜ்ஞாநக⁴ந ஆத்மா; நாஸ்யோச்சே²த³ப்ரஸங்கோ³(அ)ஸ்தி । மாத்ராபி⁴ஸ்த்வஸ்ய பூ⁴தேந்த்³ரியலக்ஷணாபி⁴ரவித்³யாக்ருதாபி⁴ரஸம்ஸர்கோ³ வித்³யயா ப⁴வதி । ஸம்ஸர்கா³பா⁴வே ச தத்க்ருதஸ்ய விஶேஷவிஜ்ஞாநஸ்யாபா⁴வாத் ‘ந ப்ரேத்ய ஸம்ஜ்ஞாஸ்தி’ இத்யுக்தமிதி । யத³ப்யுக்தம் — ‘விஜ்ஞாதாரமரே கேந விஜாநீயாத்’ இதி கர்த்ருவசநேந ஶப்³தே³நோபஸம்ஹாராத்³விஜ்ஞாநாத்மந ஏவேத³ம் த்³ரஷ்டவ்யத்வமிதி, தத³பி காஶக்ருத்ஸ்நீயேநைவ த³ர்ஶநேந பரிஹரணீயம் । அபி ச ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி ததி³தர இதரம் பஶ்யதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 15) இத்யாரப்⁴யாவித்³யாவிஷயே தஸ்யைவ த³ர்ஶநாதி³லக்ஷணம் விஶேஷவிஜ்ஞாநம் ப்ரபஞ்ச்ய, ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ இத்யாதி³நா வித்³யாவிஷயே தஸ்யைவ த³ர்ஶநாதி³லக்ஷணஸ்ய விஶேஷவிஜ்ஞாநஸ்யாபா⁴வமபி⁴த³தா⁴தி । புநஶ்ச விஷயாபா⁴வே(அ)ப்யாத்மாநம் விஜாநீயாதி³த்யாஶங்க்ய, ‘விஜ்ஞாதாரமரே கேந விஜாநீயாத்’ இத்யாஹ । ததஶ்ச விஶேஷவிஜ்ஞாநாபா⁴வோபபாத³நபரத்வாத்³வாக்யஸ்ய விஜ்ஞாநதா⁴துரேவ கேவல: ஸந்பூ⁴தபூர்வக³த்யா கர்த்ருவசநேந த்ருசா நிர்தி³ஷ்ட இதி க³ம்யதே । த³ர்ஶிதம் து புரஸ்தாத்காஶக்ருத்ஸ்நீயஸ்ய பக்ஷஸ்ய ஶ்ருதிமத்த்வம் । அதஶ்ச விஜ்ஞாநாத்மபரமாத்மநோரவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதநாமரூபரசிததே³ஹாத்³யுபாதி⁴நிமித்தோ பே⁴த³:, ந பாரமார்தி²க இத்யேஷோ(அ)ர்த²: ஸர்வைர்வேதா³ந்தவாதி³பி⁴ரப்⁴யுபக³ந்தவ்ய: — ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதே³கமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ ‘இத³ꣳ ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) ‘நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்ட்ரு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 11) இத்யேவம்ரூபாப்⁴ய: ஶ்ருதிப்⁴ய: । ஸ்ம்ருதிப்⁴யஶ்ச — ‘வாஸுதே³வ: ஸர்வமிதி’ (ப⁴. கீ³. 7 । 19) ‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴ ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு பா⁴ரத’ (ப⁴. கீ³. 13 । 2) ‘ஸமம் ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு திஷ்ட²ந்தம் பரமேஶ்வரம்’ (ப⁴. கீ³. 13 । 27) இத்யேவம்ரூபாப்⁴ய: । பே⁴த³த³ர்ஶநாபவாதா³ச்ச — ‘அந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³ யதா² பஶு:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) இத்யேவம்ஜாதீயகாத் । ‘ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மாஜரோ(அ)மரோ(அ)ம்ருதோ(அ)ப⁴யோ ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 25) இதி ச ஆத்மநி ஸர்வவிக்ரியாப்ரதிஷேதா⁴த் । அந்யதா² ச முமுக்ஷூணாம் நிரபவாத³விஜ்ஞாநாநுபபத்தே:, ஸுநிஶ்சிதார்த²த்வாநுபபத்தேஶ்ச । நிரபவாத³ம் ஹி விஜ்ஞாநம் ஸர்வாகாங்க்ஷாநிவர்தகமாத்மவிஷயமிஷ்யதே — ‘வேதா³ந்தவிஜ்ஞாநஸுநிஶ்சிதார்தா²:’ (மு. உ. 3 । 2 । 6) இதி ச ஶ்ருதே: । ‘தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக ஏகத்வமநுபஶ்யத:’ (ஈ. உ. 7) இதி ச । ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞலக்ஷணஸ்ம்ருதேஶ்ச । ஸ்தி²தே ச க்ஷேத்ரஜ்ஞபரமாத்மைகத்வவிஷயே ஸம்யக்³த³ர்ஶநே க்ஷேத்ரஜ்ஞ: பரமாத்மேதி நாமமாத்ரபே⁴தா³த்க்ஷேத்ரஜ்ஞோ(அ)யம் பரமாத்மநோ பி⁴ந்ந: பரமாத்மாயம் க்ஷேத்ரஜ்ஞாத்³பி⁴ந்ந இத்யேவம்ஜாதீயக ஆத்மபே⁴த³விஷயோ நிர்ப³ந்தோ⁴ நிரர்த²க: — ஏகோ ஹ்யயமாத்மா நாமமாத்ரபே⁴தே³ந ப³ஹுதா⁴பி⁴தீ⁴யத இதி । ந ஹி ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம । யோ வேத³ நிஹிதம் கு³ஹாயாம்’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி காஞ்சிதே³வைகாம் கு³ஹாமதி⁴க்ருத்யைதது³க்தம் । ந ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யோ கு³ஹாயாம் நிஹிதோ(அ)ஸ்தி, ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி ஸ்ரஷ்டுரேவ ப்ரவேஶஶ்ரவணாத் । யே து நிர்ப³ந்த⁴ம் குர்வந்தி, தே வேதா³ந்தார்த²ம் பா³த⁴மாநா: ஶ்ரேயோத்³வாரம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநமேவ பா³த⁴ந்தே । க்ருதகமநித்யம் ச மோக்ஷம் கல்பயந்தி । ந்யாயேந ச ந ஸங்க³ச்ச²ந்த இதி ॥ 22 ॥
வ்யாக்யா

ப்ரக்ருத்யதி⁴கரணம்

ப்ரக்ருதிஶ்ச ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தாநுபரோதா⁴த் ॥ 23 ॥

யதா²ப்⁴யுத³யஹேதுத்வாத்³த⁴ர்மோ ஜிஜ்ஞாஸ்ய:, ஏவம் நி:ஶ்ரேயஸஹேதுத்வாத்³ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸ்யமித்யுக்தம் । ப்³ரஹ்ம ச ‘ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 2) இதி லக்ஷிதம் । தச்ச லக்ஷணம் க⁴டருசகாதீ³நாம் ம்ருத்ஸுவர்ணாதி³வத்ப்ரக்ருதித்வே குலாலஸுவர்ணகாராதி³வந்நிமித்தத்வே ச ஸமாநமித்யதோ ப⁴வதி விமர்ஶ: — கிமாத்மகம் புநர்ப்³ரஹ்மண: காரணத்வம் ஸ்யாதி³தி । தத்ர நிமித்தகாரணமேவ தாவத்கேவலம் ஸ்யாதி³தி ப்ரதிபா⁴தி । கஸ்மாத் ? ஈக்ஷாபூர்வககர்த்ருத்வஶ்ரவணாத் — ஈக்ஷாபூர்வகம் ஹி ப்³ரஹ்மண: கர்த்ருத்வமவக³ம்யதே — ‘ஸ ஈக்ஷாஞ்சக்ரே’ (ப்ர. உ. 6 । 3) ‘ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத’ (ப்ர. உ. 6 । 4) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ஈக்ஷாபூர்வகம் ச கர்த்ருத்வம் நிமித்தகாரணேஷ்வேவ குலாலாதி³ஷு த்³ருஷ்டம் । அநேககாரகபூர்விகா ச க்ரியாப²லஸித்³தி⁴ர்லோகே த்³ருஷ்டா । ஸ ச ந்யாய ஆதி³கர்தர்யபி யுக்த: ஸங்க்ரமயிதும் । ஈஶ்வரத்வப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச — ஈஶ்வராணாம் ஹி ராஜவைவஸ்வதாதீ³நாம் நிமித்தகாரணத்வமேவ கேவலம் ப்ரதீயதே । தத்³வத்பரமேஶ்வரஸ்யாபி நிமித்தகாரணத்வமேவ யுக்தம் ப்ரதிபத்தும் । கார்யம் சேத³ம் ஜக³த்ஸாவயவமசேதநமஶுத்³த⁴ம் ச த்³ருஶ்யதே । காரணேநாபி தஸ்ய தாத்³ருஶேநைவ ப⁴விதவ்யம் , கார்யகாரணயோ: ஸாரூப்யத³ர்ஶநாத் । ப்³ரஹ்ம ச நைவம்லக்ஷணமவக³ம்யதே — ‘நிஷ்கலம் நிஷ்க்ரியம் ஶாந்தம் நிரவத்³யம் நிரஞ்ஜநம்’ (ஶ்வே. உ. 6 । 19) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । பாரிஶேஷ்யாத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யது³பாதா³நகாரணமஶுத்³த்⁴யாதி³கு³ணகம் ஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³த⁴மப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் , ப்³ரஹ்மகாரணத்வஶ்ருதேர்நிமித்தத்வமாத்ரே பர்யவஸாநாதி³த்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வ்யாக்யா
ப்ரக்ருதிஶ்சோபாதா³நகாரணம் ச ப்³ரஹ்மாப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் , நிமித்தகாரணம் ச । ந கேவலம் நிமித்தகாரணமேவ । கஸ்மாத் ? ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தாநுபரோதா⁴த் । ஏவம் ஹி ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தௌ ஶ்ரௌதௌ நோபுருத்⁴யேதே । ப்ரதிஜ்ஞா தாவத் — ‘உத தமாதே³ஶமப்ராக்ஷ்யோ யேநாஶ்ருதꣳ ஶ்ருதம் ப⁴வத்யமதம் மதமவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாதம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 3) இதி । தத்ர சைகேந விஜ்ஞாதேந ஸர்வமந்யத³விஜ்ஞாதமபி விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி ப்ரதீயதே । தச்சோபாதா³நகாரணவிஜ்ஞாநே ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ஸம்ப⁴வதி, உபாதா³நகாரணாவ்யதிரேகாத்கார்யஸ்ய । நிமித்தகாரணாவ்யதிரேகஸ்து கார்யஸ்ய நாஸ்தி, லோகே தக்ஷ்ண: ப்ராஸாத³வ்யதிரேகத³ர்ஶநாத் । த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)பி ‘யதா² ஸோம்யைகேந ம்ருத்பிண்டே³ந ஸர்வம் ம்ருந்மயம் விஜ்ஞாதꣳ ஸ்யாத்³வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) இத்யுபாதா³நகாரணகோ³சர ஏவாம்நாயதே । ததா² ‘ஏகேந லோஹமணிநா ஸர்வம் லோஹமயம் விஜ்ஞாதꣳ ஸ்யாத்’ (சா². உ. 6 । 1 । 5) ‘ஏகேந நக²நிக்ருந்தநேந ஸர்வம் கார்ஷ்ணாயஸம் விஜ்ஞாதꣳ ஸ்யாத்’ (சா². உ. 6 । 1 । 6) இதி ச । ததா²ந்யத்ராபி ‘கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி’ (மு. உ. 1 । 1 । 3) இதி ப்ரதிஜ்ஞா; ‘யதா² ப்ருதி²வ்யாமோஷத⁴ய: ஸம்ப⁴வந்தி’ (மு. உ. 1 । 1 । 7) இதி த்³ருஷ்டாந்த: । ததா² ‘ஆத்மநி க²ல்வரே த்³ருஷ்டே ஶ்ருதே மதே விஜ்ஞாதே இத³ꣳ ஸர்வம் விதி³தம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 6) இதி ப்ரதிஜ்ஞா; ‘ஸ யதா² து³ந்து³பே⁴ர்ஹந்யமாநஸ்ய ந பா³ஹ்யாஞ்ஶப்³தா³ஞ்ஶக்நுயாத்³க்³ரஹணாய து³ந்து³பே⁴ஸ்து க்³ரஹணேந து³ந்து³ப்⁴யாகா⁴தஸ்ய வா ஶப்³தோ³ க்³ருஹீத:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 8) இதி த்³ருஷ்டாந்த: । ஏவம் யதா²ஸம்ப⁴வம் ப்ரதிவேதா³ந்தம் ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தௌ ப்ரக்ருதித்வஸாத⁴நௌ ப்ரத்யேதவ்யௌ । யத இதீயம் பஞ்சமீ — ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) இத்யத்ர ‘ஜநிகர்து: ப்ரக்ருதி:’ (பா. ஸூ. 1 । 4 । 30) இதி விஶேஷஸ்மரணாத்ப்ரக்ருதிலக்ஷண ஏவாபாதா³நே த்³ரஷ்டவ்யா । நிமித்தத்வம் த்வதி⁴ஷ்டா²த்ரந்தராபா⁴வாத³தி⁴க³ந்தவ்யம் । யதா² ஹி லோகே ம்ருத்ஸுவர்ணாதி³கமுபாதா³நகாரணம் குலாலஸுவர்ணகாராதீ³நதி⁴ஷ்டா²த்ரூநபேக்ஷ்ய ப்ரவர்ததே, நைவம் ப்³ரஹ்மண உபாதா³நகாரணஸ்ய ஸதோ(அ)ந்யோ(அ)தி⁴ஷ்டா²தாபேக்ஷ்யோ(அ)ஸ்தி, ப்ராகு³த்பத்தே: ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ இத்யவதா⁴ரணாத் । அதி⁴ஷ்டா²த்ரந்தராபா⁴வோ(அ)பி ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தாநுபரோதா⁴தே³வோதி³தோ வேதி³தவ்ய: — அதி⁴ஷ்டா²தரி ஹ்யுபாதா³நாத³ந்யஸ்மிந்நப்⁴யுபக³ம்யமாநே புநரப்யேகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநஸ்யாஸம்ப⁴வாத்ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தோபரோத⁴ ஏவ ஸ்யாத் । தஸ்மாத³தி⁴ஷ்டா²த்ரந்தராபா⁴வாதா³த்மந: கர்த்ருத்வமுபாதா³நாந்தராபா⁴வாச்ச ப்ரக்ருதித்வம் ॥ 23 ॥
வ்யாக்யா
குதஶ்சாத்மந: கர்த்ருத்வப்ரக்ருதித்வே ? —

அபி⁴த்⁴யோபதே³ஶாச்ச ॥ 24 ॥

அபி⁴த்⁴யோபதே³ஶஶ்சாத்மந: கர்த்ருத்வப்ரக்ருதித்வே க³மயதி —‘ஸோ(அ)காமயத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி, ‘ததை³க்ஷத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இதி ச । தத்ராபி⁴த்⁴யாநபூர்விகாயா: ஸ்வாதந்த்ர்யப்ரவ்ருத்தே: கர்தேதி க³ம்யதே । ப³ஹு ஸ்யாமிதி ப்ரத்யகா³த்மவிஷயத்வாத்³ப³ஹுப⁴வநாபி⁴த்⁴யாநஸ்ய ப்ரக்ருதிரித்யபி க³ம்யதே ॥ 24 ॥

ஸாக்ஷாச்சோப⁴யாம்நாநாத் ॥ 25 ॥

ப்ரக்ருதித்வஸ்யாயமப்⁴யுச்சய: । இதஶ்ச ப்ரக்ருதிர்ப்³ரஹ்ம, யத்காரணம் ஸாக்ஷாத்³ப்³ரஹ்மைவ காரணமுபாதா³ய உபௌ⁴ ப்ரப⁴வப்ரலயாவாம்நாயேதே — ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்த ஆகாஶம் ப்ரத்யஸ்தம் யந்தி’ (சா². உ. 1 । 9 । 1) இதி । யத்³தி⁴ யஸ்மாத்ப்ரப⁴வதி, யஸ்மிம்ஶ்ச ப்ரலீயதே தத்தஸ்யோபாதா³நம் ப்ரஸித்³த⁴ம் , யதா² வ்ரீஹியவாதீ³நாம் ப்ருதி²வீ । ‘ஸாக்ஷாத்’ இதி ச — உபாதா³நாந்தராநுபாதா³நம் த³ர்ஶயதி ‘ஆகாஶாதே³வ’ இதி । ப்ரத்யஸ்தமயஶ்ச நோபாதா³நாத³ந்யத்ர கார்யஸ்ய த்³ருஷ்ட: ॥ 25 ॥
வ்யாக்யா

ஆத்மக்ருதே: பரிணாமாத் ॥ 26 ॥

இதஶ்ச ப்ரக்ருதிர்ப்³ரஹ்ம, யத்காரணம் ப்³ரஹ்மப்ரக்ரியாயாம் ‘ததா³த்மாநம் ஸ்வயமகுருத’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இத்யாத்மந: கர்மத்வம் கர்த்ருத்வம் ச த³ர்ஶயதி; ஆத்மாநமிதி கர்மத்வம் , ஸ்வயமகுருதேதி கர்த்ருத்வம் । கத²ம் புந: பூர்வஸித்³த⁴ஸ்ய ஸத: கர்த்ருத்வேந வ்யவஸ்தி²தஸ்ய க்ரியமாணத்வம் ஶக்யம் ஸம்பாத³யிதும் ? பரிணாமாதி³தி ப்³ரூம: — பூர்வஸித்³தோ⁴(அ)பி ஹி ஸந்நாத்மா விஶேஷேண விகாராத்மநா பரிணமயாமாஸாத்மாநமிதி । விகாராத்மநா ச பரிணாமோ ம்ருதா³த்³யாஸு ப்ரக்ருதிஷூபலப்³த⁴: । ஸ்வயமிதி ச விஶேஷணாந்நிமித்தாந்தராநபேக்ஷத்வமபி ப்ரதீயதே । ‘பரிணாமாத்’ இதி வா ப்ருத²க்ஸூத்ரம் । தஸ்யைஷோ(அ)ர்த²: — இதஶ்ச ப்ரக்ருதிர்ப்³ரஹ்ம, யத்காரணம் ப்³ரஹ்மண ஏவ விகாராத்மநா பரிணாம: ஸாமாநாதி⁴கரண்யேநாம்நாயதே ‘ஸச்ச த்யச்சாப⁴வத் । நிருக்தம் சாநிருக்தம் ச’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இத்யாதி³நேதி ॥ 26 ॥
வ்யாக்யா

யோநிஶ்ச ஹி கீ³யதே ॥ 27 ॥

இதஶ்ச ப்ரக்ருதிர்ப்³ரஹ்ம, யத்காரணம் ப்³ரஹ்ம யோநிரித்யபி பட்²யதே வேதா³ந்தேஷு — ‘கர்தாரமீஶம் புருஷம் ப்³ரஹ்மயோநிம்’ (மு. உ. 3 । 1 । 3) இதி ‘யத்³பூ⁴தயோநிம் பரிபஶ்யந்தி தீ⁴ரா:’ (மு. உ. 1 । 1 । 6) இதி ச । யோநிஶப்³த³ஶ்ச ப்ரக்ருதிவசந: ஸமதி⁴க³தோ லோகே — ‘ப்ருதி²வீ யோநிரோஷதி⁴வநஸ்பதீநாம்’ இதி । ஸ்த்ரீயோநேரப்யஸ்த்யேவாவயவத்³வாரேண க³ர்ப⁴ம் ப்ரத்யுபாதா³நகாரணத்வம் । க்வசித்ஸ்தா²நவசநோ(அ)பி யோநிஶப்³தோ³ த்³ருஷ்ட: ‘யோநிஷ்ட இந்த்³ர நிஷதே³ அகாரி’ (ரு. ஸம். 1 । 104 । 1) இதி । வாக்யஶேஷாத்த்வத்ர ப்ரக்ருதிவசநதா பரிக்³ருஹ்யதே — ‘யதோ²ர்ணநாபி⁴: ஸ்ருஜதே க்³ருஹ்ணதே ச’ (மு. உ. 1 । 1 । 7) இத்யேவம்ஜாதீயகாத் । ததே³வம் ப்ரக்ருதித்வம் ப்³ரஹ்மண: ப்ரஸித்³த⁴ம் । யத்புநரித³முக்தம் , ஈக்ஷாபூர்வகம் கர்த்ருத்வம் நிமித்தகாரணேஷ்வேவ குலாலாதி³ஷு லோகே த்³ருஷ்டம் , நோபாதா³நேஷ்வித்யாதி³; தத்ப்ரத்யுச்யதே — ந லோகவதி³ஹ ப⁴விதவ்யம் । ந ஹ்யயமநுமாநக³ம்யோ(அ)ர்த²: । ஶப்³த³க³ம்யத்வாத்த்வஸ்யார்த²ஸ்ய யதா²ஶப்³த³மிஹ ப⁴விதவ்யம் । ஶப்³த³ஶ்சேக்ஷிதுரீஶ்வரஸ்ய ப்ரக்ருதித்வம் ப்ரதிபாத³யதீத்யவோசாம । புநஶ்சைதத்ஸர்வம் விஸ்தரேண ப்ரதிவக்ஷ்யாம: ॥ 27 ॥
வ்யாக்யா

ஸர்வவ்யாக்²யாநாதி⁴கரணம்

ஏதேந ஸர்வே வ்யாக்²யாதா வ்யாக்²யாதா: ॥ 28 ॥

‘ஈக்ஷதேர்நாஶப்³த³ம்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 5) இத்யாரப்⁴ய ப்ரதா⁴நகாரணவாத³: ஸூத்ரைரேவ புந: புநராஶங்க்ய நிராக்ருத: — தஸ்ய ஹி பக்ஷஸ்யோபோத்³ப³லகாநி காநிசில்லிங்கா³பா⁴ஸாநி வேதா³ந்தேஷ்வாபாதேந மந்த³மதீந்ப்ரதி பா⁴ந்தீதி । ஸ ச கார்யகாரணாநந்யத்வாப்⁴யுபக³மாத்ப்ரத்யாஸந்நோ வேதா³ந்தவாத³ஸ்ய தே³வலப்ரப்⁴ருதிபி⁴ஶ்ச கைஶ்சித்³த⁴ர்மஸூத்ரகாரை: ஸ்வக்³ரந்தே²ஷ்வாஶ்ரித: । தேந தத்ப்ரதிஷேதே⁴ யத்நோ(அ)தீவ க்ருத:, நாண்வாதி³காரணவாத³ப்ரதிஷேதே⁴ । தே(அ)பி து ப்³ரஹ்மகாரணவாத³பக்ஷஸ்ய ப்ரதிபக்ஷத்வாத்ப்ரதிஷேத்³த⁴வ்யா: । தேஷாமப்யுபோத்³ப³லகம் வைதி³கம் கிஞ்சில்லிங்க³மாபாதேந மந்த³மதீந்ப்ரதி பா⁴யாதி³தி । அத: ப்ரதா⁴நமல்லநிப³ர்ஹணந்யாயேநாதிதி³ஶதி — ஏதேந ப்ரதா⁴நகாரணவாத³ப்ரதிஷேத⁴ந்யாயகலாபேந ஸர்வே(அ)ண்வாதி³காரணவாதா³ அபி ப்ரதிஷித்³த⁴தயா வ்யாக்²யாதா வேதி³தவ்யா: । தேஷாமபி ப்ரதா⁴நவத³ஶப்³த³த்வாச்ச²ப்³த³விரோதி⁴த்வாச்சேதி । வ்யாக்²யாதா வ்யாக்²யாதா இதி பதா³ப்⁴யாஸோ(அ)த்⁴யாயபரிஸமாப்திம் த்³யோதயதி ॥ 28 ॥
வ்யாக்யா
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஸ்ய ஶ்ரீகோ³விந்த³ப⁴க³வத்பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யஸ்ய ஶ்ரீமச்ச²ங்கரப⁴க³வத: க்ருதௌ ஶாரீரகமீமாம்ஸாஸூத்ரபா⁴ஷ்யே ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய சதுர்த²: பாத³: ॥ இதி ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய: ॥